MARGARET DRABBLE
Μωρό από ατόφιο χρυσάφι
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά
εκδ. Πόλις
Νομίζω πως τα τελευταία χρόνια δεν έχω διαβάσει βιβλίο που να προσεγγίζει με τόση δεξιοτεχνία, χιούμορ και αποδραματοποιημένη διάθεση τη φιλία και τη συντροφικότητα μεταξύ γυναικών, όπως στο πρόσφατο μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Ντραμπλ, «Μωρό από ατόφιο χρυσάφι», που κυκλοφόρησε στη Βρετανία το 2013 και στη χώρα μας πριν από λίγους μήνες.
Κατά μία έννοια, η Ντραμπλ συνεχίζει μέσα από τις δικές της εμπειρίες το «Χρυσό σημειωματάριο» της αγαπημένης της πεζογράφου Ντόρις Λέσινγκ. Εμβληματικό έργο για τις γυναίκες της δεκαετίας του εξήντα και το ανερχόμενο φεμινιστικό κίνημα, το «Χρυσό σημειωματάριο» μας έδωσε μια πρώτη ρεαλιστική εικόνα της χωρισμένης μητέρας και των καθημερινών δυσκολιών που αντιμετώπιζε –και αντιμετωπίζει φαντάζομαι ακόμη– στη βρετανική κοινωνία.
Η Μάργκαρετ Ντραμπλ επανέρχεται στο θέμα από παραπλήσια σκοπιά τοποθετώντας την κεντρική ηρωίδα της, την πολυτάλαντη Τζες, στις δεκαετίες του εβδομήντα και του ογδόντα, όταν οι γυναίκες έχουν ήδη εκπορθήσει κάποια «αντρικά προπύργια».
Η Τζες είναι στα τέλη των sixties μια πολλά υποσχόμενη ανθρωπολόγος που εκπονεί τη διατριβή της στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών, όταν αίφνης θα μείνει έγκυος από τον παντρεμένο καθηγητή της, με τον οποίο και συνευρίσκεται περιστασιακά. Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη θα ανατρέψει τα μελλοντικά της σχέδια και τον προγραμματισμό μιας δημιουργικής ζωής αφιερωμένης αποκλειστικά στην επιστημονική έρευνα. Εννέα μήνες αργότερα θα φέρει στον κόσμο την Αννα, ένα χαμογελαστό και καλόβολο μωρό – «pure gold baby», όπως έγραφε περίπου την ίδια περίοδο η Σύλβια Πλαθ χαρίζοντας και τον τίτλο στο μυθιστόρημα. Ωστόσο μεγαλώνοντας το μωρό γίνεται όλο και περισσότερο εμφανές ότι πάσχει από κάποιας μορφής νοητική υστέρηση.
Αν και καταλαβαίνουμε πως η Αννα είναι ένα παιδί με «ειδικές ανάγκες», η ακριβής κατάσταση της υγείας της παραμένει στο βιβλίο σκοπίμως ασαφής. Καμιά συγκεκριμένη ιατρική γνωμάτευση δεν παρεμβαίνει στην αφήγηση για να μας δημιουργήσει αισθήματα οίκτου ή να μας αποπροσανατολίσει με παθολογοανατομικές λεπτομέρειες, μετατρέποντας το έργο σε μελόδραμα. Αντιθέτως υπάρχουν ψύχραιμες και διεισδυτικές αναφορές σε λανθασμένες, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, θεραπείες και παιδαγωγικές μεθόδους που εφαρμόστηκαν κατά καιρούς στα παιδιά «από ατόφιο χρυσάφι», με υψηλά ποσοστά αποτυχίας.
Η απόφαση να κρατήσει την Αννα κοντά της και ουσιαστικά να εγκαταλείψει κάθε σκέψη για καριέρα, δεν είναι εύκολη για την Τζες. Ευτυχώς η ανύπαντρη μητέρα, με το μονίμως χαμογελαστό κορίτσι, έχουν την τύχη να ζουν σε μια προνομιακή μεσοαστική γειτονιά του Βόρειου Λονδίνου που κατοικείται από ξεχωριστές γυναικείες μορφές. Οι περισσότερες δημιουργούν συν τω χρόνω έναν προστατευτικό κλοιό στη μονογονεϊκή οικογένεια, που κάνει τα πρώτα της αδέξια βήματα, και δρουν υποστηρικτικά όποτε η Τζες και η κόρη της αντιμετωπίζουν τις αγκυλώσεις του Βρετανικού Συστήματος Υγείας, τη γραφειοκρατία του εκπαιδευτικού συστήματος, τις προκαταλήψεις του κοινωνικού περίγυρου, τους αποκλεισμούς, την αναίσθητη φιλανθρωπία.
Η συγγραφέας επικεντρώνεται σε μια ομάδα νέων και δραστήριων γυναικών, που ο γάμος και η τεκνοποιία δεν ήταν ποτέ το κυρίαρχο μέλημά τους, όμως κατόρθωσαν να χτίσουν τις δικές τους οικογένειες, χωρίς φεμινιστικές ακρότητες, αναγνωρίζοντας την ευρύτερη σημασία της μητρότητας και το δικό τους πεπρωμένο μέσα από την πληρότητα που προσφέρει. Στις 430 σελίδες του βιβλίου τίποτα δεν περνά ασχολίαστο από αυτή την ομάδα των χαρισματικών γυναικών, αν όμως νιώθαμε την ανάγκη να σταθούμε σε κάτι περισσότερο, δεν θα ήταν τα βιτριολικά τους σχόλια για τους συντηρητικούς και απόντες συζύγους ή την «πολιτική των ίσων ευκαιριών», αλλά στο στέρεο υπόβαθρο των σχέσεων που αναπτύσσουν μέσα και έξω από τη νεωτερική συντροφιά τους, στη δυνατότητα της αγάπης και της φιλίας, της αλληλεγγύης και της συμπόνιας προς τον «ασθενέστερο κρίκο της αλυσίδας».
Μόνο η αγάπη…
Η Μάργκαρετ Ντραμπλ μας υπενθυμίζει μέσα από το παράδειγμα της Τζες πως η μόνη συγκολλητική ουσία, η μόνη απάντηση όταν όλα γύρω μας καταρρέουν είναι η αγάπη, η προσφορά, οι συλλογικές απαντήσεις. «Υπάρχουμε γιατί συνυπάρχουμε», παρά το συναισθηματικό κόστος που καταβάλλουμε και τις διαψεύσεις που γευόμαστε.