Ο μυστικισμός που αναδίδει η Θράκη είναι ένας από τους λόγους για να κάνει κάποιος μια εκδρομή στους τρεις νομούς της. Το μουσουλμανικό στοιχείο, αλλού έντονο κι αλλού απλώς υπονοούμενο, έχει εμπνεύσει λογοτεχνικά έργα (για παράδειγμα, οι «Κρυμμένοι άνθρωποι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη), αλλά αποτελεί και ένα αναπόδραστο, συγχρονικό ταξίδι στην Ανατολή.
Η Ξάνθη είναι η πόλη όπου αυτός ο μυστικισμός ξεφυτρώνει από παντού, ιδίως στην Παλιά Πόλη, όπου μυρίζεις μια μεταφυσική αλλά και πραγματική μεταφορά σε μια εποχή όπου ο κόσμος υπήρχε σε ρυθμούς αργούς και σαγηνευτικούς. Η θρακιώτικη πόλη ζει ένα «διχασμό» ανάμεσα στην ησυχία της ενδοσκόπησης και στην ολοζώντανη εξωστρέφεια. Σε αντίθεση με τη χαμηλών τόνων Κομοτηνή και την ταλαιπωρημένη αλλά υπέροχη λόγω λιμανιού Αλεξανδρούπολη, η Ξάνθη έχει εντάξει αυτόν τον θρακιώτικο μυστικισμό στην καθημερινότητά της με τους γρήγορους ρυθμούς.
Το εντυπωσιακό, δε, με την πόλη είναι ότι τα μαγαζιά της, τα μπαρ, τα καφέ, τα εστιατόρια και οι ταβέρνες της είναι γεμάτα από κόσμο και φωνές σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Και δεν είναι, νομίζω, μόνο το πανεπιστήμιο και οι εκατοντάδες φοιτητές του που δημιουργούν αυτή την κατάσταση. Η πόλη μοιάζει να «τρέφεται» από την εξωστρέφεια, από τη συνάντηση των κατοίκων της σε κάθε δρόμο, σε κάθε γωνιά του κέντρου. Φανταστείτε, δε, τι συμβαίνει την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, που διοργανώνονται οι Γιορτές της Παλιάς Πόλης· η Ξάνθη, τότε, μετατρέπεται σε ένα ατελείωτο πάρτι, σαν ο ξεραμένος ποταμός που τη διατρέχει, ο Κόσυνθος, να ξεχειλίζει και να κατακλύζει τα πάντα.
Η πόλη θα μπορούσε ν’ αποτελεί κάποιο παράδειγμα αστικής ζωής της ελληνικής περιφέρειας. Πράσινο και τσιμέντο, μεταφυσική και πραγματική εμπειρία, ζωντάνια και απομόνωση. Η Ξάνθη αποτελεί, ας μου επιτραπεί, την πόλη του «mainstream» μυστικισμού. Αξίζει την επίσκεψή μας, ειδικά με τρένο από τη Θεσσαλονίκη – σκέτη αποκάλυψη.