Η δυτική σκέψη επινόησε τη μοναξιά, όπως ακριβώς θεμελίωσε τις οργανωμένες κοινωνίες υπό ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ ατόμων, συλλογικοτήτων και θεσμών. Η δυτική σκέψη όμως επινόησε και την ταυτότητα, την προσωπική συμβολή σε ένα σύνολο. Στην Ελλάδα έχει χαθεί αυτός ο μπούσουλας – το βλέπει κανείς κυκλοφορώντας στην Αθήνα, στην περιφέρεια, στα νησιά τώρα το καλοκαίρι. Συμπαρασυρόμαστε από ένα συλλογικό θυμικό, ενώ η ταυτότητα εξέπεσε, εν τω μεταξύ, σε ταμπέλες και η μοναξιά σε ατομικισμό.
Μερικές φορές έχω την εντύπωση ότι οι φράσεις «καλώς/κακώς εννοούμενος» ή «με την καλή/κακή έννοια» (με ένα άγχος να μην παρεξηγηθούμε, θαρρείς και δεν έχουμε σαφείς έννοιες να χρησιμοποιήσουμε) είναι οι περισσότερο συνηθισμένες καθημερινές μας αναφορές. Είμαστε, άραγε, μόνοι μας; Εχουμε, άραγε, θεωρητικοποιήσει τον ατομικισμό ως μοναξιά και την ταυτότητα ως ταμπέλα εν είδει άμυνας απέναντι στην αδυναμία να ενταχθούμε στον κόσμο, στην πόλη όπου ζούμε, στις παρέες μας; Οι προσωπικές αρχές συμβάλλουν στον συλλογικό νου ή απλώς υπάρχουν για να βρούμε μία θέση έναντι του υπόλοιπου κόσμου; Οι κοινές συνισταμένες μας είναι πρόσκαιρες, εν είδει (λυκο)συμμαχίας, ή καταδεικνύουν μια κάποια ωρίμανση των συνθηκών;
Αυτές τις σκέψεις κάνω καθ’ όσον παρακολουθώ τη δημόσια στάση μας, ως κοινωνίας των πολιτών, ειδικά της Αθήνας, τα τελευταία χρόνια. Διακρινόμαστε από μια μανία να πάρουμε θέση σε μανιχαϊστικά ερωτήματα («μ’ εμάς ή με τους άλλους;») και ερωτήσεις ολικής άγνοιας που αποζητούν απαντήσεις μ’ ένα «ναι» ή ένα «όχι». Το κατακερματισμένο μας αξιακό σύστημα είναι πανεύκολη βορά στα ερωτήματα-θηρία που καλούμαστε καθημερινά ν’ απαντήσουμε. Η κοινωνικότητα διαμορφώνεται από ταμπέλες και η ιδιωτικότητα από ατομικισμό. Ακόμη και οι συλλογικότητες που εξυπηρετούν κοινά συμφέροντα αφέθηκαν στα χέρια της τυχαιότητας και των κοινωνικών ενστίκτων – όπως αρμόζει, εξάλλου, στον καιρό του μεταμοντέρνου κοινωνικού αχταρμά.
Οι λέξεις έχουν αντικατασταθεί από ένα στερεοτυπικό συντακτικό που διαιωνίζει το απλοϊκό «υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο», ενώ τα επίθετα δεν έχουν καταφέρει ακόμα να επιθέσουν ιδιότητες– παρά μόνο ταμπέλες.
Η ταυτότητα είναι πλέον ένας κλινικά νεκρός οργανισμός· η ρευστότητα της τοποθέτησής μας απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο μάς μετατρέπει σε ένα σώμα που χρειάζεται τροφή, αλλά δεν ξέρει τι να την κάνει· τα σωληνάκια που μας κρατούν σε μια στοιχειώδη επαφή με την πραγματικότητα φαίνεται ότι ζητούμε απεγνωσμένα να τραβηχτούν, να πάψει πια η βασανιστική πραγματικότητα.
Συγκρουστήκαμε βίαια με τις καινούργιες συνθήκες τις οποίες νομίζουμε για ενηλικίωση· δεν είναι. Οσο συνεχίζεται ο μανιχαϊσμός τόσο θα εντείνονται τα ανακλαστικά· όσο συνεχίζουμε να αντιδρούμε ενστικτωδώς άλλο τόσο θα εξακολουθούμε να εκπίπτουμε σε ατομικιστικές θέσεις.
Η υπεράσπιση των «ναι» και των «όχι» μας θα παίρνει, απ’ ό,τι φαίνεται, όλο και περισσότερο τη μορφή μιας ταμπέλας που έχουμε διαλέξει ή θα έχουμε φορτωθεί από τους άλλους. Η απαραίτητη μοναξιά απέναντι στον κόσμο δεν θα είναι δρόμος στοχασμού του κόσμου και του εαυτού, αλλά θ’ αποτελεί τη στενωπό διάβασης από μια πραγματικότητα σε μιαν άλλη, δίχως σκευή και με την αλαζονική σκέψη ότι ενηλικιωνόμαστε.
Κι αυτό δεν είναι ενηλικίωση· είναι μια κάποια διαιώνιση της παιδικότητας του νου μας – ατομικού ή συλλογικού. Η ενηλικίωση προϋποθέτει στοχαστική μοναξιά· κι όταν καλείσαι διαρκώς ν’ απαντήσεις μ’ ένα «ναι» ή ένα «όχι», κανένας στοχασμός, καμία διανόηση, κανένα αξιακό σύστημα δεν προλαβαίνει να ενεργοποιηθεί. Παραμένουν απλώς μερικές ξεχαρβαλωμένες ταμπέλες που γράφουν «Κλειστόν λόγω ολικής άγνοιας».