Η πιο σημαντική ανακάλυψη των νεότερων χρόνων δεν είναι ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ηλιο, αλλά ότι το χρήμα γυρίζει γύρω από τη Γη, γράφει ο Γερμανός φιλόσοφος Πέτερ Σλότερντικ. Η πολύκροτη υπόθεση Panama Papers έριξε φως στη σκοτεινή πλευρά του «απελευθερωμένου» από κάθε εθνικό φραγμό παγκόσμιου χρήματος. Οι αποκαλύψεις από τα 11,5 εκατομμύρια αρχεία της δικηγορικής εταιρείας του Παναμά Mossack Fonseca, που έπεσαν –άγνωστο πώς– στα χέρια της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung, προκαλούν πολιτικούς σεισμούς σε διάφορα σημεία του πλανήτη.
Hδη ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας, Σίγκμουντουρ Γκούνλαουγκσον, αναγκάστηκε να παραιτηθεί, λόγω της εμπλοκής της συζύγου του στο σκάνδαλο. Σε απολογία καλείται και ο Ουκρανός πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο, ένας από τους μεγαλύτερους ολιγάρχες της χώρας, ο οποίος πήρε τη θέση του φιλορώσου προέδρου Γιανουκόβιτς με σημαία τον αγώνα εναντίον της διαφθοράς. Τραυματισμένος πολιτικά βγήκε από αυτή την υπόθεση και ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, ο πατέρας του οποίου, Iαν Κάμερον, διηύθυνε επί 30 χρόνια ένα επενδυτικό fund με έδρα τις Μπαχάμες.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η υπόθεση Panama Papers έδρασε ως καταλύτης, επιταχύνοντας μια προϋπάρχουσα τάση της εποχής μας: την ανάδειξη των σκανδάλων σε κεντρικό, κάποτε μάλιστα αποκλειστικό πεδίο των πολιτικών αντιπαραθέσεων, όχι μόνο σε χώρες τhς περιφέρειας, όπως η Βραζιλία και η Τουρκία, αλλά και στην καρδιά του dυτικού κόσμου.
Οι «Δον Κορλεόνε»
Τα παραδείγματα αφθονούν: το σκάνδαλο φοροδιαφυγής, που οδήγησε στη φυλακή τον σοσιαλιστή πρωθυπουργό της Πορτογαλίας Ζοζέ Σόκρατες, το σκάνδαλο των ταμείων του Λαϊκού Κόμματος που καταδιώκει τον Μαριάνο Ραχόι στην Ισπανία, η υπόθεση L’Oreal που απειλεί τις προεδρικές φιλοδοξίες του Νικολά Σαρκοζί στη Γαλλία. Ακόμη και ο καγκελάριος της γερμανικής ενοποίησης, Χέλμουτ Κολ, έγινε εν μια νυκτί από «νέος Μπίσμαρκ»… Δον Κολεόνε ύστερα από τις αποκαλύψεις για τους «μαύρους λογαριασμούς» του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος.
Ο πληθωρισμός των σκανδάλων και η συνακόλουθη υποτίμηση της πολιτικής δεν έπεσαν, βέβαια, από τον ουρανό. Η αποδυνάμωση των παραδοσιακών μαζικών κομμάτων ενίσχυσε την ομηρία των πολιτικών από επιχειρηματικούς ομίλους, ενώ η διάλυση της διαχωριστικής γραμμής Δεξιάς – Αριστεράς ανέδειξε τη σκανδαλολογία σε προνομιακό πεδίο αντιπαράθεσης. Σ’ αυτό το φόντο, η επαγγελία της «κάθαρσης» επανέρχεται στο προσκήνιο ως υποκατάστατο εναλλακτικών κοινωνικών σχεδίων – μονότονα, όσο και ατελέσφορα. Χθες, η επιχείρηση «Καθαρά χέρια», στην Ιταλία, έφερε στην εξουσία τον… Σίλβιο Μπερλουσκόνι.
