ΛΕΣΒΟΣ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Μόλις έχει ξημερώσει στον χωματόδρομο που ενώνει τον Μόλυβο με τη Σκάλα Συκαμιάς και ένας άντρας μέσα από το μαύρο αυτοκίνητό του παρακολουθεί τα δημοτικά συνεργεία που καθαρίζουν την παραλία από σαμπρέλες και σωσίβια. Λέει ότι βρίσκεται στο νησί εθελοντικά, για να βοηθήσει στις προσφυγικές αφίξεις -χωρίς να εξηγεί ακριβώς πώς- και υποστηρίζει ότι είχε κάνει το ίδιο «πιέζοντας τις κυβερνήσεις» στο βαλκανικό προσφυγικό πέρασμα στην Ειδομένη και στη Σερβία. Δηλώνει πρώην στρατιωτικός, έχοντας υπηρετήσει 17 χρόνια στις κροατικές ένοπλες δυνάμεις και αρνείται να δώσει το όνομά του. «Δεν ανήκω σε καμία μεγάλη ΜΚΟ» λέει. «Δεν παριστάνω τον ήρωα, αλλά πρέπει να σου πω ότι τα πράγματα εδώ δεν είναι και τόσο οργανωμένα».
Τον τελευταίο χρόνο, καθώς περισσότεροι από 500.000 πρόσφυγες και μετανάστες πέρασαν από τη Λέσβο, εκατοντάδες εθελοντές έφτασαν στο νησί για να βοηθήσουν και να καλύψουν τα κενά της κυβερνητικής πολιτικής στην περιοχή. Ορισμένες φορές όμως αυτή η μεγάλη προσφορά αλληλεγγύης οδηγούσε σε διαχειριστικά προβλήματα. Κάτοικοι του νησιού, εθελοντές και εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών που μίλησαν στην «Κ» περιέγραψαν περιπτώσεις αλληλοκάλυψης αρμοδιοτήτων, αυθαίρετων ενεργειών, ακόμα και σκηνικά ανταγωνισμού στις παραλίες.
Σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά περιστατικά, μια πρόσφυγας πέθανε στη φουσκωτή βάρκα που τη μετέφερε μαζί με την οικογένειά της. Οταν προσάραξαν σε ακτή του νησιού μια εθελόντρια παραμέρισε τους πρόσφυγες και εξέτασε με στηθοσκόπια την -εδώ και ώρες- νεκρή γυναίκα.
Πραγματοποίησε καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση, ενώ οι πρόσφυγες στα αγγλικά της ζητούσαν να σταματήσει και θρηνούσαν για τη συγγενή τους. Η εθελόντρια δεν ήταν γιατρός, ή νοσηλεύτρια. Σε άλλες περιπτώσεις εθελοντές χωρίς σαφή γνώση των διαδικασιών καταγραφής συμβουλεύουν τους πρόσφυγες να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς την Ευρώπη, ενώ θα μπορούσαν να υποβάλουν αίτηση ασύλου στην Ελλάδα.
Σε μια πρώτη καταγραφή που ολοκλήρωσε πρόσφατα ο δήμος Μυτιλήνης, 84 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και εθελοντικές ομάδες δραστηριοποιούνται αυτή τη στιγμή στο νησί.
Κανείς δεν γνωρίζει όμως τον ακριβή αριθμό των ανθρώπων που αυτές απασχολούν. Αγνωστο παραμένει και πόσοι είναι οι αυτόνομοι εθελοντές, όπως ο Κροάτης πρώην στρατιωτικός που μίλησε στην «Κ».
«Απαραίτητη η καταγραφή»
«Ολοι πρέπει να καταγραφούν, όπως ζητεί η ελληνική Πολιτεία. Πρέπει να εξηγήσουν ποιοι είναι και πόσο καιρό σκοπεύουν να μείνουν για να βοηθήσουν στο νησί» λέει στην «Κ» ο Μπόρις Τσεσίρκοφ, εκπρόσωπος της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στη Λέσβο. «Εκτιμούμε τη δουλειά που κάνουν οι εθελοντές και την προσφορά τους, αλλά όλοι πρέπει να σεβόμαστε τους κανόνες της χώρας» συμπληρώνει.
