Κάθε φορά που περπατάω από και προς τον σταθμό του Νέου Φαλήρου και παρατηρώ την περιοχή από την Καστέλλα μέχρι το Μοσχάτο, δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι ως κοινωνία έχουμε το χάρισμα της ανοχής στην ασχήμια. Δεν θα το έλεγα αυτοκαταστροφή, γιατί η εξοικείωση με το ευτελές εμπεριέχει μηχανισμούς επιβίωσης, αλλά θα προτιμούσα τον όρο της ανοχής ή ακόμη και της αδιαφορίας για το μέγεθος της αισθητικής ως πολιτισμικού χαρακτηριστικού. Και, φυσικά, η αισθητική εμπεριέχει τη σκέψη και τον σχεδιασμό, το απόσταγμα και την επιλογή. Είναι ένα πολιτικό μέγεθος, αν δει κανείς την αισθητική ως αποτύπωμα επιλογών και κατεύθυνσης.
Στο Νέο Φάληρο τίποτε δεν θυμίζει την παλιά παραλία, η οποία επιχωματώθηκε επί δικτατορίας. Ηταν μια παλιά σκέψη, ένα από τα κεφάλαια μαξιμαλιστικών σχεδίων της Αθηναϊκής Ριβιέρας, ήδη από τη δεκαετία του ’30 αλλά με μεγαλύτερη οργάνωση και συνοχή στη δεκαετία του ’60.
Ελάχιστα έχει μελετηθεί η εξέλιξη της Καστέλλας και του Νέου Φαλήρου με σύγχρονους όρους αστικής ανάπτυξης και με παραμέτρους την εργασία, το περιβάλλον και την αρχιτεκτονική. Αυτό που βλέπει κανείς, χωρίς τα εργαλεία της επιστήμης, είναι η τραγική υποβάθμιση μιας περιοχής που είχε αγαπηθεί πολύ. Συχνά αναφέρομαι στο Νέο Φάληρο, μια περιοχή που δεν γνώριζα πριν από τη μεταφορά της «Καθημερινής» στα ιδιόκτητα γραφεία της στα τέλη του 2001. Και δεν θα επανερχόμουν, αν δεν τύχαινε να ξαναδιαβάσω τις παιδικές αναμνήσεις του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Ο Γκίκας ήταν Υδραίος από την πλευρά της μητέρας του και ο πατέρας του είχε καταγωγή από τα Ψαρά, αλλά η οικογένεια ήταν αθηναϊκή. Εχει μια πολύ ωραία περιγραφή του σπιτιού στην Πλάκα, αλλά, εν προκειμένω, κρατώ την περιγραφή του για το Νέο Φάληρο. Δεν μας δίνει ημερομηνία, αλλά δεδομένου ότι γεννήθηκε το 1906 και ότι κατέβαινε με τον ηλεκτρικό, αρχικά μαζί με τη Fraulein, πρέπει να ήταν 6-10 ετών. Ας δεχθούμε, λοιπόν, ότι η μοναδική περιγραφή του στις παιδικές αναμνήσεις του «Το χαλί όπου παίζαμε ήτανε κόκκινο» (εκδ. Ικαρος) αναφέρεται στα χρόνια 1912-1916.
Το Νέο Φάληρο ήταν στην ακμή του από το 1900 και στα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα χτίστηκε και το «Ακταίον» (εκεί όπου σήμερα είναι το νοσοκομείο «Μετροπόλιταν»). Ομως, ο μικρός Γκίκας έβλεπε από το βαγόνι του τρένου όχι μόνο τους συνεπιβάτες, τις μεγάλες σε ηλικία κυρίες, ή τους μεροκαματιάρηδες με ζωντανές κότες μέσα στο τρένο, αλλά και τα περίχωρα. Στην επιστροφή προς την Αθήνα, η ματιά του έπιανε πού και πού κάποιο καφενείο που όταν άναβε τη λάμπα χλώμιαζαν στο φως παμπάλαιες λιθογραφίες με τον Οθωνα και την Αμαλία.
Αλλά ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας μας μεταφέρει την απόλαυση από το ονειρικό προάστιο του Νέου Φαλήρου και τα σμαραγδένια του νερά. Από την εξέδρα έφταναν στις καμπίνες για να αλλάξουν, και εκεί, «υπήρχε μια ολόκληρη πορνογραφική φιλολογία» γραμμένη στις σανίδες… Η ζωή δεν αλλάζει. «Μια και κατέβαινες όμως τη μουχλιασμένη πλατιά σκάλα της καμπίνας και βουτούσες τα πόδια σου στο πράσινο νερό, έβλεπες μια τόσο εξαίσια φωταψία του βυθού ώστε ξεχνούσες όλα… Η αντανάκλαση των ακτίνων λες και μετατρεπόταν σε μία φανταστική υποβρύχια φυτεία…». Κρατώ τις πολλές, εξαίσιες περιγραφές του μικρού Γκίκα για να τις θυμάμαι κάθε φορά που πηγαίνω στον σταθμό του Νέου Φαλήρου.