Υπάρχει ευρύτατα διαδεδομένη η αντίληψη ότι εμείς, οι Homo sapiens, μέσα από τις δομές και τους θεσμούς των κοινωνιών που έχουμε φτιάξει, έχουμε έλεγχο πάνω στη λειτουργία του πλανήτη, στην πρόοδο του είδους, ακόμα και σε μεμονωμένα γεγονότα, και μάλιστα έναν έλεγχο που μπορεί να φτάνει και τον απόλυτο βαθμό. Όποτε συμβαίνει κάτι πάρα πολύ άσχημο, σπεύδουμε να αναζητήσουμε τι έφταιξε και να υποθέσουμε το πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί. Συνήθως διαφωνούμε στα συμπεράσματα, αλλά σπάνια διαφωνούμε σε ένα: Στο ότι μπορούσε να έχει αποφευχθεί.
Στην πραγματικότητα, ωστόσο ο έλεγχος που έχουμε πάνω στα πράγματα που μας συμβαίνουν, είτε ως μεμονωμένα άτομα, είτε ως ομάδες, είτε ως κυβερνήσεις, είναι περιορισμένος. Ενίοτε και δραματικά περιορισμένος.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος: Τρομοκρατικές επιθέσεις και στο δυτικό κόσμο θα συνεχίσουν να γίνονται. Μετά την τη Νέα Υόρκη το 2001 ξανάγιναν, μετά τη Μαδρίτη το 2004 ξανάγιναν, μετά το Λονδίνο το 2005 ξανάγιναν, μετά το Παρίσι θα ξαναγίνουν. Βεβαίως, σε όλο αυτό το διάστημα πολλές επιθέσεις έχουν αποφευχθεί, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει γνωστό με εξίσου έντονο τρόπο, για να καθησυχαστούμε. “Στις 28 Ιουλίου του 2015 αμερικανός τζιχαντιστής έβαλε βόμβα σε παραλία της Φλόριντας σκοτώνοντας 40 ανθρώπους” θα μπορούσε να είναι η σοκαριστική είδηση, αλλά δεν ήταν, επειδή στις 28 Ιουλίου του 2015 οι αρχές συνέλαβαν πράγματι έναν τύπο που σχεδίαζε να βάλει βόμβα σε παραλία της Φλόριντας, πριν τη βάλει. Αυτή είναι η άδοξη μοίρα της αποτροπής: Ποτέ δεν ξέρεις τι ακριβώς απέτρεψες.
Τέτοιες απόπειρες έχουν εμποδιστεί κάμποσες τους τελευταίους μήνες σύμφωνα με τις αρχές, στο Βέλγιο, στην Τουρκία και αλλού -και σίγουρα κάποιες δεν τις μαθαίνουμε ποτέ. Οπότε σε κάποιο βαθμό έχουμε έλεγχο, και μέχρι ενός σημείου μπορούμε να τις σταματάμε τις τρομοκρατικές επιθέσεις. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς πόσες σταματάμε, αλλά θα έπρεπε ως τώρα να έχουμε πάρει απόφαση ότι δεν γίνεται να τις σταματάμε όλες. Είναι αδύνατον.
Η παγκόσμια τρομοκρατία και οι διεθνείς σχέσεις και η επιρροή των θρησκειών και της φτώχειας και των ανισοτήτων στις κοινωνίες και την ψυχική υγεία των ατόμων είναι ένα σύστημα τόσο περίπλοκο και πολυπαραγοντικό, που κάθε απόπειρα για τον έλεγχό του είναι τις περισσότερες φορές καταδικασμένη σε αποτυχία. Πας να σώσεις Αφγανούς από την εισβολή των κομμουνιστών, και καταλήγεις είκοσι χρόνια μετά με το Μπιν Λάντεν. Πας να πολεμήσεις το Σαντάμ και τους Ταλιμπάν, και καταλήγεις με την Αλ Κάιντα στο Ιράκ, και μετά με το χαλιφάτο των μουρλοΝταές. Και η τρομοκρατία δεν μειώνεται. Τα χτυπήματα δεν σταματάνε. Το 2014 τα θύματα από την τρομοκρατία παγκοσμίως έφτασαν τον αριθμό-ρεκόρ των 32.000. Τα προηγούμενα 15 χρόνια η Δύση (κυρίως οι ΗΠΑ) δαπάνησε πάνω από $1,7 τρισεκατομμύρια σε πολέμους που είχαν στόχο να φέρουν μια σταθερότητα στη Μέση Ανατολή και να εξαφανίσουν την απειλή της τρομοκρατίας.
