«Επιστημονικά πάρτι στο Μουσείο Πειραμάτων. Σπεύσατε!». Αυτό ήταν το μήνυμα που έστειλαν και αποκωδικοποίησαν μαθητές της Α΄ Γυμνασίου στο Βαρβάκειο Πρότυπο Γυμνάσιο με την τεχνική του αρχαίου Οπτικού Τηλέγραφου. Το διασκέδασαν πολύ, γιατί η γνώση είναι χαρούμενη όταν είναι βιωματική. Τώρα περιμένουν τη 17η Μαΐου, Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών, για να δουν το παιχνίδι τους στο ντοκιμαντέρ που γύρισε το κανάλι ΟΤΕ History, με τίτλο «Αρχαιοελληνικός Οπτικός Τηλέγραφος – Αναπαράσταση από τους μαθητές του Βαρβακείου». Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Χρήστος Μπάρμπας, έχει διάρκεια 22 λεπτά και θα προβληθεί στις 8.30 μ.μ. από το ίδιο κανάλι.
Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται ο ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Θεοδόσιος Τάσιος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Αρχαίας Τεχνολογίας. Στην ερώτηση για τη σκοπιμότητα του παιχνιδιού που πρότεινε στο Βαρβάκειο, απάντησε: «Στα ελληνικά σχολεία διδάσκονται πολύ λίγα για την αρχαία ελληνική τεχνολογία. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες κάποιων καθηγητών, τα παιδιά δύσκολα συνδέουν τον λαμπρό αρχαίο πολιτισμό με την ύπαρξη μιας δυνατής οικονομίας και μιας σπουδαίας τεχνολογίας.
Αν γενικευόταν η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας, πιθανόν να ξεπεζεύαμε από το καλάμι του λογιωτατισμού και του οικονομισμού και η χώρα να ανοιγόταν σε παραγωγικότερες εξελίξεις».
Ποιες ήταν και πώς εξελίχθηκαν οι τεχνικές τηλεπικοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα; «Η αρχαιότερη μέθοδος αξιοποιούσε ταχυδρομικά περιστέρια. Η επόμενη τεχνική ήταν οι φρυκτωρίες για τη μετάδοση λίγων προσυμφωνημένων μηνυμάτων. Η παλαιότερη μνεία αυτής της μορφής τηλεπικοινωνίας αναφέρεται στην αναγγελία της πτώσεως της Τροίας, μέσω προσυμφωνημένου (από τον Αγαμέμνονα και την Κλυταιμνήστρα) φωτεινού μηνύματος. Τη βρίσκουμε στην τραγωδία “Αγαμέμνων” του Αισχύλου, όπου περιγράφονται λεπτομερώς τα διαδοχικά ορεινά φρυκτώρια που μετέδωσαν το μήνυμα μέσα σε μια νύχτα: Ιδη (νοτίως της Τροίας), Ερμαίον (στη Λήμνο), Αθως, Μάκιστον (στη Χαλκίδα), Μεσσάπιον (Βοιωτία), Κιθαιρών, Αιγίπλαγκτον (στα Μέγαρα) και από εκεί στο όρος Αραχναίον (στις Μυκήνες)».
Τι γινόταν σε απρόβλεπτες καταστάσεις για τις οποίες δεν ήταν δυνατόν να έχει συμφωνηθεί συγκεκριμένο μήνυμα; «Η αδυναμία αυτή καλύφθηκε από τον Υδραυλικό Τηλέγραφο του Αινεία του Τακτικού (4ος αι. π.Χ.), με τον οποίο γινόταν μετάδοση μεγάλου πλήθους προσυμφωνημένων μηνυμάτων. Ακολούθησε ο Οπτικός Τηλέγραφος για τη μετάδοση, πλέον, οποιουδήποτε γραπτού μηνύματος».
Βιωματική μάθηση
Πώς βίωσαν οι μαθητές του Βαρβακείου την αναπαράσταση του Οπτικού Τηλέγραφου; Ο Κωνσταντίνος Τζαφέστας ήταν ένας από τους δύο αποστολείς του μηνύματος στην ομάδα των αγοριών. «Με ενθουσίασε το πώς σκέφθηκαν οι αρχαίοι Ελληνες να δημιουργήσουν τις “συντεταγμένες” των γραμμάτων για να στέλνουν κείμενα και όχι μόνο απλά προσυμφωνημένα μηνύματα».
Ο Γιάννης Ψαθάκης, επόπτης στην ομάδα των κοριτσιών, παρακολουθούσε αν έκαναν κάποιο λάθος οι αποστολείς του μηνύματος. «Εντυπωσιάστηκα που έμαθα ότι οι αρχαίοι Ελληνες είχαν τόσο σπουδαία τεχνολογία, χρησιμοποιώντας μάλιστα τόσο απλά υλικά». Η Δανάη Τασιαδάμη, επόπτης στην ομάδα των αγοριών, είπε. «Μου άρεσε που έμαθα κάτι με βιωματικό τρόπο, γιατί έτσι το κατάλαβα καλύτερα». Τι σκέφτεται για το μήνυμα; «Το βρήκα αστείο, αλλά κατάλαβα γιατί το διάλεξε η καθηγήτριά μας, όταν μας είπε ότι υπάρχει ένα Μουσείο Πειραμάτων στην Καισαριανή».
