ISIS: Πρώτα θα κατακτήσουμε τη Ρώμη!

ISIS: Πρώτα θα κατακτήσουμε τη Ρώμη!

11' 39" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Φαίνεται απίθανο ότι ο μακροχρόνιος αγώνας ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση θα τελειώσει πολύ σύντομα. Οι διαχωριστικές γραμμές της μάχης που χαράχθηκαν στη διάρκεια των περσικών πολέμων πριν από 23 και πλέον αιώνες παραμένουν σε μεγάλο βαθμό εκεί όπου ήταν άλλοτε» είναι οι φράσεις που κλείνουν το βιβλίο του Anthony Pagden «Κόσμοι σε πόλεμο-2.500 χιλιάδες χρόνια σύγκρουσης ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση» (μτφρ. Ελένη Αστερίου, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στις σελίδες του ο συγγραφέας και καθηγητής αφηγείται την ιστορία γνωρίζοντάς μας τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ρίζες αυτής της διαμάχης αλλά και την εξέλιξή της μέχρι σήμερα που έφτασε να διαμορφώνει την καθημερινότητά μας  με τις επιθέσεις των ισλαμιστών στα κέντρα της Ευρώπης επιδιώκοντας να καθορίσει και το μέλλον μας. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε απαντά σε σύγχρονους προβληματισμούς.

Πιστεύετε ότι αυτό που ζούμε στις μέρες μας είναι μέρος της διαρκούς σύγκρουσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης όπως αυτή περιγράφεται στο βιβλίο σας;

Σε γενικές γραμμές, ναι. Εάν οι δυτικές χώρες διατηρούν μια ελάχιστη ιστορική επίγνωση της αρχαίας διαμάχης με το μουσουλμανικό κόσμο, οι Τζιχαντιστές τη διατηρούν με κάθε βεβαιότητα. Εξυβρίζουν τις δυτικές αξίες και αποπειρώνται να ξαναγράψουν το παρελθόν σύμφωνα με την εικόνα που διατηρούν γι' αυτό. Ενα κομμάτι αυτής της εικόνας αναγνωρίζεται  στην προσπάθεια του ΙSIS να διαγράψει, έστω και συμβολικά, το σύνορο Ιράκ-Συρίας. Η απόπειρα αυτή βασίστηκε στην πεποίθηση ότι το συγκεκριμένο σύνορο αντιπροσώπευε τη διαίρεση που συμφωνήθηκε μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας το 1916, τη συνοριακή γραμμή Sykes-Picot.

Και, βεβαίως, σε ευρύτερους όρους η απόπειρα να δημιουργηθεί εκ νέου το Χαλιφάτο του Αμπασίντ (των Αβασσιδών) και ο επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός ότι ο κόσμος είναι χωρισμένος στον «Οίκο του Ισλάμ» και στον «Οίκο του Πολέμου» δεν είναι παρά μιά ισχυρότατη αναφορά στον αρχαίο χριστιανικό/μουσουλμανικό διαχωρισμό. Μόνο για το ISIS είναι οι δυτικές δυνάμεις ειδωλολατρικές και κατά αυτόν τον τρόπο χειρότερες ακόμη και από τους Χριστιανούς ή τους Εβραίους οι οποίοι, ως άνθρωποι της Βίβλου, δικαιούνται σε κάποιο βαθμό το σεβασμό κάτω από τον ισλαμικό νόμο. Για να γίνει ακόμη πιο σαφές αυτό, σε μια διαδικτυακή «μπροσούρα» υπό τον τίτλο «Πώς θα επιβιώσεις στη Δύση; Ενας οδηγός για τζιχαντιστές», το ISIS  υπόσχεται σε δύο σημεία του κειμένου στον μελλοντικό τζιχαντιστή «Νίκη στην τελική πολιορκία της πρωτεύουσας της Ευρώπης, τη Ρώμη». Ούτε καν τα μέλη του ISIS δεν πιστεύουν ότι η Ρώμη είναι πράγματι “πρωτεύουσα της Ευρώπης” αλλά γι΄αυτούς παραμένει, όπως και για τις γενιές των Οθωμανών σουλτάνων, η πρωτεύουσα του Χριστιανισμού και μ’ αυτήν την έννοια το συμβολικό κέντρο της “Δύσης”.

