Το 1928 η Μυτιλήνη βρισκόταν ανάμεσα στους δέκα δήμους της χώρας με τη μεγαλύτερη αναλογία προσφύγων: 46,8%. Το προσφυγικό ζήτημα ταλάνισε το νησί της Λέσβου, παρά το γεγονός ότι οι πρόσφυγες ήταν ομοεθνείς και ομόθρησκοι, άρα ανήκαν στο «εθνικό υποκείμενο». Σήμερα, το νησί της Λέσβου συναντά ξανά το μεταναστευτικό ζήτημα, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Στην απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του νησιού ξεπερνούσε τις 86.000, με τον μισό πληθυσμό να κατοικεί στην ευρύτερη περιοχή της Μυτιλήνης. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες φαίνεται πια να φτάνουν ή να ξεπερνούν τις 20.000, δηλαδή ποσοστό 50% της περιοχής της Μυτιλήνης, όπως και τότε.
Τους τελευταίους μήνες που σημαδεύτηκαν από τη ραγδαία αύξηση του μεταναστευτικού/ προσφυγικού ρεύματος, η στάση και συμπεριφορά των κατοίκων της Λέσβου στη συντριπτική τους πλειονότητα χαρακτηρίστηκε από ψυχραιμία, ευπρέπεια, υπομονή, μα και διαρκή ανησυχία που σταδιακά μετεξελίχθηκε σε αγωνία. Αρχισε να καταγράφεται ένταση από την απουσία αποτελεσματικών ενεργειών της πολιτείας. Ισως και φόβος, αυτός ο γνωστός, όπως και σε εκείνο το μακρινό παρελθόν.
Μέχρι τις προηγούμενες εβδομάδες καταγραφόταν αλυσιτελής προσπάθεια της πολιτείας να διαχειριστεί το πρόβλημα. Η σημερινή εμπειρία έχει δείξει ότι δεν είχε καταγραφεί ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης εκ μέρους της πολιτείας για την προώθηση μεταναστών και προσφύγων εκτός νησιού και, πάντως, δεν ήταν επιχειρησιακά εμφανής ο συντονισμός δράσης των επιμέρους υπηρεσιών της, παρά τις γνωστές συγκινητικές προσπάθειες εργαζομένων στις σχετικές υπηρεσίες.
Τονίζεται εμφατικά ότι το μοναδικό αίτημα των μεταναστών και των προσφύγων ταυτίζεται απολύτως με εκείνο της κοινωνίας των νησιών: είναι η ταχεία ταυτοποίηση και άμεση απομάκρυνσή τους από το νησί –και ακολούθως πιθανότατα και από τη χώρα– σε πλαίσιο και συνθήκες ανθρωπιάς, ασφάλειας και υγιεινής για τους ίδιους αλλά και για τις τοπικές κοινωνίες.
Οι πρόσφατες ενέργειες της υπηρεσιακής κυβέρνησης βρίσκονται σε επιχειρησιακά απολύτως σωστή κατεύθυνση, ακολουθώντας και τις γνωστές μεθόδους της επιστήμης στο πλαίσιο της θεωρίας ουρών αναμονής (queuing theory): παράλληλη στον χρόνο και κατανεμημένη στον χώρο λειτουργία επαρκών δομών υποδοχής και ταυτοποίησης, με σκοπό τη βελτίωση του ρυθμού ολοκλήρωσης των διοικητικών ενεργειών, με καλά επιλεγμένους νέους ανθρώπινους πόρους που έρχονται εσπευσμένα στο νησί μαζί με τα απαραίτητα τεχνικά μέσα, με βελτίωση του αριθμού των δρομολογίων πλοίων επιπλέον των πλοίων της γραμμής, με ικανοποιητικής χωρητικότητας πλοίο σε αναμονή και αναχώρηση όποτε συμπληρώνεται επαρκής αριθμός ταυτοποιημένων μεταναστών και προσφύγων. Την ίδια στιγμή δρομολογούνται και νέες ανθρωπιστικές δράσεις με ενεργοποίηση πλέον και του υπουργείου Εθνικής Αμυνας στο πλάι της τοπικής αυτοδιοίκησης που προσπαθεί νύχτα και μέρα δίπλα σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, τοπικές συλλογικότητες και κινήσεις πολιτών, με την αρωγή και του πανεπιστημίου, όλες και όλοι αγωνιζόμενοι συχνά πέρα και πάνω από τις δυνάμεις τους.
Ταυτόχρονα, όμως, η αποτελεσματική διαχείριση του προβλήματος θα επιτρέψει να αναπτυχθούν και οι προϋποθέσεις αντιμετώπισης και αναίρεσης της εντεινόμενης ακραίας ρητορικής με ξεκάθαρα στοιχεία ρατσισμού και ξενοφοβίας, ενισχυόμενης από φωνές ακραία λαϊκιστών και εθνικιστών, με αφορμή και την τρέχουσα εκλογική χρονική συγκυρία.
Ελπίζουμε, ευχόμαστε και αναμένουμε όλα να βελτιώνονται μέρα με τη μέρα. Και αυτό σιγά σιγά διαφαίνεται. Διότι, αν τυχόν ο στόχος της ταχείας μετακίνησης προσφύγων και μεταναστών, όπως και οι ίδιοι και ο τοπικός πληθυσμός επιθυμούν, δεν επιτευχθεί άμεσα, φοβάμαι ότι σύντομα θα καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε εκφάνσεις διευρυνόμενης βίας που ενίοτε οδηγούν και στην αρχή του πένθους. Και τότε θα είναι πολύ αργά για λύσεις και ενόχους.
Η πρόσφατη, όμως, πραγματικότητα μας δείχνει ότι η αισιοδοξία πρέπει να είναι αιτιολογημένα παρούσα.
* Ο κ. Στέφανος Γκρίτζαλης είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου