ΚΩΣΤΑΣ ΣΗΜΙΤΗΣ
Δρόμοι ζωής
εκδ. Πόλις,
Ενα κυριακάτικο πρωινό, Μάρτιο του 2004, βρέθηκα να πίνω καφέ σε γνωστό μαγαζί της πλατείας Κολωνακίου. Απέναντι έπιναν τον καφέ τους η Δάφνη και ο Κώστας Σημίτης. Δεν ήταν πλέον, εδώ και λίγες μέρες, πρωθυπουργός. Συγκινημένη και πριν προλάβει να με εμποδίσει το αίσθημα της αφέλειας και της απλοϊκότητας που κι εγώ η ίδια θα μπορούσα να καταλογίσω στην κίνησή μου, υπέκυψα στην παρόρμηση.
Πλησίασα –εντελώς αμήχανη– και του είπα: «Κύριε Σημίτη, είμαι δημοσιογράφος και κανονικά δεν μου επιτρέπεται αυτό που κάνω, αλλά θέλω να σας ευχαριστήσω διότι για οκτώ χρόνια με κάνατε να αισθάνομαι αξιοπρεπής πολίτης αυτής της χώρας. Ηθελα να σας το πω έστω και τώρα». «Τώρα έχει μεγαλύτερη αξία», παρενέβη η Δάφνη. Χαιρέτησα και έφυγα. Ο Σημίτης συγκινήθηκε. Ή εγώ έτσι νόμισα;
Το παράδοξο
Διαβάζοντας το τελευταίο βιβλίο του «Δρόμοι ζωής», διαπίστωσα εκ νέου αυτό που πίστευα πάντοτε γι’ αυτόν: Ο Κώστας Σημίτης έζησε, εργάστηκε και πολιτεύτηκε ευρισκόμενος σε απόλυτη πολιτισμική δυσαρμονία προς τη χώρα την οποία και τελικώς κυβέρνησε δύο τετραετίες. Βρίσκεται εντός των ορίων του παράδοξου –αν δεν τα ξεπερνάει– το γεγονός ότι εξελέγη από τους ίδιους ψηφοφόρους οι οποίοι στη συνέχεια στήριξαν και στηρίζουν τον ανερμάτιστο «πολιτικό» λόγο, τις ανέφικτες υποσχέσεις, υποτιμητικές για τον μέσο όρο ευφυΐας, συνθήματα ακραιφνούς ψευδολογίας, ανέντιμες πολιτικές προς τη χώρα και τον καθένα χωριστά.
Ο χαρακτηρισμός «ψυχρός διαχειριστής» (που ποτέ δεν κατάλαβα γιατί θεωρείται αρνητικός για έναν δημόσιο λειτουργό) είναι το ελάχιστο υποτιμητικό που κατάφερε να του προσάψει μία χώρα στην οποία εκλαμβάνεται ως αυθεντική έκφραση συναισθήματος η στιγμιαία «παρηγοριά στον άρρωστο», οι δημαγωγικές εκδηλώσεις ενδιαφέροντος, οι κραυγές περί ενός απροσδιόριστου και τελικά, μάλλον ανύπαρκτου, «φιλότιμου» ως εθνικού χαρακτηριστικού.
Στις 650 σελίδες του βιβλίου, και τεχνικώς μιλώντας, υπάρχουν όλα τα στοιχεία εκείνα που το χαρακτηρίζουν ως αυτοβιογραφία: Τα ανέφελα παιδικά χρόνια πριν από τον πόλεμο στην ασφάλεια μιας αστικής και ανώτερου μορφωτικού επιπέδου οικογένειας, η οποία αναγνωρίζει την κριτική σκέψη και την παιδεία ως το μέγιστο κληροδότημα στα παιδιά της· οι έντονες παραστάσεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ανάμειξη των γονέων στην Αντίσταση· οι καταστροφικές συνέπειες του Εμφυλίου στην τότε αλλά και στη μετέπειτα καθημερινότητα των ανθρώπων· τα αποτελέσματα του χαρακτηρισμού «αριστερός», που πολλές φορές καταγράφονται με σκωπτική διάθεση από τον συγγραφέα.