Μπορείτε να κάνετε κάποιες προβλέψεις για το τέλος, αν θα υπάρξει κιόλας;

Οχι, για να είμαι ειλικρινής. Ο αραβικός κόσμος είναι ακόμα κατά κύριο λόγο προ-νεωτερικός ως προς τις κοινωνικές και φυλετικές σχέσεις (πολιτική, βιομηχανική, οικονομική ανάπτυξη κλπ.). Η Τυνησία αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, εξαίρεση και το ίδιο -παρόλο που δεν είναι αραβικές- η Τουρκία και το Ιράν. Η αποκαλούμενη Αραβική Άνοιξη -η οποία μετατράπηκε σε Αραβικό Χειμώνα δίχως καν να υπάρξει ποτέ έστω ένα Αραβικό Καλοκαίρι- φαινόταν ως μια απάντηση στην απαίτηση της νεολαίας για κάποιου είδους εκσυγχρονισμό (αν όχι τη «δημοκρατία» που ονειρεύονταν οι Η.Π.Α.). Αλλά το μόνο που πήραν τελικά ήταν είτε επαναπροσδιορισμένος θρησκευτικός δογματισμός είτε εμφύλιος πόλεμος, είτε και τα δύο. Οπότε η απλή απάντηση στην ερώτησή σας θα μπορούσε να είναι: η σύγκρουση θα τελειώσει μόνον όταν η Μέση Ανατολή γίνει νεωτερική, πράγμα που σημαίνει τη δημιουργία καθαρά κοσμικών κρατών, και πάνω απ’ όλα καθαρών νομικών κοσμικών συστημάτων τα οποία θα διασφαλίζουν σε κάθε άτομο εκτεταμένα δικαιώματα προκειμένου να ζουν τον ιδιωτικό τους βίο όπως επιλέγουν.

Σε ποιο πεδίο αναγνωρίζετε τις ευθύνες της Δύσης για την κατάσταση στη Μέση Ανατολή και τον Αραβικό κόσμο γενικότερα;

Σαφέστατα η κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο φέρει μεγάλο μέρος ευθύνης για την αδυναμία των μουσουλμανικών κρατών της Μέσης Ανατολής να χτίσουν σύγχρονα βιώσιμα εθνικά κράτη. Ο κατακερματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε βασίλεια δίχως καμία πρόνοια για τους διαχωρισμούς μεταξύ των εθνικών και θρησκευτικών ομάδων που υπήρχαν εντός τους -πολλοί εκ των οποίων ήταν φονικοί- έκανε τη μετάβαση από την Αυτοκρατορία στο Έθνος σχεδόν αδύνατη. Το 1919, οι περισσότεροι από τους Συμμάχους πίστευαν ότι τα καινούργια κράτη, τη δημιουργία των οποίων πρότειναν οι ίδιοι, θα ακολουθούσαν το μονοπάτι που ακολούθησε η Ελλάδα κατά την έξοδό της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1832 ή αυτό της Ιταλίας από την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία το 1871. Αλλά και τα δύο αυτά έθνη είχαν ισχυρή επίγνωση μιας ανεξάρτητης ιστορίας, θρησκευτική και ηθική συνοχή και ήταν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εξελιγμένα ως κράτη σε σχέση για παράδειγμα με τις τρεις διοικητικές περιφέρειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που συγκεντρώθηκαν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν ένα μέρος που λεγόταν «Ιράκ». Έπειτα, ήταν ασφαλώς η απόλυτη ηλιθιότητα της διαχείρισης του Μπους στη διάλυση του στρατού του Σαντάμ Χουσεΐν, και η αποτυχία της διοίκησης των Η.Π.Α. στο Ιράκ  να δώσουν αρκετό χρόνο ή χρήμα για την ουσιαστική οικοδόμηση του κράτους μετά τον πόλεμο. Θα μπορούσε, επίσης, να πει κανείς ότι η αποτυχία της Δύσης να βρει ο,τιδήποτε θα μπορούσε να μοιάζει με πολιτική λύση για τις σημερινές καταστάσεις στο Ιράκ, Συρία ή τη Λιβύη πρέπει να είναι μέρος της ευθύνης. Το να μιλά κανείς για «δημοκρατία» σε μια περιοχή που η λέξη αυτή δεν έχει σχεδόν κανένα νόημα δεν είναι βιώσιμη λύση.