Η οργάνωση του παιχνιδιού έγινε από τις καθηγήτριες Μαίρη Μπελογιάννη, Λία Κοντοπίδη και Ανθή Κατσούλα. «Η αναπαράσταση κέντρισε το ενδιαφέρον των παιδιών γιατί έκανε χειροπιαστή την τεχνική του αρχαίου Οπτικού Τηλέγραφου. Νιώθοντας ότι εφαρμόζουν μία επιστήμη, στις πρόβες δούλεψαν με απίστευτη ευθύνη», μας είπε η κ. Μπελογιάννη.
Ολοι οι μαθητές ενθουσιάστηκαν που το παιχνίδι τους θα γίνει γνωστό μέσω του ντοκιμαντέρ, παρακινώντας ίσως και άλλα σχολεία σε ανάλογες δράσεις. Προσδοκία και ανάγκη που υπηρετεί ο ΟΤΕ, ο οποίος μαγνητοσκόπησε την εκδήλωση. «Το OTE History είναι ένα σημαντικό έργο για τον ΟΤΕ, ο οποίος είναι οργανικά δεμένος με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και την τεχνολογική εξέλιξη του τόπου μας», δήλωσε ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Μιχάλης Τσαμάζ.
«Το νέο αυτό κανάλι με ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε με πολλή προσπάθεια, όραμα και σεβασμό για την ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό και φιλοδοξούμε να γίνει η παρακαταθήκη μας για τη νέα γενιά».
Πώς δουλεύει ο οπτικός τηλέγραφος
«Με την τεχνική του Οπτικού Τηλέγραφου, που επινοήθηκε από τον Κλεόξενο και τον Δημόκλειτο (περ. το 200 π.Χ.), μπορούσε να γίνει μετάδοση οποιουδήποτε γραπτού μηνύματος. Κατά τη γνώμη μου, το σύστημα του Οπτικού Τηλέγραφου είναι ευφυέστερο των σημάτων Μορς», λέει ο κ. Τάσιος. «Ακούστε πώς περίπου το περιγράφει ο Πολύβιος (2ος αι. π.Χ.): Διατάσσουμε τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου σε 5 αράδες (και 5 στήλες βέβαια). Η τελευταία αράδα έχει 4 γράμματα. Το κάθε γράμμα αντιπροσωπεύεται έτσι με ένα ζεύγος αριθμών. Για παράδειγμα το “ξ” βρίσκεται στην αράδα 3 και στη στήλη 4. Αν λοιπόν μεταδώσουμε το ζεύγος αριθμών [3,4], ο λήπτης θα το μεταφράσει αμέσως σε “ξ”. Ετσι μπορούμε να μεταδώσουμε όποιο γραπτό κείμενο θέλουμε! Ο τρόπος δήλωσης των αριθμών μπορεί να είναι οποιοσδήποτε.
Σηκώνοντας τα χέρια (για απόσταση έως 100 μέτρα) ή σημαίες έγχρωμες (500 μέτρα) ή πυρσούς τη νύχτα (για απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων)».
OTE History
Η αρχαία ελληνική τεχνολογία έχει την τιμητική της στο OTE History. Το ίδιο και ο κ. Τάσιος, αφού το κανάλι προβάλλει όλο τον Μάιο, στην prime time ζώνη (16.00-23.00), τέσσερα ακόμη ντοκιμαντέρ για την αρχαία τεχνολογία, που έγιναν με πρωτοβουλία του καθηγητή: «Δίολκος 1.500 χρόνια», «Τα μαθηματικά υδρεύουν τη Σάμο» (Ευπαλίνειο όρυγμα), «Βράχος 2.000 τόνων ταξιδεύει με 20 χιλιόμετρα» και «Είχαν άραγε ατμοκίνητη υδραντλία οι Πτολεμαίοι;». «Η τηλεόραση, εκτός από ψυχαγωγικό, οφείλει να έχει εκπαιδευτικό και πολιτιστικό ρόλο. Αυτό τον ρόλο αναλαμβάνει το OTE History. Να μας θυμίσει την ιστορία μας, να μας φέρει σε επαφή με τους πολιτιστικούς θησαυρούς της Ελλάδας, να αναδείξει τις σπουδαίες προσωπικότητες του τόπου μας. Μία από αυτές είναι ο διακεκριμένος καθηγητής, πολιτικός μηχανικός, συγγραφέας, Θεοδόσης Τάσιος, ακούραστος δάσκαλος και εμπνευστής των νέων», λέει ο κ. Μιχάλης Τσαμάζ. Ο ΟΤΕ έχει δεχθεί μία ακόμη πρόταση από τον κ. Τάσιο. Εάν την υλοποιήσει, θα προσελκύσει χιλιάδες επισκέπτες και τηλεοπτικά δίκτυα από όλο τον κόσμο. Η ιδέα είναι να διοργανωθεί εκδήλωση μετάδοσης ειρηνιστικού μηνύματος μέσω φρυκτωριών σε τρεις λόφους των ακριτικών νησιών Φούρνοι, Αγαθονήσι και Ικαρία.
Φαντάζεστε τι θέαμα θα πρόσφεραν οι αναμμένοι πυρσοί που θα μετέδιδαν το μήνυμα κάποια αφέγγαρη νύχτα του Ιουλίου;