Η EXPO 2015 είναι μια διεθνής έκθεση ή, μάλλον, η Διεθνής Έκθεση, αυτή που γίνεται κάθε λίγα χρόνια από το 19ο αιώνα και συγκεντρώνει σε ένα χώρο επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας από όλο τον κόσμο. Ο πύργος του Άιφελ χτίστηκε στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης του 1889, ας πούμε. Φέτος, η EXPO έγινε στο Μιλάνο. Πέρασα μια ημέρα εκεί τον Οκτώβριο.
Δεν ήξερα ότι τέτοιες εκθέσεις γίνονται ακόμη, και ομολογουμένως πήγα κάπως απροετοίμαστος. Έχω γράψει τις λεπτομέρειες αλλού (εδώ: http://www.georgakopoulos.org/work/multimedia/expo-2015/) αλλά, πολύ συνοπτικά, μπορώ να σας πω ότι επρόκειτο για μια αχανή έκταση με περίπου διακόσια “περίπτερα”, δεκάδες από τα οποία είχαν το μέγεθος κτιριακών συγκροτημάτων. Περίπτερα είχαν λίγες δεκάδες χορηγοί, φορείς και διεθνείς οργανισμοί, και περίπου 150 χώρες. Το θέμα της έκθεσης ήταν το μέλλον της τροφής, κι αυτό σημαίνει ότι οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να δουν μια σειρά από καινοτομίες στη συσκευασία, τη διατήρηση και την προετοιμασία του φαγητού στο “σούπερ μάρκετ του μέλλοντος”, να φτιάξουν ad hoc αναψυκτικά από μηχανήματα της Coca Cola μέσα σε δευτερόλεπτα, να γνωρίσουν ό,τι χρειάζεται να ξέρει κανείς για την παραγωγή και την κατανάλωση προϊόντων όπως ο καφές ή η σοκολάτα από τα αντίστοιχα περίπτερα, και να δει στα περίπτερα κάθε χώρας το πώς αντιμετωπίζει την παραγωγή και την κατανάλωση τροφής σε μια εποχή στην οποία οι ανάγκες και οι απαιτήσεις των λαών του κόσμου για ποιοτικών και υγιεινών τροφών -και, μαζί, και οι ενεργειακές απαιτήσεις τους- αυξάνονται.
Κάποιες χώρες είχαν θεαματικά, πανάκριβα περίπτερα, που διαφήμιζαν τα προϊόντα της χώρας (κάποια από τα οποία πουλούσαν κιόλας) και την εικόνα της στα 20 εκατομμύρια επισκέπτες που πέρασαν από την έκθεση στο εξάμηνο λειτουργίας της. Ακόμα και κάποιες χώρες που δεν έχουν κανένα ιδιαίτερο μήνυμα για την παραγωγή τροφής ή για τη βιώσιμη ανάπτυξη είχαν εντυπωσιακά περίπτερα. Η Μολδαβία, ας πούμε διαφήμιζε ότι έχει πολύ γρήγορο ίντερνετ, και ότι επίσης έχει “το μεγαλύτερο χωριό της Ευρώπης”, έτσι το αποκαλούσαν. Όχι “πόλη”. Ό,τι είχε κανείς έδειχνε.
Το περίπτερο της Ελλάδας σ’ αυτή την έκθεση ήταν ένα δωμάτιο όλο όλο, στη γειτονιά των περιπτέρων την νοτιοανατολικής Μεσογείου, μαζί με την Τυνησία, την Αίγυπτο, το Μαυροβούνιο και άλλες συντρόφισσες. Είχε μέσα κάτι προθήκες με ρίγανες, δύο interactive τραπέζια-οθόνες όπου πατούσες με τα δαχτυλάκια σκίτσα που απεικόνιζαν ελληνικά φαγητά, κι ένα installation με ημιδιάφανα γαλάζια μπουκάλια, που δεν κατάλαβα τι απεικόνιζε, ίσως το Αιγαίο. Ποτέ δεν υπήρχαν ουρές έξω από το περίπτερο της Ελλάδας. Δίπλα στα άλλα (ειδικά και της Αιγύπτου, από τα της γειτονιάς), ήταν κακόμοιρο και παράταιρο.