Από την άλλη, υπάρχει μια «τάση» ας πούμε, προς την θεωρία ότι πιθανόν η Μέση Ανατολή να είναι βυθισμένη στον εμφύλιο πόλεμο, εξαιτίας ακριβώς των προσπαθειών να επιβληθούν οι «δυτικές αξίες» στην περιοχή. Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι σε αυτή την ιστορία οι Άραβες απέχουν ουσιαστικά από οποιονδήποτε δικό τους σχεδιασμό: έχουν απλώς γίνει τα παθητικά όργανα των δυτικών ιδεολογιών και τεχνολογιών που αναδείχθηκαν λόγω της οικουμενικότητας του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Είναι αυτό που ο Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Φιλκιενκρώ πρόσφατα αποκάλεσε «εθνοκεντρισμό της κακής συνειδήσεως της Δύσης». Δεν γίνεται να φορτωθεί όλη η ευθύνη στις δυτικές αποικιακές δυνάμεις.

Τα σχόλιά σας για τις τελευταίες επιθέσεις τζιχαντιστών στο Παρίσι;

Η Γαλλία έχει το μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό στην Ευρώπη, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς έχουν γεννηθεί στη Γαλλία και πρέπει να τονιστεί ότι οι περισσότεροι είναι ειρηνικοί νομοταγείς πολίτες. Σχεδόν όλες οι επιθέσεις, αυτή στο Charlie Hebdo τον Ιανουάριο, η αποτυχημένη επίθεση στην αμαξοστοιχία Παρίσι- Άμστερνταμ (παρόλο που αυτή μπορεί και να μην έχει ισλαμικές συνδέσεις) και η πιο πρόσφατη και καταστροφική στο Παρίσι, έχουν διαπραχθεί από δυσαρεστημένους Γάλλους μικροεγκληματίες. Οι περισσότεροι από αυτούς ριζοσπαστικοποιήθηκαν στις γαλλικές φυλακές (οι οποίες χρήζουν άμεσης μεταρρύθμισης), ήταν όλοι τους δυσαρεστημένοι και άνεργοι.

