Το κινητό σας τηλέφωνο χτυπάει και το παίρνετε στο χέρι για να απαντήσετε. Μπορείτε να φανταστείτε πως κρατάτε περίπου 13 τόνους νερό; Φοράτε το καλοκαιρινό σας μπλουζάκι. Είναι μίντιουμ σε μέγεθος, γιατί το εμβαδόν του φτάνει τα 4,2 τετραγωνικά μέτρα; Κι αν αγοράσετε για το σπίτι μία μερίδα κοτόπουλο με κάρι, πώς μπορείτε να κουβαλήσετε 2,5 τόνους νερό; Οχι, δεν τρελαθήκαμε. Απλώς τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας και συχνά (κυρίως προ κρίσης) αντιμετωπίζαμε ως τελείως αναλώσιμα, που με ευκολία τα καταναλώναμε και τα πετάγαμε, απαιτούν για να κατασκευαστούν ποσότητες φυσικών πόρων. Για να γίνει κατανοητό το τι χρειάζεται το κάθε προϊόν, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν αναπτύξει μια προσέγγιση που μετατρέπει τις απαιτήσεις σε φυσικούς πόρους σε δύο θεμελιώδη μεγέθη: ανάγκες σε γη και σε νερό. Με τον τρόπο αυτό υπολογίζεται το λεγόμενο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, δηλαδή ποιο είναι το αποτύπωμα, η επίπτωση στο περιβάλλον από το κάθε προϊόν ή από την κάθε δραστηριότητα. Για τον σύγχρονο καταναλωτισμό δίνουμε γη και ύδωρ. Μήπως όμως δίνουμε πολύ, πολύ περισσότερο απ’ όσο μπορεί να αντέξει ο πλανήτης;
Μια πρόσφατη μελέτη, με τίτλο «Mind your step», η οποία δημοσιεύθηκε από την περιβαλλοντική οργάνωση «Φίλοι της Γης», προχωρεί σε συγκεκριμένη εκτίμηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος για μια σειρά προϊόντων καθημερινής χρήσης. Η έρευνα στηρίχθηκε σε υπολογιστικά μοντέλα της εταιρείας Trucost, η οποία ειδικεύεται σε λογισμικό κατάλληλο για την ανίχνευση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Οι υπολογισμοί της Trucost περιλαμβάνουν όλο τον κύκλο για την παραγωγή κάθε προϊόντος, ακόμα και την εξόρυξη για μέταλλα ή ορυκτά ή τη ρύπανση των υδάτων από εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρονικών συσκευών.
Τα ευρήματα είναι πραγματικά εντυπωσιακά και ανησυχητικά.
Σχεδόν 13 τόνοι νερού και 18 τετραγωνικά μέτρα γης απαιτούνται για την κατασκευή ενός «έξυπνου» κινητού τηλεφώνου νέας γενιάς, με το 40% του νερού να σπαταλιέται από τη ρύπανση κατά τη βιομηχανική κατασκευή των εξαρτημάτων και των συστατικών της συσκευής. Το 2013 κατασκευάστηκαν ένα δισεκατομμύριο smartphone κινητά, πράγμα που σημαίνει πως χρειάστηκε μια έκταση 18 δισεκατομμυρίων τετραγωνικών μέτρων, μια έκταση λίγο μικρότερη από την Πελοπόννησο (21,43 δισ. τετραγωνικά μέτρα – 21.439 τετραγωνικά χιλιόμετρα). Πολλά από τα βασικά συστατικά ενός smartphone περιέχονται επίσης σε μια ευρεία γκάμα ηλεκτρονικών συσκευών, έτσι ώστε οι απαιτήσεις για τα κινητά να είναι μόνο ένα μικρό μέρος του βαριού περιβαλλοντικού αποτυπώματος του κλάδου. Μόνο η Samsung, μια μεγάλη εταιρεία ηλεκτρονικών, υπολογίζεται πως έχει ετήσιες απαιτήσεις 19.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα για το σύνολο της παραγωγής της, όχι μόνο για τα κινητά. Η Apple ακολουθεί με 13.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Ενα ζευγάρι δερμάτινες μπότες απαιτούν 14,5 τόνους νερού και 50 τ.μ. γης, κυρίως λόγω των αναγκών των βοοειδών (86% των αναγκών). Σε περίπτωση που τα βυρσοδεψεία απορρίπτουν ανεπεξέργαστα τα χημικά που χρησιμοποιούνται στο περιβάλλον, όπως συνηθίζεται στο Μπανγκλαντές, τότε η ποσότητα νερού που ρυπαίνεται φτάνει τους 25 τόνους. Σημαντική είναι η περιβαλλοντική επιβάρυνση από τα έτοιμα γεύματα, που αγοράζονται ολοένα και πιο μαζικά ειδικά στη Βρετανία, όπου δημοσιεύθηκε η έκθεση. Για μια μερίδα κοτόπουλο με κάρι, που αποτελεί συνηθισμένο γεύμα στην Αγγλία, απαιτούνται 3,62 τ.μ. γης και 2.595 λίτρα νερού.
Η έρευνα «Mind your step» σημειώνει ακόμα πως ένα βαμβακερό T-shirt χρειάζεται για να παραχθεί 4,2 τ.μ. γης και 3,9 τόνους νερού. Μία κούπα καφέ 0,1 τ.μ. γης και 136 λίτρα νερού, ενώ πολύ πιο φιλική προς το περιβάλλον είναι μία κούπα τσάι, αφού χρειάζεται 0,02 τ.μ. γης και 28 λίτρα. Μια μπάρα σοκολάτα όμως είναι πιο απαιτητική, αφού θέλει 2,52 τ.μ. γης και 1.430 λίτρα νερού. Υπολογίστηκε πως η έκταση που απαιτείται για το ετήσιο σύνολο των προϊόντων σοκολατοποιίας της εταιρεία Kraft απαιτούν έδαφος ίσο με το μέγεθος του Βελγίου, καθώς και περισσότερες από επτά εκατομμύρια πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων!
Ολα αυτά λέγονται από τους «Φίλους της Γης» και άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις για να υπογραμμίσουν την ανάγκη να αλλάξει το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, έτσι ώστε να προσαρμοστεί στις σύγχρονες προκλήσεις και κινδύνους. Για παράδειγμα, μεγάλο μέρος του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, δηλαδή της σπατάλης φυσικών πόρων, οφείλεται στο περιτύλιγμα των συσκευασιών. Υπολογίστηκε πως το κουτί που περιέχει τα κινητά προκαλεί το 55% της απαίτησης σε γη, ένα ποσοστό που στα παιδικά παιχνίδια φτάνει το 84%! Υπολογίζεται πως τα υλικά περιτυλίγματος για παιχνίδια αξίας πώλησης ενός εκατομμυρίου ευρώ χρειάζονται έδαφος εμβαδού 267.000 τ.μ.
Είναι φανερό πως δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι, ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος. Πιο αναγκαίο από τα «έξυπνα» κινητά είναι οι έξυπνοι άνθρωποι που θα σχεδιάσουν με ορίζοντα ένα βιώσιμο μέλλον.