Βεβαίως, θα πει κανείς, εμείς είμαστε μια πτωχευμένη χώρα, και δεν έχουμε περιθώρια για πολυτέλειες, να φτιάχνουμε προκατ περίπτερα με οθόνες που δείχνουν τα μεγαλύτερα χωριά της Ευρώπης, ή να κρεμάσουμε τυριά και κρασιά απ’ το ταβάνι σαν τις Γαλλίες. Το αντεπιχείρημα εδώ είναι ότι με 20 εκατομμύρια επισκέπτες σε έξι μήνες (η έκθεση έκλεισε στις 31 Οκτωβρίου), ακόμα και περίπτερα που κόστισαν εκατομμύρια τα έβγαλαν τα λεφτά τους και με το παραπάνω, συν τη διαφήμιση της χώρας σε ένα διεθνές κοινό, αλλά τέλος πάντων, έστω ότι η πρώτη χώρα μετά τη Ζιμπάμπουε που δεν είχε να πληρώσει το ΔΝΤ δικαιούται να μην επενδύσει σε μια τέτοια προβολή.
Κατά τη γνώμη μου, όμως, αυτή η παρουσία, με το στενάχωρο δωματιάκι δίπλα σε εντυπωσιακά βιοκλιματικά κτίρια, είχε και συμβολικό χαρακτήρα. Ήταν μια εύληπτη απεικόνιση της θέσης της χρεωκοπημένης Ελλάδας στον κόσμο. Η χώρα μας μικραίνει, συρρικνώνεται σε μέγεθος, σε εμβέλεια, σε σημασία, και καθώς μικραίνει απομακρύνεται από τα ευρύτερα, διακρατικά και διεθνή διακυβεύματα. Καθώς γινόμαστε παρίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το προβληματικό παιδί που μία θέλουν να το διώξουν από το ευρώ, τώρα λένε να το διώξουν από τη συνθήκη Σένγκεν, και καθώς στο εσωτερικό κυριαρχεί πια ολοκληρωτικά ο λαϊκισμός, η συνωμοσιολογία και η άρρωστη, αυτιστική εσωστρέφεια, εμείς σιγά σιγά εγκαταλείπουμε “τον κόσμο”.
Η Ελλάδα, βέβαια, από την ίδρυσή της ως κράτος, ποτέ δεν υπήρξε μεγάλη δύναμη στην τεχνολογία, στην επιστήμη ή στον πολιτισμό. Είναι μια μικρή χώρα, όπως τόσες άλλες μικρές χώρες, που παράγει ελάχιστα πράγματα που είναι χρήσιμα στον υπόλοιπο κόσμο, και περιμένει τις Κίνες, τις Αμερικές, τις Γερμανίες και τις άλλες “μεγάλες” χώρες να παράγουν την τεχνολογία και τη γνώση που θα καταναλώνει. Αυτό είναι φυσιολογικό, τα όριά μας ήταν πάντα πεπερασμένα, αν και αρκετές φορές κάναμε δυσανάλογο για το μέγεθός μας θόρυβο, και με την κακή αλλά και με την καλή έννοια. Αλλά πλέον μοιάζει να έχουμε εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια. Ούτε καν υποδυόμαστε οτι συμμετέχουμε σ’ αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο.
Αυτές τις ημέρες συμβαίνει στο Παρίσι η παγκόσμια διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή, ίσως το σοβαρότερο από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης ως πλανήτης, συνολικά. Εκεί ούτως ή άλλως θα πηγαίναμε σαν κομπάρσοι, τι να πούμε εμείς, σιγά το πολύ που ρυπαίνουμε την ατμόσφαιρα, λίγα πράγματα, απλά αντιδράμε μη μας χαλάσουν οι ανεμογεννήτριες τη θέα και γι’ αυτό προτιμάμε να καίμε λιγνίτη. Περισσότερο μολύνουμε τη δικιά μας χώρα, πετώντας τα σκουπίδια σε όποια ραχούλα μας γουστάρει, παρά την ατμόσφαιρα. Οπότε δεν είχαμε να συνεισφέρουμε και πολλά ουσιαστικά πράγματα. Αλλά και πάλι, η εμφάνιση του πρωθυπουργού-φυτό εσωτερικού χώρου που έχουμε, του οποίου η κοσμοπολίτικη εμπειρία περιορίζεται σε ένα ταξίδι στη Γένοβα και εντατικά -αλλά ανώφελα- μαθήματα αγγλικών για ενήλικες, και του οποίου η σκέψη έχει διαμορφωθεί από επιρροές επιπέδου Φλαμπουράρη, Βαρουφάκη και Ζίζεκ, ήταν απογοητευτική. Τα εκτός τόπου και χρόνου κλισέ περί παγκοσμιοποίησης και μοχθηρού καπιταλισμού ήταν αναμενόμενα, τόσα ξέρει τόσα λέει, άλλωσε ήταν προφανές το ότι δεν καταλάβαινε ακριβώς τι συμβαίνει εκεί, και τι είναι αυτά που λένε όλοι αυτοί οι πολύχρωμοι άνθρωποι, αλλά το σημαντικότερο ήταν το ότι καθόλου δεν τον ενδιέφερε το θέμα της διάσκεψης, όπως δεν ενδιαφέρει και κανέναν άλλο στην Ελλάδα.