Όλο αυτό καθιστά το κλείσιμο των συνόρων και τη συζήτηση που ξεκίνησε η ακροδεξιά για αυτό το ζήτημα ως πρόβλημα το οποίο έχει δημιουργηθεί από τη συνθήκη Σένγκεν και από την εισροή των μεταναστών στην Ευρώπη από τη Συρία, ως επικίνδυνη και παράλογη. Βεβαίως, το ISIS θα μπορούσε, και πιθανότατα έχει χρησιμοποιήσει τη συριακή προσφυγική κρίση ως μέσο εισόδου στην Ευρώπη – αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν ανάγκη να το κάνουν αυτό. Ούτε το κλείσιμο των συνόρων μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών θα βοηθήσει. Υπάρχουν ήδη αρκετοί ντόπιοι τρομοκράτες έτοιμοι για επίθεση. Η ακροδεξιά και οι λεγόμενοι ευρωσκεπτικιστές (συχνά αλλά όχι πάντοτε τα ίδια άτομα) το έχουν χρησιμοποιήσει αυτό ως μέσον προκειμένου να πείσουν τους απληροφόρητους ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει με κάποιο τρόπο να αναλάβει κάποιο μέρος ευθύνης. Διαλύστε την Ε.Ε. είναι το μήνυμα του Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας, του Ανεξάρτητου Βρετανικού Κόμματος και άλλων και με αυτόν τον τρόπο τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής θα παραμείνουν στη Μέση Ανατολή. Αλλά κι αυτό είναι επίσης παράλογο. Ο ξεκάθαρα διακηρυγμένος στόχος τoυ ISIS είναι να χειραγωγήσει τους δυσαρεστημένους ανάμεσα στον μουσουλμανικό πληθυσμό της Ευρώπης- ο οποίος φαίνεται ως το «μαλακό υπογάστριο» της Δύσης- με επαναλαμβανόμενες τρομοκρατικές επιθέσεις. Ελπίζουν ότι αυτό θα οδηγήσει σε έναν ευρωπαϊκό εμφύλιο πόλεμο που θα τους επιτρέψει να εγκαθιδρύσουν το χαλιφάτο στην Ευρώπη και να «κατακυριεύσουν τη Ρώμη».

Το συγκεκριμένο σενάριο, και οι αιτίες πίσω από αυτό, είναι εντελώς παρανοϊκές. Αλλά η σοβαρή δήλωση του Φρανσουά Ολάντ (από τις Βερσαλλίες, τον τόπο όπου διεξήχθησαν οι συζητήσεις για την ειρήνη το 1919 και όπου δημιουργήθηκε ο παρόν χάρτης της Μέσης Ανατολής) ότι οι επιθέσεις αποτελούν «πράξεις πολέμου» και «διεξήχθησαν από ένα στρατό τζιχαντιστών τον οποίο θα πολεμήσουμε διότι η Γαλλία είναι η χώρα της Ελευθερίας», είχε, όπως υπέδειξε ο διακεκριμένος καθηγητής ισλαμικών σπουδών Ζιλ Κεπέλ, το παράξενο αποτέλεσμα της αναβάθμισης της εικόνας που έχει το ίδιο το ISIS για τον εαυτό του! Ούτε οι επιθέσεις του Αλγερινού FNLA επί γαλλικού εδάφους στη δεκαετία του ’60 δεν χαρακτηρίστηκαν «πράξεις πολέμου». Το ISIS θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως αυτό που είναι: μια τρομοκρατική εγκληματική οργάνωση όπως η ιταλική μαφία ή ο IRA, και όχι ως το Τρίτο Ράιχ.

Υποτιμά η Ευρώπη το ρόλο που διαδραματίζει η θρησκεία;

Δεν το νομίζω. Καταρχάς δεν πιστεύω ότι η θρησκεία παίζει πραγματικά κάποιο ρόλο εντός της Δύσης, όπως τόσοι πολλοί ισχυρίζονται. (Ακόμη και στις Η.Π.Α. υπάρχουν ενδείξεις ότι ακόμη και στις πιο παράλογες πίστεις σε αγγέλους, δαίμονες και τα σχετικά, η θρησκεία ως οργανωμένο σύστημα πίστεως βρίσκεται σε πτώση.) Αυτό που βρίσκεται σε άνοδο πρόσφατα -και πάλι μόνο στη Μέση Ανατολή και μέρη της Ασίας- είναι αυτό που ευρέως αποκαλείται φονταμενταλισμός.

Όλες οι θρησκείες πάσχουν από αυτόν. Αλλά το Ισλάμ, το οποίο είναι η πίστη της πολεμικής κοινωνίας της ερήμου, είναι ιδιαιτέρως επιρρεπές σε αυτό. Ωστόσο οι περισσότεροι Ισλαμιστές φονταμενταλιστές, όπως και οι περισσότεροι Χριστιανοί, έχουν πλήρη άγνοια της θεολογίας την οποία υποτίθεται πως ακολουθούν.

