«Ποιοι ήταν ήρωες για μένα; Ο πλωτάρχης Δημήτριος Αλεξάνδρου που πολεμούσε ενώ ήταν άρρωστος, ο γιατρός Γουργουρής που φρόντιζε τους αρρώστους μέχρι που βυθίστηκε η “Ολγα”, ο ναύτης Παράβαλος που χάθηκε και αυτός, ο έφεδρος σημαιοφόρος Δουρής που σκοτώθηκε από πολυβολισμό, οι ναύτες Καραμανλής και Χρυσοκέφαλος που σκοτώθηκαν και μας έσωσαν όταν εξερράγη στα χέρια τους ένα κιβώτιο με γομώσεις υπονομεύσεως, το οποίο προσπαθούσαν να απομακρύνουν από την αποθήκη του πλοίου», λέει στην «Κ» ο αντιναύαρχος ε.α. Γεώργιος Μόραλης, καθισμένος στη μεγάλη τραπεζαρία του σπιτιού του, με πίνακες και σχέδια του αείμνηστου ζωγράφου και αδελφού του Γιάννη, να κοσμούν τους τοίχους.
Ο αειθαλής αξιωματικός βάζει σε σειρά τις αναμνήσεις του από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη θητεία του σε ορισμένα από τα πιο ιστορικά πλοία του Πολεμικού Ναυτικού. Μας ανοίγει το αρχείο του με τις φωτογραφίες του από τα χρόνια στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από παρελάσεις στην Ινδία και κωπηλατικούς αγώνες με το πλήρωμα των πλοίων και από τη μάχιμη υπηρεσία του στα αντιτορπιλικά. Μεταξύ άλλων υπηρέτησε στη «Βασίλισσα Ολγα», στον «Θεμιστοκλή», στην «Πίνδο» αλλά και στο «Βέλος», το οποίο παρέλαβε από τις ΗΠΑ για να το φέρει στην Ελλάδα. «Κοιτάξτε εδώ», μας λέει και δείχνει τον πρώτο θυρεό του «Βέλους» τον οποίο, όπως μας αποκαλύπτει, σχεδίασε ο Γιάννης Μόραλης.
«Οταν πήγα να παραλάβω το “Βέλος” από την Αμερική βρήκα εκεί έναν Γερμανό υπαξιωματικό που πριν από λίγα χρόνια υπηρετούσε σε εχθρικό υποβρύχιο στις επιχειρήσεις του Τομπρούκ. Τι μικρός που είναι ο κόσμος», λέει και μας διηγείται το περιστατικό της βύθισης ενός πετρελαιοφόρου που συνόδευε η «Βασίλισσα Ολγα» και το βρετανικό συμμαχικό αντιτορπιλικό «Τζάγκουαρ» μια νύχτα του 1942 στις αποστολές νηοπομπής που συμμετείχε στη Μέση Ανατολή. «Ηταν πόλεμος. Στο Ναυτικό δεν βλέπεις τον αντίπαλο. Ο πεζός (σ.σ. στρατιώτης πεζικού) είναι πιο σκληρός, εκείνος βάζει το μαχαίρι στη σάρκα», σημειώνει ο βετεράνος αξιωματικός, ο οποίος στα χρόνια του πολέμου ήταν χειριστής αντιαεροπορικών πολυβόλων. «Στόχος μου δεν ήταν να ρίξω τα εχθρικά αεροπλάνα, αλλά να τα διώξω για να μη μας χτυπήσουν. Στον πόλεμο μαθαίνεις να κάνεις οικονομία δυνάμεων», μας λέει.
Ανθρώπινες ιστορίες
Ανάμεσα στις φωτογραφίες του 96χρονου πρώην αξιωματικού διακρίνουμε μία που απεικονίζει ένα σκυλί σηκωμένο στα δυο του πόδια πάνω στο κατάστρωμα ενός πλοίου. «Αυτός είναι ο Βαζαίος, η μασκότ της “Ολγας”. Ετσι έλεγαν το αφεντικό του που υπηρετούσε ως θερμαστής στο αντιτορπιλικό», μας λέει ο κ. Μόραλης χαμογελώντας και κάνει μια παύση στην αφήγησή του. Ο νεαρός θερμαστής και ο τετράποδος σύντροφός του στο καράβι χάθηκαν μαζί με δεκάδες ακόμη ναύτες κατά τη βύθιση της «Βασίλισσας Ολγας» το 1943 από εισβολή γερμανικών αεροσκαφών όσο το πλοίο ήταν αγκυροβολημένο στο Λιμάνι της Λέρου.