Σήμερα, το Κόμμα Εργατών του Λούλα και της Ρούσεφ, που ήρθε στην εξουσία ως αντίπαλον δέος των διεφθαρμένων βραζιλιάνικων ελίτ, βυθίζεται στη λάσπη των δικών του σκανδάλων.
Η υπόθεση Panama Papers απέδειξε για άλλη μία φορά τη βραχεία μνήμη μιας κοινής γνώμης που «πέφτει από τα σύννεφα» για πράγματα που ήταν, λίγο-πολύ, κοινός τόπος. Τι μάθαμε, αλήθεια, από αυτή την ιστορία; Οτι επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και πολιτικοί χρησιμοποιούν κάθε είδους νομικά παράθυρα για να μειώσουν, μέσω υπεράκτιων εταιρειών, τα φορολογικά τους βάρη, όταν την ίδια στιγμή οι ίδιες κυβερνήσεις, πολιτικοί και επιχειρηματίες φορτώνουν πρόσθετα φορολογικά βάρη στους πολίτες των χωρών τους.
Εξοργιστικό; Αναμφίβολα! Καινούργιο, όμως, σίγουρα όχι. Και πάντως, όχι ένα περιορισμένο φαινόμενο, που εστιάζεται σε εξωτικές χώρες της Καραϊβικής και της Απω Ανατολής, όπως ο Παναμάς, οι Μπαχάμες, τα νησιά Καϊμάν και η Σιγκαπούρη. Σύμφωνα με τον Economist, τα κεφάλαια που έχουν φυγαδευτεί σε λογαριασμούς υπεράκτιων εταιρειών αντιστοιχούν στο 8% του παγκόσμιου πλούτου. Στους κυριότερους φορολογικούς παραδείσους περιλαμβάνονται τρεις πολιτείες των ΗΠΑ (Ντελαγουέαρ, Νεβάδα, Γουαϊόμινγκ), η Ολλανδία, κτήσεις και νησιά της Βρετανίας. Και, βέβαια, το Λουξεμβούργο, το οποίο εξελίχθηκε σε μεγάλο φορολογικό παράδεισο επί πρωθυπουργίας του σημερινού προέδρου της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ.
Αλλωστε ήταν τα περίφημα LuxLeaks, η αποκάλυψη δηλαδή στοιχείων για τον φορολογικό παράδεισο του Γιούνκερ, τον Νοέμβριο του 2014, που είχε κάνει και πάλι να «πέσουν από τα σύννεφα» όλοι οι «ανυποψίαστοι» αναλυτές. Μεταξύ άλλων, είχαμε μάθει τότε ότι… 1.600 εταιρείες είχαν δηλώσει ως (εικονική) έδρα τους την ίδια διεύθυνση: Οδός Γκιγιόμ Κρολ, αριθμός 5! Εκτοτε, το θέμα απασχόλησε επανειλημμένως συνόδους του ΟΟΣΑ και του G20. Οι θεσμοί της Ε.Ε. συγκρότησαν «επιτροπές μελέτης», ακολουθώντας τη δοκιμασμένη σοφία κάθε γραφειοκρατίας: αν δεν θέλεις να λυθεί ένα πρόβλημα, συγκρότησε μια επιτροπή μελέτης.
Το πιο ουσιαστικό για την υπόθεση Panama Papers ειπώθηκε από τον Μπαράκ Ομπάμα. Το βασικό πρόβλημα, δήλωσε ο Αμερικανός πρόεδρος, δεν βρίσκεται σε ενδεχόμενες παρανομίες κάποιων εκ των εμπλεκομένων, αλλά στο γεγονός ότι η μεγάλη πλειονότητά τους λειτουργούσε εντελώς νόμιμα. Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται για κάποια παθολογική απόφυση ενός κατά τα άλλα υγιούς οργανισμού, αλλά για συστημικό πρόβλημα, που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί παρά μόνο σε παγκόσμια κλίμακα. Ακριβώς γι’ αυτό, όμως, είναι εύκολο να το διεκτραγωδεί κανείς, αλλά πολύ δύσκολο να το επιλύσει.