Τη ζωή του «Στον τρίτο βράχο από τον Ηλιο», δηλαδή στη Γη, περιγράφει ο θεωρητικός φυσικός ∆ημήτρης Νανόπουλος στο νέο του βιβλίο. Μια ζωή που μέσα σε 67 χρόνια «χώρεσε» τη γενέτειρά του Ελλάδα, την Αγγλία, τη Γενεύη και τις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα πρωτοαγάπησε τη Φυσική, στην Αγγλία σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Sussex, στη Γενεύη εργάστηκε στο CERN, στις ΗΠΑ είναι εδώ και 30 χρόνια καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Texas A & M. Είναι ένας από τους ελάχιστους εν ζωή Ελληνες που αποδεδειγμένα έβαλαν ένα λιθαράκι για την καλύτερη κατανόηση του σύμπαντος. Η διάσημη εργασία του για τις φαινομενολογικές ιδιότητες του μποζονίου Higgs μνημονεύτηκε από τον ίδιο τον Peter Higgs κατά την ομιλία αποδοχής του βραβείου Νομπέλ το 2013. Η τροχιά του, λοιπόν, ήταν «επιστημονικά κοσμοπολίτικη» και η εμπειρία του έχει ενδιαφέρον και ίσως και κάποια χρησιμότητα για τις επόμενες γενιές. Η συνάντησή μας έγινε στο γραφείο του στην Ακαδημία Αθηνών, όπου διατελεί πρόεδρος έως τα τέλη του 2015, οπότε και θα επιστρέψει στο Τέξας.
Ποιο μπορεί να είναι το νόημα της ζωής, εάν, όπως φαίνεται να αποδεικνύεται από τη Φυσική, ερχόμαστε από το τίποτα και καταλήγουμε στο τίποτα; Το νόημα είναι αυτό που προσπαθούμε εμείς να δώσουμε στη ζωή μας. Αλλά, όπως έλεγε ο Αλμπέρ Καμί, τη στιγμή που πάμε να της δώσουμε νόημα γεννιέται το παράλογο.
Πώς μπορεί να ζει κανείς με το παράλογο; Πρέπει να το πάρουμε απόφαση. Είμαστε πολύ τυχεροί που υπάρχουμε, οπότε πρέπει ο καθένας μας να εκμεταλλευτεί αυτή την τύχη και να το ευχαριστηθεί. Είναι νομίζω τραγικό να αφήνουμε τη ζωή μας να περνάει χωρίς νόημα, εάν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι η πιθανότητα του να υπάρξουμε είναι σχεδόν μηδενική. Φανταστείτε ότι, για να υπάρξουμε εμείς, έχουν βρεθεί μαζί όλοι οι πρόγονοί μας και στο τέλος οι γονείς μας, μία συγκεκριμένη ώρα και ημέρα.
Εάν όμως κάποιος πραγματικά υποφέρει σε αυτήν τη ζωή, γιατί να μην αυτοκτονήσει επιστρέφοντας στο τίποτα; Ε, όχι! Η ζωή είναι γλυκιά. Και είναι ξεκάθαρο πως ο φόβος του θανάτου αποτελεί διαχρονικά κινητήρια δύναμη.
Πόσο σίγουρος είστε ότι έχουμε πραγματικά κατανοήσει το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος; Ηδη από το 600 π.Χ. ο Ηράκλειτος έλεγε ότι αυτόν τον κόσμο δεν τον έχει φτιάξει ούτε χέρι Θεού ούτε χέρι ανθρώπου, αλλά ότι υπάρχει, υπήρχε και θα υπάρχει. Τα τελευταία 20 χρόνια έχει γίνει απίστευτη πρόοδος με τα δορυφορικά τηλεσκόπια και πειραματικά στο CERN, και έχουμε φτάσει να έχουμε πάνω στο τραπέζι μοντέλα που ξεκινούν από την αρχή έως το τέλος του σύμπαντος. Είναι ένα πλαίσιο, μέσα στο οποίο μπορούμε να συζητάμε σοβαρά και να μη μας… πετάνε ντομάτες.
Πότε θα επαληθευτούν τα μοντέλα σας; ∆εν μπορώ να γνωρίζω. Μπορεί και αύριο το πρωί.
Το μυστήριο της ζωής είναι, λοιπόν, μια εξίσωση; Ο Γαλιλαίος έλεγε ότι το βιβλίο της φύσης είναι γραμμένο μαθηματικά και πιστεύω ότι ο κόσμος θα άλλαζε προς το καλύτερο εάν όλοι μπορούσαν να συνειδητοποιήσουν τι λένε αυτές οι ρημάδες οι εξισώσεις. Για μένα μια εξίσωση είναι πιο ωραία από ένα έργο τέχνης ή ένα ωραίο τοπίο. ∆εν εννοώ αισθητικά, αλλά το τι εκφράζει από πίσω.