Γνωρίζουν τους κανόνες και τις τελετές, και αυτοί οι κανόνες και οι τελετές είναι που λαχταράνε. Η θρησκεία, ακριβώς επειδή παρέχει κανόνες οι οποίοι υποτιθέμενα προήλθαν από ένα παντοδύναμο ον και είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση, προσφέρουν μιαν επίφαση τάξης μέσα σε ένα χαοτικό κόσμο. Αλλά εμείς στη Δύση έχουμε εδώ και καιρό εγκαταλείψει την ιδέα ότι η θρησκεία μπορεί να δώσει μορφή σε ο,τιδήποτε άλλο εκτός από τις ιδιωτικές μας ζωές. Μπορεί βέβαια να συνεχίσει να το κάνει αυτό για πολλούς και για αρκετό χρόνο ακόμα, αλλά ως κοινωνική, ηθική ή πολιτική δύναμη, δεν υφίσταται πλέον. Όπως είπε στη Le Monde ο Μωρίς Γκοσέ, στο ξέσπασμα των επιθέσεων στο Παρίσι «η απόδραση από τη θρησκεία ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης ήταν η αληθινά πρωτότυπη κίνηση του νεωτερισμού.» Αληθινά δεν πιστεύω ότι αυτό θα αλλάξει ποτέ.

Τι πιστεύετε για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Είμαι μεγάλος θιασώτης μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας και ενός κοινού ευρωπαϊκού μέλλοντος και έχω πολλές ελπίδες για το μέλλον της Ένωσης (αυτή τη στιγμή γράφω ένα βιβλίο πάνω σε αυτό το θέμα!). Το πρόβλημα είναι ότι τόσοι πολλοί πολίτες εντός της Ε.Ε. έχουν υπερβολικά μεγάλες προσδοκίες. Η Ε.Ε. είναι μια νέου είδους πολιτική μορφή, σε μεγάλο βαθμό όπως ήταν το εθνικό κράτος τον 19ο αιώνα, όμως δεν είναι ένα έθνος. Αλλά παράλληλα δεν είναι και ένα κράτος – ένα μέγα-κράτος όπως ισχυρίζονται οι πολέμιοί του. Δεν είναι καν ομοσπονδία όπως οι Η.Π.Α. Οπως το έθνος που μια μέρα σίγουρα θα αντικαταστήσει, θα πάρει πολύ χρόνο η εξέλιξή της. Παρόλα αυτά ο καθένας, από την Αριστερά ως τη Δεξιά, περιμένει να λειτουργήσει τέλεια εξαρχής. Αλλά δεν μπορεί. Είναι, λοιπόν, πάρα πολύ εύκολο να θεωρήσουμε υπεύθυνες για την τωρινή οικονομική κρίση τις άστοχες ευρωπαϊκές πολιτικές, όταν τα αληθινά προβλήματα είναι εθνικά ή διεθνή.

Επιπλέον ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και οι παίκτες σε αυτόν τον κόσμο, αν θέλουν να είναι πετυχημένοι, πρέπει αναγκαία να είναι μεγάλοι σε μέγεθος. Κανένα ευρωπαϊκό κράτος μόνο του, ακόμα και η Γερμανία, δεν έχει την οικονομική δύναμη να σταθεί αυτόνομα απέναντι στις Η.Π.Α., την Κίνα ή ακόμη -αν στο μέλλον δεν έχει αυτοκαταστραφεί προηγουμένως- τη Ρωσία. Στο σύνολό μας, εμείς οι Ευρωπαίοι, χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον πολιτικά, οικονομικά και πολιτιστικά. Για να το θέσουμε και σε ένα πιο φαντασιακό επίπεδο ίσως το κράτος-έθνος να έχει αποδειχθεί πως ήταν ένα σύντομο ιντερλούδιο στην πολύ μακρά ιστορία που ξεκίνησε στην Αρχαία Ελλάδα όχι με τη δημοκρατία αλλά με την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, παρόλο που ήταν βραχύβια. Το μέλλον της Ευρώπης λοιπόν θα έπρεπε να είναι αυτού του είδους η συνομοσπονδία που οραματιζόταν ο Αλέξανδρος για την αυτοκρατορία του, όχι όπως οι αυτοκρατορίες του άμεσου παρελθόντος που υπήρξαν συστήματα κυριαρχίας και εκμετάλλευσης αλλά κοινότητες συνεργασίας και κάποια μέρα πολυπολιτισμικής αρμονίας. Υπό αυτή την έννοια η Ε.Ε. είναι όντως ο άμεσος κληρονόμος του Αλέξανδρου.