Υπάρχουν τα χρόνια των σπουδών και της μαθητείας στη Γερμανία και στην Αγγλία, η γνωριμία με τη Δάφνη, τα ονόματα των φίλων, χαρακτηριστικές σκηνές και γεγονότα της κάθε εποχής που καθόρισε την πορεία της ζωής του, τα πρώτα βήματα στην πολιτική, ένα «ξεκαθάρισμα» με τους «αντιστασιακούς» επί χούντας, οι σχέσεις με δημοσιογράφους και σχόλια για τα ΜΜΕ, μικρά «βρώμικα» μυστικά του ΠΑΣΟΚ αλλά και των άλλων.
Υπάρχει η άνοδος και η πτώση της σοσιαλδημοκρατίας με τα μάτια και τα σχόλια ενός ανθρώπου που βρισκόταν πάντοτε σε διάσταση με τον τρόπο άσκησης της πολιτικής στη χώρα, που δεν μπόρεσε και δεν θα μπορούσε μέσα σε οκτώ χρόνια να μεταστρέψει κατά τι, πόσο μάλλον να εκριζώσει, τη φεουδαλική νοοτροπία που χαρακτηρίζει τους Ελληνες πολιτικούς. Παλιούς και «νέους».
Η διάσταση περιγράφεται γλαφυρά από τον ίδιο στο κεφάλαιο «Μια προσωπική παρένθεση»: « […] Δυσφορούσα όταν με πίεζαν να ακολουθήσω τον κανόνα της επίδειξης. Και πολλές φορές φαινόμουν απόμακρος.
Μ’ ενδιέφερε κυρίως να προσέχει ο κόσμος τις πολιτικές μου αναλύσεις και προτάσεις. Να πείθω με επιχειρήματα. Δεν επιδίωξα να "πουλήσω" την εικόνα ενός ηγέτη που οδηγεί σταθερά τις μάζες προς ένα καλύτερο αύριο […] Η ιδέα ότι η αρχηγική και επιδεικτική συμπεριφορά χαρακτηρίζει μια ηγετική προσωπικότητα είναι διαδεδομένη στην ελληνική κοινωνία».
Μεσσιανικό λεξιλόγιο
Και συνεχίζει: «Με ενοχλούσαν πολλές εκφράσεις του αρχηγικού-μεσσιανικού λεξιλογίου: "σας εγγυώμαι", "δεσμεύομαι", "αναλαμβάνω προσωπικά την ευθύνη", "σας υπόσχομαι προσωπικά", "εγώ και το κόμμα". Δεν υπαινισσόμουν ότι κατείχα ηγετικό ρόλο απέναντι στους πολίτες καταφεύγοντας σε φράσεις όπως: "σας καταλαβαίνω", "θα εκφράσω τις επιθυμίες σας", "θα αγωνιστώ για τα δίκαιά σας".
Η αριστοκρατική αντίληψη για την πολιτική μού ήταν ξένη. Ωστόσο, δεν ήμουν ούτε της σχολής του λαϊκού εκπροσώπου που συμφωνεί με όλες τις απόψεις και όλες τις ιδέες. Η συνήθης σε δεκάρικους λόγους φράση "ο λαός γνωρίζει και κρίνει" δεν με εξέφραζε. Πίστευα ότι τόσο οι πολιτικοί όσο και οι πολίτες έχουν ευθύνη για όσα συμβαίνουν στη χώρα και δεν επιτρέπεται να τη μεταθέτουν σε τρίτους, είτε το "λαό" είτε διάφορους "άλλους", Ελληνες και ξένους».
Αλλος ένας ξένος στον τόπο του. Ας είναι. Ηταν τα πρώτα –και όπως δείχνουν τα πολιτικά πράγματα και τα τελευταία– οκτώ χρόνια της ζωής μου στη διάρκεια των οποίων, με όλα τα προβλήματα, τις αστοχίες και τα λάθη (όπως ήταν η υποχώρηση στο ασφαλιστικό επί Γιαννίτση), ένιωθα αξιοπρεπής πολίτης αυτής της χώρας. Νοσταλγώντας αυτό, έγραψα τούτο το κείμενο.