Πώς θα άλλαζε ο κόσμος εάν όλοι καταλαβαίναμε καλύτερα τους νόμους της Φυσικής; Θα άλλαζε ο εσωτερικός μας κώδικας ηθικής. Και δεν αναφέρομαι στις θρησκείες ούτε έχω κάποια διάθεση αντιπαράθεσης.
∆εν θα γινόμασταν όλοι αμοραλιστές χωρίς το φόβο του Θεού; Τουλάχιστον θα ξέραμε την αλήθεια. ∆εν μπορεί να ζούμε στον 20ό αιώνα και κάποιοι να επιλέγουν να παραμένουν πνευματικά τυφλοί και κωφάλαλοι.
Εχετε δει πολλούς πνευματικά τυφλούς και κωφάλαλους στην Ελλάδα; Α… Είμαστε εντελώς στον κόσμο μας.
Tο Higgs ήταν η κορύφωση της καριέρας σας ή ακολούθησαν και άλλες ανακαλύψεις; ∆εν θέλω να το κάνω σαν τον Χατζιδάκι με «τα Παιδιά του Πειραιά» ή σαν τον φίλο μου τον Μούτση, που όταν ακούει την «Ελευσίνα» τραβάει πιστόλι. Αλλά η ομάδα μου έχει συνεισφέρει και στις ενοποιημένες θεωρίες και τώρα προτείνουμε ένα νέο μοντέλο για το σύμπαν.
Σημαίνει κάτι για εσάς το ότι συνεισφέρατε στην επιστήμη σας; Σημαίνει κάτι όταν, κατά κάποιον τρόπο, αφήνεις το στίγμα σου ότι πέρασες από εδώ και έκανες κάτι.
Και όσοι δεν αφήνουμε το στίγμα μας; Ο καθένας αφήνει κάτι στον δικό του κόσμο. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι όλοι είμαστε μια δεξαμενή γενετικού υλικού και, μέσα από αυτή την ποικιλομορφία, συμβάλλουμε ώστε να πετάγονται κατά καιρούς ένας Ντα Βίντσι ή ένας Μότσαρτ, που κάνουν τον κόσμο να πάει μπροστά.
Με την κατά πολλούς «αραχνιασμένη» Ακαδημία Αθηνών γιατί μπλέξατε; Εκλέχτηκα μέλος για πρώτη φορά το ’97, διότι ήθελα να έχω μια επαφή με την Ελλάδα. Και φέτος, ως πρόεδρος, προσπάθησα να κάνω ένα άνοιγμα στον κόσμο. Τον Ιούλιο έγινε για πρώτη φορά, στα 90 χρόνια της, εκδήλωση στον κήπο της Ακαδημίας. Ο καθένας ό,τι μπορεί κάνει.
Είναι αλήθεια ότι το 1998 δεν σας εξέλεξαν καθηγητή στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών; Ναι. Παρόλο που είχα ήδη εκλεγεί ακαδημαϊκός. Αυτά μόνο στην Ελλάδα συμβαίνουν. Είναι αυτός ο φθόνος που μας έχει καταστρέψει.
Αρα η επιστήμη δεν προχωράει στην Ελλάδα από νοοτροπία; Αυτό πιστεύω και γι’ αυτό διαπρέπουμε όταν πηγαίνουμε έξω και βρίσκουμε ένα ωραίο περιβάλλον, που μας επιτρέπει να αφοσιωθούμε στη δουλειά μας χωρίς να έχουμε ανάγκη τους διαδρόμους. Ο κόσμος δεν μπορεί να καταλάβει τι γίνεται στα πανεπιστήμια – είναι πολύ πιο άμεσο όταν τσακώνονται δύο τραγουδιστές ή βρίζονται δύο πολιτικοί. Γι’ αυτό δίνω συνεντεύξεις και γι’ αυτό έγραψα και το βιβλίο. Για να δει ο κόσμος πώς δουλεύει η επιστήμη, ακαλλώπιστη.
Το Νομπέλ σάς λείπει πολύ ή λίγο; Θα ήταν ευχάριστο, αλλά δεν είναι σκοπός ζωής. Η ευχαρίστηση που σου προσφέρει η ανακάλυψη ή, απλώς, και η ασχολία με ένα τέτοιο βαθύ θέμα είναι άπειρη. Εγώ ακόμη και χθες το βράδυ σκιζόμουν πάνω από μια εργασία σαν φοιτητής μέχρι τα μεσάνυχτα. Ε, δεν το έκανα για να πάρω κάποιο βραβείο. Ετσι μου βγαίνει.
Θα ήσασταν λιγότερο δημιουργικός εάν είχατε κάνει παιδιά; Οσο μεγαλώνουμε το συζητάμε πολλές φορές αυτό το θέμα με τη Μυρτώ και έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ζωή μας σίγουρα δεν θα ήταν η ίδια. ∆εν μπορείς να τρελάνεις ένα παιδάκι τρεις μήνες στη Γενεύη και μετά στην Αμερική και από εδώ και από εκεί, όπως ζήσαμε εμείς. Αλλά και το να μην αφήνεις παιδιά πίσω σου, πάλι, είναι δύσκολο.