ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ
Η πολιτική σε πρώτο πρόσωπο
πρόλογος: Αλ. Παπαδόπουλος
εκδ. Εστία
Οι αυτοβιογραφίες, και δη των πολιτικών, δεν είναι πάντα ενδιαφέρουσες. Και τούτο διότι είναι συνήθως εξιδανικευτικές του παρελθόντος τους, αποσκοπώντας κατά βάση στην υστεροφημία τού αυτοβιογραφούμενου. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Παρασκευά Αυγερινού που ξεκινάει από τα δύσκολα παιδικά του χρόνια και φθάνει μέχρι την αντιφατική περίοδο της πολιτικής του στράτευσης, δεν εντάσσεται, ωστόσο, σε αυτή την κατηγορία. Πρώτα από όλα, γιατί είναι αυθεντικά ειλικρινής, τόσο που κάποτε γίνεται πικρή.
Ο Π. Αυγερινός, γεννημένος το 1927, περιγράφει χωρίς ωραιοποιήσεις τα χρόνια της ανέχειας στο ορεινό χωριό της Αλωνίσταινας στην Αρκαδία. Από φτωχή οικογένεια, όπως η τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού της ορεινής υπαίθρου, θα χρειαστεί να μπει υπό την προστασία του αυστηρού δικηγόρου θείου του που έμενε στην Τρίπολη για να φοιτήσει στο γυμνάσιο. Ηταν η απαραίτητη προϋπόθεση για να ξεφύγει από αυτόν τον ασφυκτικό κόσμο που δεν έδινε καμιά προοπτική στους πιο ανήσυχους ανθρώπους. Αντίθετα λοιπόν από τον κανόνα που θέλει τη μνήμη να λειτουργεί με απωθήσεις για όσα την βασανίζουν, ο συγγραφέας δεν διστάζει να περιγράψει τα χρόνια εκείνα με χρώματα μάλλον καταθλιπτικά. Εξιδανικευμένα δεν παρουσιάζονται ούτε τα χρόνια της αντίστασης στη γερμανική κατοχή που συνοδεύονται από την ένταξη του ίδιου στην ΕΠΟΝ. Οι απίστευτες αγριότητες και ο διάχυτος φόβος, ιδίως το καλοκαίρι του 1944, θα τον σημαδεύσουν καταλυτικά, ενώ και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας θα επιλέξει τη γνωστή δήλωση μετάνοιας από τις κομμουνιστικές ιδέες προκειμένου να γλιτώσει την κόλαση της Μακρονήσου.
Επιστήμονας – πολιτικός
Εντέλει, η διέξοδος του Π. Αυγερινού δεν θα είναι σε εκείνη τη φάση ούτε η πολιτική ούτε η επανάσταση. Θα είναι η συνέχεια των σπουδών του στο πανεπιστήμιο, και δη στην Ιατρική Αθηνών, από όπου θα αποφοιτήσει με ειδίκευση στη χειρουργική. Η προσήλωση στην επιστήμη του, στον ιδιωτικό τομέα, αλλά κι ένας χαρακτήρας φύσει ήπιος και ρεαλιστής, θα του επιτρέψει να συνταχθεί με το μεγάλο κύμα της ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας που χαρακτήρισε τη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία. Ενα κύμα το οποίο έδωσε την ευκαιρία σε ικανά παιδιά που προέρχονταν από τη «βαθιά» Ελλάδα να διεκδικήσουν μια απείρως καλύτερη ζωή από των γονιών τους.