Τι θα προτείνατε στους Ευρωπαίους ηγέτες αυτή τη στιγμή;

Οτι η αντιμετώπιση του ISIS και της νέας επιθετικής Ρωσίας θα έπρεπε να μετατραπεί σε μια σοβαρή απόπειρα αναβίωσης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Δύναμης του 1950. Κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του την απειλή αυτών των δύο. Είναι παράλογο για παράδειγμα, η Γαλλία και η Βρετανία να διεκπεραιώνουν ξεχωριστές στρατιωτικές επεμβάσεις στη Συρία. Φαίνεται πως δεν μάθαμε ό,τι έπρεπε από τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Το ΝΑΤΟ φτάνει μέχρις ενός σημείου και αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θέληση και τις δυνάμεις πυρός των Η.Π.Α. Είμαστε ακόμη υπερβολικά εξαρτημένοι από τις Η.Π.Α. και οι Η.Π.Α. επιδιώκουν τη διατήρηση των δικών τους στρατιωτικών συμφερόντων και αυτά, αναπόφευκτα, δεν συνάδουν πάντα με εκείνα της Ε.Ε. Η Ε.Ε. δημιουργήθηκε εξαιτίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και προκειμένου να αποτρέψει μελλοντικούς πολέμους εντός της Ευρώπης και υπό αυτή τη σκοπιά έχει υπάρξει εξαιρετικά επιτυχής. Ωστόσο ο πόλεμος δεν πρόκειται ποτέ να εξαλειφθεί. Δεν θα μπορέσει να υπάρξει ποτέ διαρκής ειρήνη μεταξύ όλων των ανθρώπων του κόσμου. Έτσι, όπως κάθε έθνος -και όπως κάθε αυτοκρατορία- η Ευρώπη πρέπει να είναι οπλισμένη και σε ετοιμότητα.

Θα πρότεινα επίσης να γίνει κάτι πιο θετικό και ενεργητικό στην Τουρκία πέρα από το να δίνονται χρήματα στον Ερντογάν για τη βοήθεια της προσφυγικής κρίσης.

Η πολιτική κατάσταση απέχει από το να είναι ιδανική (αλλά και πάλι δεν είναι ούτε στη Σερβία ούτε στη Ρουμανία). Η Τουρκία ακόμη και υπό το παρόν φίλο-ισλαμικό καθεστώς της δεν έχει παραιτηθεί της επιθυμίας της να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χρειαζόμαστε τους Τούρκους και η Ε.Ε. θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις μόχλευσης που αναμφισβήτητα κατέχει προκειμένου να βελτιώσει την πολιτική κατάσταση εντός της χώρας. Μια ευρωπαϊκή Τουρκία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το πρώτο πραγματικό βήμα προς έναν εκσυγχρονισμό της υπόλοιπης Μέσης Ανατολής.

 

*συντομότερη εκδοχή της συνέντευξης αυτής μπορείτε να διαβάσετε στην έντυπη έκδοση της «Κ», «Τέχνες και Γράμματα», σελ. 15, 17 Ιανουαρίου 2016.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή