ΚΛΑΙΡΗ ΜΙΤΣΟΤΑΚΗ
Η Νίκη σαν φοίνικας
εκδ. Το Ροδακιό
Απλωμένο στο διάστημα μιας δεκαεξαετίας (1990-2006), το ολιγοσέλιδο έργο της Κλαίρης Μιτσοτάκη («Η πριγκίπισσα Τίτο κι εγώ», «Flora Mirabilis», «Μετάλλια» και «Σωρείτες») διαθέτει αισθητική ενέργεια και πνευματική βαρύτητα. Η συγγραφέας υποβάλλει σιωπηρά τα ουσιώδη ερωτήματα που κινητοποιούν την αφηγηματική της περιπέτεια, επιδιώκοντας να κατανοήσει εντελέστερα την ύλη που ερευνά: τη φύση, τις σχέσεις και τα ανθρώπινα κίνητρα σε καθοριστικές στιγμές και κρίσιμες εποχές, όπως είναι η ανάδυση της ατομικής ταυτότητας στη μακρινή απαρχή των νεότερων χρόνων («Η πριγκίπισσα Τίτο και εγώ»), η είσοδος του προαστικού ήθους στον κατακερματισμένο ασθματικό χρόνο της αστικής ζωής («Flora Mirabilis»), η αλλαγή ρότας και η εμβολή σύγχυσης μέσα στη ρουτίνα της καθημερινότητας ή η μετατροπή του κατακτητή σε θύμα του σύμπαντος που έχει αλώσει («Σωρείτες»). Προϊόν όχι διάχυσης και αφθονίας αλλά στενότητας, ανάγκης και στοχασμού, το μείγμα ποίησης, μυθοπλασίας και δοκιμίου, στο οποίο καταφεύγει η πεζογράφος, είναι κτισμένο με τη μαστορική του χειροποίητου – εμφανίζεται με άλλα λόγια λιτό, πλαστικό και δραστικό. Και καθώς ο ρυθμός της μικρής φράσης, η οικονομία των σύντομων διαλόγων και η αποκαλυπτική ενέργεια της νόησης το πλάθουν, ταυτόχρονα το εκθέτουν και ολόπλευρα στο φως. Κι ακόμα, επειδή η Μιτσοτάκη φαίνεται να σαγηνεύεται από την ιδέα της πρωταρχικής ρίζας, προσδίδει στα κείμενά της κάτι από την ακτινοβολία –την ιλαρότητα, την αινιγματικότητα και τη χάρη– που διαθέτουν οι μορφές στην αρχαϊκή φάση τους, στους πρώτους χρόνους, στην αυγή της κάθε νέας εποχής.
Η σύντομη αυτή εισαγωγή είναι αναγκαία για να κατανοήσουμε καλύτερα το νέο της αφήγημα «Η Νίκη σαν φοίνικας», αφιερωμένο στην Κύπρια ζωγράφο, ποιήτρια και πεζογράφο Νίκη Μαραγκού που χάθηκε απροσδόκητα το 2013 σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην περιοχή του αιγυπτιακού Φαγιούμ. Κατά τη συνήθειά της, η Μιτσοτάκη προσπαθεί να αποτυπώσει δραματικά και αποτυπώνοντας να συλλάβει την ουσία του πνεύματος που κινεί ό,τι την ενδιαφέρει: αγωνίζεται να παγιδεύσει μέσα στο δίχτυ των λέξεων την αίσθηση της γοητευτικής προσωπικότητας, του χαρισματικού ανθρώπου, της δημιουργικής, αυθόρμητης, αισθαντικής μορφής που υπήρξε η Νίκη Μαραγκού, ή αλλιώς να χαράξει με τα λόγια τη στέρεη εικόνα που η σπάνια προσωπικότητα ενός ανθρώπου με τον οποίο συνδέθηκε κατόρθωσε να χαράξει μέσα της. Και γι’ αυτό αποζητά τη συνδρομή ορισμένων έργων – των πολύχρωμων, ζωηρών ζωγραφιών και των αποσπασμάτων λογοτεχνίας που έπλασε η Μαραγκού.
Ομως για την Κλαίρη Μιτσοτάκη, η πεζογράφος φίλη της συνδέεται ταυτόχρονα με κάτι ευρύτερο και βαθύτερο, ταυτίζεται με την Κύπρο, με έναν τόπο που αδιαμφισβήτητα ανήκει στον ελληνισμό αλλά ταυτόχρονα μετέχει και σ’ ένα άλλο σύμπαν, σε μιαν επικράτεια με διαφορετική αίσθηση του τοπίου και του χρόνου, και οπωσδήποτε του πράττειν, συνιστώντας αναπόσπαστο τμήμα της Ανατολής, του χώρου όπου είδαν το φως πρωταρχικά ανθρώπινα εγχειρήματα, οι θρησκείες και ο πολιτισμός, συνδέεται δηλαδή με την καταγωγική κοιτίδα μας, συνδεδεμένη μέσα στη φαντασία με τις ιδέες του αναλλοίωτου, του απαρασάλευτου και του παντοτινού.
Και στη Νίκη σαν φοίνικας η κλασική φιλόλογος και μεσαιωνική ανθρωπολόγος Κλαίρη Μιτσοτάκη εφαρμόζει την αγαπημένη της μέθοδο: υφαίνει την «εσθήτα της θεάς» και ταυτόχρονα προσπαθεί να την ανασηκώσει για ν’ ανακαλύψει τα μυστικά που κρύβει, καλλιεργώντας τους αργούς ρυθμούς του δημιουργού μικροτεχνίας και αντλώντας από την επιμονή του επιστήμονα και την υπομονή του ερευνητή. Εξ ου και η ελάχιστη παραγωγή της, καθώς κατέχεται από το λαμπρό όραμα του να μην υπερβαίνει ποτέ όσα με απόλυτη αυστηρότητα αισθάνεται πως μπορεί να εκφράσει με ποιητική πυκνότητα και αναλυτικό στοχασμό.