Η ιστορία της «Ολγας» και του πληρώματός της, όπως του Νίκου Χρηστίδη που κατάφερε να διασωθεί περνώντας μέσα από μια στενή ανθρωποθυρίδα κατά τη βύθισή της, «ζωντανεύει» ξανά μαζί με δεκάδες ακόμη «Ιστορίες Ανδρείας» στην ομώνυμη έκθεση που διοργανώνει το Πολεμικό Ναυτικό στο Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Δίπλα στην «Ολγα» η ιστορία του αντιτορπιλικού «Αδρίας» και του κυβερνήτη του Ιωάννη Τούμπα, που το 1943 στην Κάλυμνο χτυπήθηκε από νάρκη στην πλώρη και μετά από περιπέτειες το οδήγησε στην Αλεξάνδρεια με την πρύμνη.
Η έκθεση, που στηρίζεται κυρίως στην ανάδειξη ντοκουμέντων και μαρτυριών από αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και πληρώματα του Πολεμικού Ναυτικού, ξεκινά από τους μπουρλοτιέρηδες του 1821 και το ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο «Καρτερία» του 1825 και φτάνει, χρονολογικά, μέχρι την τραγωδία των Ιμίων το 1996. «Είναι η πρώτη φορά που το Πολεμικό Ναυτικό διοργανώνει μια τέτοια έκθεση, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτικής της εξωστρέφειας που εφαρμόζουμε. Το Ναυτικό είναι κομμάτι του ελληνικού λαού και θέλουμε να αναδείξουμε τους ανθρώπους του», σημειώνει ο αντιπλοίαρχος και τμηματάρχης της Διεύθυνσης Δημοσίων Σχέσεων του Πολεμικού Ναυτικού, Ιωάννης Σαμοθράκης.
Εκπαίδευση και δραστηριότητες
Στη διαδραστική έκθεση μαθαίνουμε για το «Δελφίν» και τον «Ναυτίλο», το πρώτο υποβρύχιο και υδροπλάνο που χρησιμοποιήθηκαν σε πολεμικές επιχειρήσεις στους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά και για τον ηρωικό ύπαρχο του υποβρυχίου «Κατσώνης», Ηλία Τσουκαλά, που εγκατέλειψε τελευταίος το χτυπημένο υποβρύχιο και κολύμπησε οχτώ ώρες μέχρι τη Σκιάθο. Διαβάζουμε επίσης για την «ανταρσία» του Ναυάρχου Κουντουριώτη το 1913, ο οποίος ορθώς αρνήθηκε να κυνηγήσει το τουρκικό πολεμικό «Χαμιδιέ» και οδήγησε τον στόλο στη νικηφόρα ναυμαχία της Λήμνου, αλλά και για την «ανυπακοή» του «Βέλους» το 1973 και του κυβερνήτη του Νικόλαου Παππά εναντίον της χούντας.
Διαβάζουμε για τις γυναίκες καπετάνισσες και φαροφύλακες, που αντικατέστησαν τους άνδρες τα χρόνια της λειψανδρίας (1920-1935), ενώ βλέπουμε παλιούς εξάντες και ναυτικούς χάρτες, θραύσμα οβίδας των Βαλκανικών Πολέμων, αντίγραφα της στολής του Κουντουριώτη και των πρώτων πεζοναυτών, τυφέκια, παλαιά και σύγχρονα πυροβόλα όπλα και υποβρύχιες νάρκες. Σε μια μεγάλη οθόνη οι επισκέπτες μπορούν να γίνουν για λίγο κυβερνήτες ενός πολεμικού πλοίου, να επιλέξουν τις καιρικές συνθήκες που θέλουν και να οδηγήσουν το πλοίο σε ασφαλές λιμάνι. Στον προαύλιο χώρο του Ιδρύματος έχει στηθεί σε πλήρη ανάπτυξη ένα αυθεντικό περισκόπιο υποβρυχίου τύπου «Γκάμπι» με το οποίο μπορείτε να δείτε μέσα από τις διόπτρες που έβλεπαν οι κυβερνήτες της δεκαετίας του ’70. «Η προώθηση του ελληνισμού με διαφορετικό τρόπο, βιωματικό και διαδραστικό, είναι μέσα στους σκοπούς του Ιδρύματος. Την εποχή της κρίσης προσπαθούμε να κάνουμε ορισμένα πιο ενδιαφέροντα πράγματα. Θέλαμε να προβάλουμε τα καλά μας στοιχεία. Και έτσι προέκυψε η συνεργασία μας με το Πολεμικό Ναυτικό», σημειώνει η αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, Σοφία Ευφραίμογλου.
Προτού μας αποχαιρετήσει ο κ. Μόραλης βλέπουμε ξανά ένα χειρόγραφο σημείωμα που έχει φυλαγμένο στο αρχείο του: «Εις τον αξιότιμον Διευθυντή Πυροβολικού που τόσο πολύ εκτιμάται από το πλήρωμα. 1942. Πυροβολητής Ευτύχιος Σκλαβενίτης». «Αυτό μένει μετά από τόσα χρόνια, αυτό το δέσιμο με τους ανθρώπους. Αυτό είναι η μεγαλύτερη ευαρέσκεια», καταλήγει συγκινημένος.