ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ
Η ιστορία ενός δικού μας ανθρώπου
εκδ. Καστανιώτη
Την ιστορία ενός δικού της ανθρώπου γράφει η Νίκη Αναστασέα, η οποία γνωρίζει από παλιά τον Αλέξη Ραζή, κεντρικό ήρωα στο μυθιστόρημά της «Επικράνθη, διά χειρός Αλέξη Ραζή». Είναι ευτύχημα που σκέφτηκε να του χαρίσει μια δεύτερη μυθοπλαστική ζωή, δέκα έτη μετά την πρώτη. Σε αυτή την ξαναδουλεμένη εκδοχή του μυθιστορήματος ο ήρωάς της διαλάμπει με το βάθος και τη γοητεία του δοκιμαζόμενου προσώπου του. Η οδύνη του εξακτινώνεται σε ποικιλόμορφες εκφάνσεις, που κυμαίνονται από το αφανές ιδιωτικό ώς το διάπλατα συλλογικό. Στην προσωπογραφία του εγγράφονται οι διαψεύσεις και οι προδοσίες της γενιάς του Πολυτεχνείου, αλλά και το τρομερό άχθος ενός ατόμου που επωμίστηκε μάχες που το υπερέβαιναν.
Ο Αλέξης Ραζής είναι ένας χαρισματικός ζωγράφος, τα έργα του οποίου γεννούσε η άγρια αγωνία που τον τυραννούσε. Τα έργα του έφεραν πληγές, τα διέρρεαν αναφιλητά. Ηταν τα αποκυήματα ζοφερών οραμάτων, της ασίγαστης ταραχής του και κυρίως της μελαγχολίας που όριζε κάθε του χειρονομία και σκέψη. Η τέχνη του ανέβλυζε από έναν αδιάκοπο οδυρμό, αποτυπώνοντας αινιγματικά την αναμέτρηση του δημιουργού μ’ ένα ειδεχθές, καταραμένο είδωλο, που απεργαζόταν τον χαμό του. Οι πίνακες εξεικόνιζαν τον σπαραγμό ενός ανθρώπου, ο οποίος πενθούσε τον εαυτό του με χρώματα, σκιές και σχήματα. Ηταν ολόκληρος βουτηγμένος σ’ ένα αδιαπέραστο μαύρο, σ’ ένα σκοτάδι ίδιο με μηδέν, μόνος, χωρίς ελπίδες και απαντοχές, αντιμέτωπος μ’ «ένα κραυγαλέο και οριστικό τετέλεσται».
Η μορφή του Ραζή συντίθεται πρισματικά, μέσα από τις αφηγήσεις στενών του φίλων, τις ερμηνευτικές αναλύσεις των έργων του και τα αποσπάσματα από το βιβλίο που γράφει ένας νεαρός συγγραφέας. Η Αναστασέα εκμεταλλεύεται υποδειγματικά την αλληλοδιείσδυση των επιμέρους εξιστορήσεων, οι οποίες διατηρώντας την ετερογένειά τους εκβάλλουν στο πορτρέτο του ζωγράφου, εξόχως εμβληματικού στη μνήμη των αφηγητών. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει η Νίνα, η οποία, αν και ξένη με τους αγώνες εκείνης της γενιάς, που βιαζόταν να θυσιαστεί ώστε κατόπιν να αποθεωθεί, θυσιάζει πρόθυμα τη μόλις αρχινισμένη ζωή της για να παρασταθεί στο μαρτύριο του Ραζή. Συνταρακτικά είναι τα σημεία που περιγράφουν την κατάνευσή της στο κάλεσμά του και τον εγκλεισμό της στον άφεγγο κόσμο του, όπου ήδη επωαζόταν η συντριβή του. Η θυσία της ήταν εξαρχής ανέλπιδη, καθώς ήξερε πως πήγαινε να σταθεί στην άκρη του γκρεμού.
Με κορυφαίο το κεφάλαιο που παρακολουθεί την κατάρρευση του ήρωα, η Αναστασέα μεταφέρει τη διάλυσή του με κλιμακούμενη ένταση, που προοιωνίζεται το εκρηκτικό, σπαρακτικό ξέσπασμα. Μοιάζει σαν να μελετά με τεταμένο το βλέμμα τα στάδια της μεταμόρφωσης μιας ακαθόριστης απειλής σε ανεπανόρθωτη καταστροφή. Γύρω από τον Ραζή περιστρέφεται μια συντροφιά απογοητευμένων, κουρασμένων αγωνιστών, που επιμένουν να πολιορκούν, άλλοι αποκαρδιωμένοι και άλλοι οργισμένοι, το αλλοτινό τους ίνδαλμα. Τον υποχρέωσαν να αναλάβει μαζί με το ατομικό του πεπρωμένο και τη δική τους μοίρα, και δεν του συγχώρησαν τη συλλογική τους αποτυχία. Τον έκαναν θεό τους για να έχουν αργότερα το αποδιοπομπαίο θύμα τους. Ο Ραζής είχε χρεωθεί την κούρασή τους, την πίκρα τους, τη μετριότητά τους, την απελπισία τους. Στο «Επικράνθη» η σταυρική, μαρτυρική αναπαράσταση της αυτοπροσωπογραφίας του μεγεθύνει το προσωπικό δράμα σε καθολικό πένθος. Ταπεινωμένος και καθημαγμένος, ξαναγίνεται το σύμβολο που είχαν απαρνηθεί οι φίλοι του.
Αν ο Ραζής προσέδωσε στην ψυχή του με την αυτοκαταστροφική του θλίψη «ένα είδος τραγικής πληρότητος», η Αναστασέα, δίνοντάς του μια δεύτερη μυθιστορηματική ευκαιρία, επούλωσε τα τραύματα της αρχικής του όψης, αναδεικνύοντας πλήρως τη σαγήνη του προσώπου του. Η γραφή της με τον μυσταγωγικό, αργόσυρτο και κυκλικό της ρυθμό, που ανακαλεί το αφηγηματικό ηχόχρωμα στο «Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε», διαλέγεται μεστή από πάθος τόσο με τις χίμαιρες της ρέμβης όσο και με τους εφιάλτες της αφύπνισης. Οι πίνακές του ήταν ωραίοι επειδή ήταν τραγικοί. Το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο όπου εκτίθενται.