Η οποία Ελλάδα, ως παραθαλάσσια χώρα με πολλά νησιά, ενδέχεται να αντιμετωπίσει πολλές και σοβαρές συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη τις επόμενες δεκαετίες. Η κλιματική αλλαγή και οι παγκόσμιες διασκέψεις όμως δεν ενδιαφέρουν κανέναν εδώ, καθώς πρόκειται για μακροπρόθεσμο πρόβλημα, άρα δευτερεύον στα μυαλά μας, πίσω από τα πιο φλέγοντα, όπως τις απόψεις διαταραγμένων φυλακισμένων για την επανάσταση, το αν υπάρχει κάτι ανάμεσα στ’ αυτιά του Αποστόλη Τζιτζικώστα, ή τις αλλεπάληλες απεργίες του ΣΥΡΙΖΑ κατά της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά αν δεν μας ενδιαφέρει το τι θα γίνει αύριο, ή το πώς θέλουμε να είναι η χώρα μας σε πέντε, δέκα ή τριάντα χρόνια, τότε τι μας ένδιαφέρει;
Το τι θέλει και το τι ψάχνει ένας λαός από το μέλλον του (και εδώ μιλάμε για λαούς που έχουν την ευτυχία να έχουν μια λειτουργική δημοκρατία), φαίνεται από τις επιλογές του στη ζωή του και στην κάλπη, ειδικά σε περιόδους κρίσης. Τι ακριβώς μέλλον φαντάζονται για τον εαυτό τους οι πολίτες που, την ώρα που καταρρέει το σύμπαν, επιλέγουν μια κρατικιστική εθνικολαϊκή κυβέρνηση; Τι είδους αύριο περιμένουν με ανθρώπους σαν τον κύριο Μπαλτά ή τον κύριο Φίλη στο Υπουργείο Παιδείας; Και, για να το διευρύνουμε λίγο, τι είδους μέλλον περιμένει ο λαός που επιλέγει Άκη Τσοχατζόπουλο ως εκπρόσωπο εννέα συνεχόμενες φορές, ή αυτός που στέλνει να τον εκπροσωπήσει στο ευρωκοινοβούλιο ο Θοδωρής Ζαγοράκης; Τι ακριβώς νομίζουμε ότι θα επιφυλάσσει το αύριο σε μια χώρα γεμάτη Παπαμιμίκους;
Καθώς η εγχώρια αφασική κυρίαρχη ελίτ της αναξιοκρατίας και της μετριότητας παλεύει να σβήσει tweets ή να καταλάβει πώς δουλεύουν τα tablets μιας εσωκομματικής ψηφοφορίας, η Ελλάδα διασχίζει έναν ορίζοντα γεγονότων -μπορεί να τον έχει διασχίσει ήδη-, αποκολλάται από το υπόλοιπο σύμπαν και βουλιάζει στη μαύρη τρύπα της στασιμότητας, της οπισθοχώρησης, της αφασίας και της εσωστρέφειας. Πολύ σύντομα, όταν και οι εναπομείναντες σοβαροί και δημιουργικοί θα έχουν φύγει (ή αφομοιωθεί στη μιζέρια), η Ελλάδα δεν θα παράγει (και δεν θα εξάγει) τίποτε πια παρά φωνές, γκρίνια, μικροπολιτική και βία.
Τις προάλλες μια ομάδα αντιεξουσιαστών κατέλαβε το προξενείο της Ιταλίας στο κέντρο της Αθήνας, με αίτημα την μη έκδοση 5 Ελλήνων “αγωνιστών”, όπως τους αποκαλούσαν, οι οποίοι διώκονται για τη συμμετοχή τους σε επεισόδια που έλαβαν χώρα στο Μιλάνο την Πρωτομαγιά. Τα επεισόδια έγιναν στα πλαίσια μιας μεγάλης διαδήλωσης, που κατέληξε σε συγκρούσεις με την αστυνομία και συλλήψεις, μεταξύ άλλων και Ελλήνων πολιτών, που είχαν πάει εκεί για “αγώνα” ή, σύμφωνα με άλλες αναφορές, “για τις πασχαλινές τους διακοπές”. Ή και για τα δύο.
Ξέρετε γιατί γινόταν η διαδήλωση στην οποία συμμετείχαν και οι δικοί μας, οι εκτός έδρας αγωνιστές;
Ήταν διαδήλωση διαμαρτυρίας κατά της EXPO, που έκανε εγκαίνια την ίδια ημέρα.