Κάθε πρωτοβουλία και συζήτηση για την αναθεώρηση του Συντάγματος είναι, κατά τη γνώμη μου, υπό τις παρούσες πολιτικές και ιστορικές συνθήκες, ανώφελη, παραπλανητική και τελικά μάταιη.
Ανώφελη, διότι δεν απαντά ούτε αντιμετωπίζει –δεν είναι άλλωστε στο χέρι της– τα άμεσα πολιτικά και διαρθρωτικά προβλήματα του κράτους και της οικονομίας. Δεν μπορεί να αποκαταστήσει, λόγου χάριν, την κρίση αξιοπιστίας της πολιτικής εξουσίας, την παντελή έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών και της κοινής γνώμης στο πολιτικό σύστημα ούτε έχει τη δύναμη να αναχαιτίσει με διατάξεις νομικές την κατάρρευση και απαξίωση του κομματικού και πολιτικού συστήματος.
Αλλά ούτε και στην πάταξη της διοικητικής και πολιτικής διαφθοράς μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά, ούτε βέβαια να προβλέψει λύσεις συγκεκριμένες και άμεσες στην αντιμετώπιση της πολυνομίας, της τερατώδους γραφειοκρατίας και του πρωτοφανούς νομικού φορμαλισμού, που διέπει την κοινωνική και οικονομική μας ζωή.
Ολα τα προηγούμενα δεν διορθώνονται με νόμους και Συντάγματα. Χρειάζονται χρόνο και μέθοδο και κυρίως αλλαγή, ριζική, διοικητικών και πολιτικών πρακτικών. Απαιτούν τη διάπλαση μιας άλλης νοοτροπίας και την εμπέδωση μιας διαφορετικής κουλτούρας στην κοινωνία και στη Διοίκηση.
Εκτός όμως από ανώφελη, η συνταγματική αναθεώρηση είναι και μάταιη.
Μάταιη, διότι η διαδικασία της αναθεώρησης είναι τόσο χρονοβόρα και πολύπλοκη ώστε η έκβασή της είναι, τελικά, αβέβαιη. Προϋποθέτει ειδικές πλειοψηφίες για να ξεκινήσει και αυξημένες για να πραγματοποιηθεί. Εχει και μια άλλη αδυναμία: παραμένει μέχρι την τελευταία στιγμή το περιεχόμενό της άγνωστο, χρειάζονται δύο βουλευτικές περίοδοι για να μάθουμε τι και πώς θα αναθεωρηθεί. Και στην αναθεώρηση, όπως και αλλού, ο διάολος κρύβεται στις λεπτομέρειες, όπως απέδειξε, δυστυχώς, η μάταιη αναθεώρηση του 2001.
Μάταιη, τέλος, γιατί η συνταγματική αναθεώρηση δεν πρόκειται να θίξει τη γάγγραινα, το σαράκι που κατατρώει τα σωθικά του πολιτικού συστήματος, δηλαδή τη φαυλοκρατία και το πελατειακό σύστημα.
Η συζήτηση όμως για την αναθεώρηση είναι και παραπλανητική, διότι χρησιμοποιείται συνήθως από την πολιτική εξουσία ως πολιτικό άλλοθι της δικής της αβουλίας να αγγίξει τα κακώς κείμενα και να αναλάβει τις πολιτικές της ευθύνες και να κάνει την αναγκαία πολιτική της αυτοκάθαρση.
Παραπλανητική, διότι με πρόσχημα την αναθεώρηση η πολιτική εξουσία παρακάμπτει το ορατό πολιτικό αδιέξοδο που έχει μπροστά της μεταθέτοντας το πρόβλημα της χώρας στις πλάτες του Συντάγματος.
Και όμως η χώρα έχει ανάγκη, εδώ και τώρα, από ριζικές διαρθρωτικές αλλαγές στο πολιτικό σύστημα, που να μην πειράζουν όμως το δημοκρατικό και κοινοβουλευτικό πολίτευμα και να μπορούν να επέλθουν από την παρούσα Βουλή με απλή τροποποίηση του εκλογικού νόμου.
Θα μπορούσαν έτσι να επικεντρωθούν σε πέντε τομείς:
Α. Στη μείωση με νόμο του αριθμού των βουλευτών κατά το ένα πέμπτο, το ελάχιστο, δηλαδή κατά 60, ώστε να γίνουν 240 από 300 (Αρθρο 51Σ: «Ο αριθμός των βουλευτών ορίζεται με νόμο»). Για να μειωθεί η έκταση και η ένταση της πελατειακής, της αγοραίας ψηφοθηρικής συναλλαγής. Για να αναβαθμιστεί, ατομικά, ο ρόλος και το κύρος του κάθε βουλευτή. Για να σταθεί δυνατόν να ενισχυθεί, επιστημονικά, με το κατάλληλο προσωπικό το έργο του, το προσωπικό και του κόμματός του.
Β. Η αλλαγή όμως αυτή θα πάει χαμένη, αν δεν συνδυαστεί με τη νομοθετική καθιέρωση του ασυμβίβαστου της ιδιότητας του υπουργικού αξιώματος με εκείνη του βουλευτή (Αρθρο 81 παρ.4Σ: «Νόμος μπορεί να καθιερώνει το ασυμβίβαστο… και προς άλλα έργα»). Το ασυμβίβαστο θα αναγκάζει τον βουλευτή που θα δεχτεί να διοριστεί υπουργός να παραιτείται προηγουμένως από το βουλευτικό του αξίωμα. Για να πάψει ο κάθε βουλευτής να προσδοκά την υπουργοποίησή του για να εκπληρώσει τις ρουσφετολογικές του υποσχέσεις και να είναι δέσμιος και εξαρτημένος από αυτές. Για να αφιερωθεί απερίσπαστος στα υπουργικά του καθήκοντα και να μη φροντίζει κυρίως για την επανεκλογή του. Για να μην αποψιλώνεται η Βουλή κάθε φορά από τους βουλευτές που γίνονται υπουργοί.
Γ. Επιτακτική είναι η ανάγκη της αναδιάταξης των εκλογικών περιφερειών με τον κατακερματισμό των μεγάλων με στόχο την ουσιαστική και πιο προσωπική, πολιτική, εκπροσώπηση του λαού. Αυτό μπορεί να γίνει με τη δημιουργία ολιγο-εδρικών και μονοεδρικών περιφερειών με σχετικά ισότιμο μεταξύ τους εκλογικό μέτρο. Για να περιοριστεί η σκανδαλώδης προνομιακή τηλεοπτική προβολή ορισμένων υποψηφίων μέσω της αθέμιτης εξαγοράς τηλεοπτικού χρόνου και για να μειωθεί ο ψηφοθηρικός ανταγωνισμός μεταξύ των υποψηφίων.
Δ. Αυτονόητη θεωρώ, τέλος, και την κατάργηση της σκανδαλώδους πριμοδότησης των 50 εδρών, στο πλαίσιο όμως ενός συστήματος ενισχυμένης αναλογικής, που προνοεί για τη λελογισμένη χωρίς παραμορφώσεις ενίσχυση του πρώτου κόμματος.
Ε. Τέλος, απαιτούνται οπωσδήποτε αλλαγές στο σύστημα της σταυροδοσίας είτε με την αποδυνάμωσή της μέσω της αύξησης των μονοεδρικών περιφερειών είτε με τη διαφοροποίηση της κομματικής προτίμησης από εκείνη της σταυροδότησης είτε με άλλο τρόπο. Κάτι όμως πρέπει σχετικά να γίνει. Εχουν κατατεθεί, πρόσφατα, πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις τόσο από τον συνάδελφο Νίκο Αλιβιζάτο, όσο και από το Ποτάμι, που αξίζει τον κόπο να γίνουν αντικείμενο μελέτης.
Αν δεν σταθεί δυνατόν να γίνει μια ελάχιστη συνεννόηση των κομμάτων με σκοπό την ανάκτηση της αξιοπιστίας της πολιτικής, εδώ και τώρα, αν δεν μπορούν να συμφωνήσουν πάνω σε αυτά τα απολύτως αναγκαία και στοιχειώδη, που αποτελούν προϋπόθεση όλων των άλλων, τουλάχιστον ο πρωθυπουργός και ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τότε δεν βλέπω γιατί θα πρέπει να ελπίζουμε ότι κάτι μπορεί να αλλάξει με την αναθεώρηση ή με τις εκλογές ή με τις αλυσιτελείς και ανεκπλήρωτες, οικονομικές, φορολογικές ή διοικητικές μεταρρυθμίσεις.
Η χώρα χρειάζεται, επειγόντως, να αλλάξει ριζικά και να προσαρμοστεί, αν θέλει να σωθεί. Για να αποφύγει τον επερχόμενο μαρασμό της, τη μοιραία γήρανσή της. Οι καιροί ου μενετοί.
* Ο κ. Αντώνης Μανιτάκης είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, πρώην υπουργός.