Ο εκπατρισμός και η απόφαση για απασχόληση και ανάπτυξη σταδιοδρομίας σε μια ξένη χώρα είναι η τάση που σήμερα βιώνουμε σε ένταση στη χώρα μας λόγω των δύσκολων συνθηκών που επικρατούν και με οδυνηρό το επακόλουθο του brain drain.
Επίκαιρη λοιπόν και η άποψη των ειδικών, ότι η επιλογή αυτή θα πρέπει προφανώς να αντιμετωπίζεται και σαν ένα νόμισμα με δύο όψεις. «Μπορεί να σου δώσει, όντως, τη μεγάλη εμπειρία, μπορεί όμως και να αποδειχθεί το μεγαλύτερο λάθος στη ζωή σου. Ακόμη και στην περίπτωση που είσαι πολυταξιδεμένος, μη νομίσεις ότι έχεις αναπτύξει ανοσία απέναντι στο πολιτισμικό σοκ. Το στρες που σου δημιουργεί το ξένο περιβάλλον είναι ικανό να συνθλίψει και τις πιο σταθερές σχέσεις σου και ξαφνικά να βρεθείς απέναντι στο ερώτημα “πού με πηγαίνει η σταδιοδρομία μου”».
Είναι το σκεπτικό με το οποίο ο Μάνφρεντ Κετς ντε Βρις, διακεκριμένος καθηγητής «Ανάπτυξης Ηγεσίας και Οργανωσιακής Αλλαγής» στο Πανεπιστήμιο Insead, προλογίζει το εξής ερώτημα που θέτει με άρθρο του:
«Είσαι πράγματι έτοιμος για να αναλάβεις έναν ηγετικό ρόλο εργαζόμενος σε μια ξένη χώρα;». Αναφέρει μάλιστα ότι η εμπειρία δείχνει πως το ποσοστό των εκπατρισθέντων στελεχών που απέτυχαν, κυμαίνεται ανάμεσα στο 10% και 50%, αντίστοιχα με το αν η χώρα ανήκε στις αναδυόμενες οικονομίες -όπου και οι κίνδυνοι είναι περισσότεροι- είτε στις ανεπτυγμένες. Στους σημαντικούς παράγοντες αποτυχίας, αναφέρει την ανικανότητα των στελεχών να προσαρμοσθούν στη νέα κουλτούρα, να ανταποκριθούν στην πρόκληση να ενεργούν διαφορετικά, αλλά και λόγω των περιορισμένων ευκαιριών που υπήρχαν για απασχόληση των συζύγων τους.
Προτάσσει λοιπόν την αντίθεσή του στην άποψη περί δεξιοτήτων, όπως προκύπτει μέσα από τις μελέτες και δηλώνει ότι «την επιτυχία δεν την εγγυώνται μόνο οι απαραίτητες δεξιότητες». Μέμφεται επίσης εμμέσως τις εταιρείες οι οποίες σε ένα πολύ μικρό ποσοστό τους παρέχουν κίνητρα για τις οικογένειες και τις/τους συζύγους, όπως και την ψυχολογική προετοιμασία πριν από τον εκπατρισμό «έστω και αν γνωρίζουν ότι αυτά συνδέονται άμεσα με την επιτυχία μιας διεθνούς μετακίνησης». Οταν επιλέγεται ένα στέλεχος για να τοποθετηθεί σε ξένη χώρα, συνήθως το πρωταρχικό κριτήριο είναι η τεχνική κατάρτιση που διαθέτει.
Πιστεύεται ότι «αν ένα στέλεχος έχει κάνει μια πολύ καλή δουλειά, αυτό αποτελεί προϋπόθεση ότι κατά τον ίδιο τρόπο θα διακριθεί και σε μιαν άλλη χώρα. Πιστεύεται ακόμη ότι ένα ανώτερο στέλεχος διαθέτει απαραιτήτως τόσο τις δεξιότητες όσο και την αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να λύνει κάθε πρόβλημα που προκύπτει. Ακόμη και στην περίπτωση που τα πράγματα δεν πάνε καλά, τα στελέχη οφείλουν να είναι σε θέση να τα διορθώσουν. «Και ναι μεν οι τεχνικές δεξιότητες είναι απαραίτητες, ωστόσο δεν επαρκούν», συμπληρώνει ο έμπειρος καθηγητής. Αυτό που χρειάζεται προκειμένου η τοποθέτησή του σε άλλη χώρα να είναι επιτυχής, είναι συγκεκριμένες διαπροσωπικές ιδιότητες και συμπεριφορές. Και η καθηγήτρια Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Insead, η κ. Εριν Μέγιερ, η οποία είναι και σύμβουλος εκπατριζόμενων στελεχών, υπογραμμίζει και αυτή την αξία της γνώσης της πολιτισμικής διαφοράς, όπως εκφράζεται μέσα από συμπεριφορές, ακόμη και μέσα από τη γλώσσα του σώματος. Χαρακτηρίζει επίσης απαραίτητη την πολυπολιτισμική εκπαίδευση και προετοιμασία των στελεχών. Κάτι, που δεν λειτουργεί απλώς σαν ένα επιπλέον «ατού» για την επιτυχή εκτέλεση του έργου που τους ανατίθεται, αλλά είναι η αναγκαία προϋπόθεση για να μπορούν να «βλέπουν, να ακούν, να αντιλαμβάνονται και να ανταποκρίνονται σωστά ανάμεσα στους διαφορετικούς ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζονται είτε τους διοικούν».
Αναφέρεται επίσης και στον άλλο «κώδικα» επικοινωνίας, «τη γλώσσα του σώματος», που έχει και αυτός τις δικές του ερμηνείες, και είναι υποσυνείδητη, αυτόματη και κυρίως διαπολιτισμική. Οι ειδικοί λένε ότι για όποιον δεν γνωρίζει τη «γλώσσα του σώματος» στην επικοινωνία, είναι σαν να διαβάζει ένα κείμενο που του λείπουν τα σημεία στίξης. Ιδιαιτέρως στον χώρο της εργασίας, η γλώσσα του σώματος προδίδει την πραγματική στάση που τηρεί ο καθένας, το πώς αντιδρά στις σκέψεις των άλλων και τελικά, η γνώση της καθιστά αποτελεσματική την επικοινωνία με τους άλλους – ιδιαιτέρως όταν ανήκουν σε άλλους πολιτισμούς.