ΚΑΡΛ ΟΥΒΕ ΚΝΑΟΥΣΓΚΟΡΝΤ
Ενας θάνατος στην οικογένεια
Μυθιστόρημα- Βιβλίο πρώτο
μτφρ.: Σωτήρης Σουλιώτης
εκδ. Καστανιώτη
Στη χώρα μας συχνά συγχέουμε τη λογοτεχνική με την εκδοτική επιτυχία. Ενα ευρωπαϊκό μπεστ σέλερ, με εκατομμύρια πωλήσεις και δυο-τρεις καλές συστάσεις, αμέσως αναγορεύεται από διαφόρους εγχώριους καλοθελητές ως «το μεγάλο έργο του αιώνα μας». Κι επειδή συνήθως αυτά τα μπεστ σέλερ είναι ογκώδη -στην κυριολεξία τούβλα- κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να τα διαβάσει, να κρίνει το περιεχόμενο, να δοκιμάσει την «αντοχή του υλικού», αρκεί η αγορά τους και μια ματιά στο οπισθόφυλλο.
Το ίδιο συνέβη και με το βιβλίο «Ενας θάνατος στην οικογένεια», του Νορβηγού συγγραφέα Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ, πρώτο μέρος από το εξάτομο έργο του «Ο Αγώνας μου».
Τίτλος, που ειρήσθω εν παρόδω, χαρακτηρίσθηκε «προκλητικός», «προβοκατόρικος» ή «έξυπνα διαφημιστικός», αφού θυμίζει σε όλους το ομώνυμο πόνημα του Αδόλφου Χίτλερ. Φυσικά σχέση με τον ναζισμό δεν έχει, όπως ελάχιστη σχέση έχει και με την αλληγορική αποτύπωση της ζωής του Μαρσέλ Προυστ στο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», αν και εντέχνως παρουσιάστηκε ως η σύγχρονη εκδοχή του!
Τι είναι όμως τελικά το μυθιστόρημα του Καρλ Ούβε; Αν κρίνουμε από τον πρώτο τόμο, δίχως να είναι «το αριστούργημα», έχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία.
Καταρχάς, ο Ούβε, μοιάζει να πιστεύει ότι δεν θα ανακαλύψεις το οικουμενικό παρά μόνο γράφοντας για τον τόπο σου. Γι’ αυτό και επιμένει να περιγράφει εξαντλητικά τη Νορβηγία και τη γενέθλια πόλη του. Κρατά μια στοιχειώδη πλοκή και επαφίεται, χωρίς καμιά νοσταλγική ή εξιδανικευτική διάθεση, στις αναμνήσεις του. Προσπαθεί να συγκροτήσει μια εν εξελίξει αυτοβιογραφία «σνομπάροντας» τη μυθοπλασία, όμως δεν είμαστε σίγουροι αν όλα αυτά τα επεισόδια της ζωής του που παραθέτει με κάθε λεπτομέρεια, σαν ημερολογιακές καταγραφές, είναι αυθεντικά ή τελικά έχουν «πειραχτεί», ξαναδουλευτεί, μεταγραφεί με χίλιους δυο τρόπους. Πιστεύω πως αν έγραφε ευθέως όλα όσα σκέφτηκε ή βίωσε, το αποτέλεσμα θα ήταν ιδιαίτερα πληκτικό.
Ευτυχώς, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση λειτουργεί μάλλον ως καμουφλάζ, και εμείς, οι αναγνώστες, καλούμαστε να αναγνωρίσουμε τα μυθοπλαστικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στη διαμόρφωση των ηρώων του.
Μα υπάρχουν ήρωες σ’ αυτό το αυτοβιογραφικό έργο; Βεβαίως.
Ο ίδιος ο συγγραφέας, τα παιδιά του, ο αδελφός του, οι παππούδες του, ο πατέρας του. Από τον θάνατο του τελευταίου ξεκινά και η αφήγησή του. Ουσιαστικά όμως, αυτός ο ποταμός των 3.500 σελίδων, ξεκινά από τη στιγμή που ο ίδιος γίνεται πατέρας και μάλιστα αφού έχει μετακομίσει στη γειτονική Σουηδία, όπου στην ευαίσθητη ηλικία των σαράντα σταματά να ζει ως φοιτητής και εγκαθίσταται επιτέλους σε ένα κανονικό διαμέρισμα, με τη νέα του σύζυγο και τα παιδιά τους.
Μέσα στις ασφυκτικές συνθήκες που δημιουργεί η απρόσμενη συγκατοίκηση, οι ανελαστικές δαπάνες του νοικοκυριού, οι ανάγκες των βρεφών, ο συγγραφέας-πατέρας φτάνει στα πρόθυρα της έκρηξης και για να την αποφύγει, καταφεύγει τις πρώτες πρωινές ώρες, όταν όλοι κοιμούνται, στο λευκό χαρτί.
Το πρώτο πράγμα που αναλογίζεται σχετικά με την πατρότητα είναι οι άοκνες προσπάθειες των προγόνων του, του δικού του πατέρα και του παππού του. Πώς μεγάλωσαν αυτοί οι άντρες; Πώς τον μεγάλωσαν αυτόν και τον αδελφό του στη Νορβηγική επαρχία; Αραγε ήταν ευτυχισμένοι που απέκτησαν απογόνους ή το μετάνιωσαν φριχτά; Γιατί οι γονείς του χώρισαν; Τι ρόλο έπαιξε στον χωρισμό τους η συμπεριφορά των δύο ανήλικων γιων; Γιατί οι περισσότεροι πατεράδες δεν μιλάνε τη γλώσσα των συναισθημάτων;
Ο Καρλ Ούβε, με δεξιοτεχνία ψυχαναλυτή, θέτει ένα σωρό ενδιαφέρουσες ερωτήσεις και ακολούθως αναζητεί τις απαντήσεις στην κοινοτοπία, στα μικρά καθημερινά πράγματα, ανασκαλεύει το παρελθόν και μας περιγράφει δεκάδες «ανούσιες» στιγμές των νεανικών του χρόνων γιατί υποψιάζεται ότι μέσα σ’ αυτές κρύβονται οι πιο ενδιαφέρουσες απαντήσεις για τη συμπεριφορά και την εξέλιξή μας και όχι στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα.
Αυτή του η εμμονή στο καθημερινό γεγονός οδήγησε πολλούς να τον παρομοιάσουν με τον Προυστ, μόνο που στον Προυστ το καθημερινό επεισόδιο είναι εφαλτήριο για να φτάσει στο γενικό πλάνο, στην τοιχογραφία, να παρέμβει στη ροή του χρόνου, αναπλάθοντας την κοινωνία της Μπελ-Επόκ, να αποκαλύψει την υποκρισία και τον αντισημιτισμό της, δεν επιζητεί ερμηνείες για το ποιος είναι και πού πάει.
Καθοριστικό συμβάν στον πρώτο τόμο, όπως προείπαμε, αναδεικνύεται ο ξαφνικός θάνατος του πατέρα. Ο αποχωρισμός όμως έχει συντελεσθεί πολύ νωρίτερα. Ο πατέρας του έχει φύγει πολλά χρόνια πριν, ανεπαισθήτως, κι αυτό που τον κατατρώει όσο βυθίζεται στο κοινό τους παρελθόν είναι οι ενοχές. Θα συμφιλιωθεί τελικά με την απουσία του, θα συμφιλιωθεί με την εικόνα του θανάτου; Και προπάντων τώρα που έμεινε ορφανός θα κατορθώσει να γίνει ο πατέρας του εαυτού του;
Η συνέχεια στον δεύτερο τόμο…