Η συνέχεια της πορείας του στη μεταπολιτευτική Αθήνα είναι περισσότερο γνωστή και από το προηγούμενο βιβλίο του «Η Αλλαγή τελείωσε νωρίς». Είναι η περίοδος της πολιτικής του στράτευσης στο ΠΑΣΟΚ, τον αρχηγό και ιδρυτή του οποίου είχε γνωρίσει ήδη από το 1966. Ενταγμένος στον χώρο του δημοκρατικού σοσιαλισμού από τα χρόνια του ΣΚΕ-ΕΛΔ του Σβώλου, ο Αυγερινός δεν ήταν πάντως ενεργός πολιτικά μέχρι το 1974. Το περιρρέον κλίμα της μεταδικτατορικής αισιοδοξίας φαίνεται ότι ενέπνευσε και τον ίδιο, χωρίς όμως να τον τυφλώσει. Καταλάβαινε από την αρχή ότι «στο ΠΑΣΟΚ όλα τα διέκρινε η υπερβολή, ο πατριωτισμός στα όρια του εθνικισμού, η επίμονη αναφορά στην ισοπολιτεία, που για πολλούς από μας σήμαινε ότι “όλοι κάνουμε για όλα”, η κρατική προστασία που παρέπεμπε στην προοπτική του βολέματος».
Και μαζί με τη θολή και προβληματική αυτή ιδεολογική βάση, έπρεπε να διαχειριστεί κι έναν εντόνως αντιφατικό ηγέτη. Ο Ανδρέας περιγράφεται ως ένας ανασφαλής αρχηγός που ένιωθε καλά μόνο όταν περιβαλλόταν από υπάκουους αυλικούς που του έλεγαν όσα ήθελε να ακούσει. Είναι πάντως ενδεικτικό της ωριμότητας του τότε πολιτικού συστήματος ότι αντιμετώπισε με ψυχραιμία και σύνεση τον (ρητορικό) ριζοσπαστισμό του Παπανδρέου, ενώ και ο ίδιος ο Ανδρέας φρόντισε, πλην εξαιρέσεων, να κρατά ανοικτούς τους διαύλους με τους αντιπάλους του.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Αυγερινός δεν θα διεκδικήσει ποτέ ο ίδιος υψηλά οφίτσια και θα απορρίψει όσα θα του προταθούν, παρότι θα συνεχίσει να θεωρείται πρωτοκλασάτο στέλεχος του κόμματος. Θα αποδεχθεί μόνο το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, όπου γρήγορα θα καταλάβει τα όρια της μεταρρυθμιστικής του προσπάθειας αναφορικά με το δικό του δημιούργημα, το ΕΣΥ: ο κομματισμός είχε κυριαρχήσει στο κράτος, και η κατάσταση θα επιδεινωνόταν διαρκούσης της δεκαετίας του ’80.
Μετά την κρίση εξουσίας που έγινε εμφανής με το «βρώμικο ’89», για τον Π. Αυγερινό ήταν σαφές ότι το ψάρι βρωμούσε από το κεφάλι. Ο τελευταίος δεν θα διστάσει να θέσει ανοικτά θέμα ηγεσίας τον Νοέμβριο του 1990, για να δεχτεί φυσικά τις λοιδορίες του Ανδρέα και των «λοχαγών» του που αρνούνταν να παραδεχθούν την πραγματικότητα. Η ιστορία θα τον δικαιώσει λίγο αργότερα, το 1996, όταν ως μέλος της «κίνησης των 4» θα στηρίξει την ανάδειξη του Κ. Σημίτη ως πρωθυπουργού και επικεφαλής και εκσυγχρονιστή της παράταξης.
Και πάλι όμως, τη διέξοδο στον Αυγερινό δεν θα την δώσει η τοξική εγχώρια πολιτική σκηνή αλλά η πολυετής θητεία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η δεκαετία 1984-1994 στις Βρυξέλλες θα αποδειχθεί από τις πιο δημιουργικές τής ζωής του, καθώς θα είναι τα χρόνια που θα επιταχυνθεί το ενωσιακό οικοδόμημα, με αποκορύφωμα τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Ετσι, ο ίδιος θα καταφέρει να ενσαρκώσει το ελληνικό παράδοξο με τρόπο εξόχως επιτυχημένο: ένα παιδί από μια ορεινή και απομακρυσμένη επαρχία της Γηραιάς Ηπείρου, θα αναδειχθεί σε έναν από τους θερμότερους υποστηρικτές της ενωμένης Ευρώπης. Αυτής που σήμερα έχει πιο πολύ από ποτέ ανάγκη από τέτοιους υπερασπιστές.
* Ο κ. Δ.Π. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας και γραμματέας Σύνταξης της Νέας Εστίας.