Δεν ξέρω από πού προέρχεται αυτή η οικονουμενική πεποίθηση πως ό,τι συμβαίνει περνάει από το χέρι μας, και όλα τα κακά μπορούν να αποφευχθούν. Εικάζω ότι μπορεί να φταίνε οι ταινίες του Χόλιγουντ και το καουμποϊλίκι και το bravado της αμερικάνικιας κουλτούρας, αλλά αυτή είναι μάλλον απλοϊκή εξήγηση. Πάντως δεν προσεγγίζουμε όλους τους κινδύνους με τον ίδιο τρόπο. Όπως είπαμε, 32.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν το 2014 από τρομοκράτες (η συντριπτική πλειοψηφία τους μουσουλμάνοι στη Μέση Ανατολή και την Αφρική). Τόσοι άνθρωποι πεθαίνουν παγκοσμίως σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα κάθε 10 ημέρες. Τόσοι πεθαίνουν από καρκίνο σε 36 ώρες. Και ο πλανήτης ούτε κατηγορεί τις αυτοκινητοβιομηχανίες, ούτε δαπανά $1,7 τρισεκατομμύρια για την καταπολέμηση του καρκίνου (δαπανά τάξεις μεγέθους λιγότερα). Αλλά με την τρομοκρατία, με αυτή την απότομη και αναπάντεχη εκδήλωση μίσους που, εξ’ ορισμού, εκτός από νεκρούς παράγει και τρόμο, η αντίδραση είναι αλλιώτικη. Αυτοί οι θάνατοι μοιάζουν πιο “λάθος”. Συμβαίνουν και παθαίνουμε ένα σοκ όλοι μαζί, και ξαφνικά, ανάλογα με το τι υπάρχει στο κεφάλι του καθενός, θέλουμε να στείλουμε βομβαρδιστικά στη Ράκα, να τα βάλουμε με τους πρόσφυγες, να προσευχηθούμε στους ουρανούς, να ανάψουμε τρίχρωμα φώτα στα κτίρια και κεράκια, ή να αφήσουμε να μας παρακολουθούνε περισσότερα τηλέφωνα. Και έτσι νομίζουμε ότι αυτούς τους θανάτους μπορούμε να τους αποφύγουμε.
Αλλά δεν μπορούμε.
Αν ήθελε κάποιος να το εκφράσει πιο κυνικά, θα έλεγε ότι η τρομοκρατία είναι ο δραματικός φόρος αίματος που πληρώνουμε για να ζούμε όλοι μαζί, εφτάμισι δισεκατομμύρια νοματαίοι, οι φυσιολογικοί με τους παλαβούς ανάκατα. Πράγμα που είναι πάρα πολύ δύσκολο να το αποδεχτεί κανείς, όταν βλέπει πτώματα αθώων χυμένα σε δρόμους και σε αίθουσες συναυλιών, και νιώθει το αφόρητο σφίξιμο της θλίψης και της οργής και, κυρίως, το οδυνηρό και αβάσταχτο αίσθημα της αδυναμίας και της ανημπόριας.
Διάβασμα: Global Terrorism Index 2015 http://static.visionofhumanity.org/sites/default/files/2015%20Global%20Terrorism%20Index%20Report_0_0.pdf