Τις τελευταίες ημέρες το Λιμενικό Σώμα και οι τοπικές πολεοδομικές υπηρεσίες έχουν εντείνει τους ελέγχους τους για αδειοδοτήσεις εθελοντικών σκαφών και πρόχειρων κατασκευών στις παραλίες. «Το προηγούμενο διάστημα δείχναμε ανοχή» λέει στην «Κ» αξιωματικός του λιμενικού για τις εθελοντικές ομάδες που δεν συμπεριλαμβάνονταν σε όσες είχαν λάβει άδεια για να συνδράμουν σε διασώσεις στη θάλασσα.
Την περασμένη Πέμπτη πέντε εθελοντές συνελήφθησαν για απόπειρα διευκόλυνσης παράνομης εισόδου. Σύμφωνα με το Λιμενικό έπλεαν με το ταχύπλοό τους δίπλα σε φουσκωτή βάρκα με πρόσφυγες εντός τουρκικών υδάτων και δεν ενημέρωσαν τις αρμόδιες αρχές. Δεν έχει διαπιστωθεί ωστόσο αν προσπάθησαν να ρυμουλκήσουν ή να κατευθύνουν τη βάρκα (το περασμένο Σάββατο με τη σύμφωνη γνώμη ανακριτή και εισαγγελέα αφέθηκαν ελεύθεροι με καταβολή εγγύησης, ενώ στον ιδιοκτήτη του σκάφους επιβλήθηκε ο περιοριστικός όρος της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα).
«Πρέπει να ολοκληρωθεί η επίσημη καταγραφή όλων των εθελοντών. Ακόμα και ένα άτομο μπορεί να φτιάξει μόνο του μια εθελοντική ομάδα» λέει ο Μάριος Ανδριώτης, ειδικός συνεργάτης του δημάρχου Μυτιλήνης που ολοκλήρωσε μια πρώτη ενδεικτική καταγραφή των οργανώσεων στο νησί. «Είναι απαραίτητο, για να προχωρήσει σωστά ο συντονισμός μεταξύ τους».
Τους τελευταίους μήνες, τα πρωινά κάθε Πέμπτης, εκπρόσωποι ΜΚΟ και εθελοντικών ομάδων συναντιούνται στη Μυτιλήνη και προσπαθούν να συντονίσουν τις κινήσεις τους και να μοιράσουν ρόλους για την υποδοχή των προσφύγων. Ηδη, σε αρκετά σημεία του νησιού, έχει παγιωθεί μια καλή συνεργασία μεταξύ διαφορετικών ομάδων. Τόσο στον βορρά (όπου για διαχειριστικούς λόγους οι παραλίες των αφίξεων έχουν χωριστεί σε πέντε ζώνες), όσο και στον νότο, οι βασικοί εμπλεκόμενοι υπό τις οδηγίες και της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω WhatsApp μόλις εντοπίσουν μια βάρκα με πρόσφυγες στη θάλασσα. Στέλνουν στο δίκτυο το στίγμα της τοποθεσίας όπου βρίσκονται και καταφθάνουν άλλες ομάδες – που έχουν επιφορτιστεί με τη διάσωση.
«Αυτές οι ζώνες δράσης δεν είναι σύνορα. Δεν σημαίνει ότι εκεί που βρίσκεται μια ομάδα δεν μπορεί να συνδράμει άλλη» λέει ο κ. Τσεσίρκοφ.
Χρειάστηκε να περάσουν, πάντως, κάποιοι μήνες μέχρι να συμφωνηθεί μεταξύ των ομάδων ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος αποβίβασης των προσφύγων από τις βάρκες, ώστε να μην προκαλείται πανικός και κινδυνεύουν άνθρωποι ένα βήμα από τη στεριά.