Αποψη: Εικόνες της Ευρώπης

3' 32" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τ​​ο 2009, κατά την 20ή επέτειο από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ευρώπη θριάμβευε: άνοιγμα προς Ανατολάς, επιτυχία του ευρώ, σύσταση και συνεχής διεύρυνση της Ζώνης Σένγκεν, αυτοπεποίθηση για τεχνολογική ευρωπαϊκή πρωτοπορία στην «κοινωνία της γνώσης».

Οι συνέπειες από τη χρεοκοπία των Lehman Brothers ανέστειλαν την ειδυλλιακή αυτή εικόνα. Εκτοτε τα προβλήματα εντείνονται και πολλαπλασιάζονται.

Πώς θα είναι η Ευρώπη το 2019, την 30ή επέτειο από την ενοποίηση; Πολλά θα κριθούν από την έκβαση του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και από μια σειρά εκλογικές αναμετρήσεις, ανάμεσα στις οποίες η κρίσιμη γαλλική προεδρική εκλογή το 2017. Στα ποικίλα σενάρια καταστροφής είναι δύσκολο να αντιπαρατεθούν αντίστοιχα αισιόδοξα. Τα δομικά προβλήματα, με κυρίαρχο το «διαζύγιο» ανάμεσα στις πολιτικές ελίτ και στους λαούς, δεν μοιάζει να επιλύονται μέσα από ομαλές εξελίξεις. Θα μπορέσει η Ευρώπη να αξιοποιήσει την τρέχουσα κρίση νομιμοποίησης, να προχωρήσει σε ανανέωση; Το μέλλον προβάλλει αβέβαιο και ανησυχητικό.

Το ελληνικό δράμα εκτυλίσσεται μέσα σε αυτό το δυσμενές κλίμα. Παράλληλα προς τις αστήρικτες, αλλά, για μεγάλο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού, πειστικές συνωμοσιολογικές αντιευρωπαϊκές θεωρίες, αναπτύσσεται η άποψη ότι ο τελικός απολογισμός της ευρωπαϊκής πορείας της Ελλάδας από το 1981 είναι αρνητικός.

Χωρίς την ευρωπαϊκή προστασία και τους σταθερούς πόρους, διά των οποίων το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο συγκάλυπτε τα δομικά προβλήματα και τροφοδοτούσε τον λαϊκισμό, οι αναπόφευκτες μικρές κρίσεις θα είχαν λειτουργήσει παιδευτικά και διορθωτικά. Χωρίς το ευρωπαϊκό «αναισθητικό», η Ελλάδα θα είχε υποστεί εγκαίρως τις συνέπειες από τις οικονομικές και γεωπολιτικές της ατασθαλίες και θα αναγκαζόταν να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα. Χωρίς την Ευρώπη, η Ελλάδα θα διέθετε λιγότερες σύγχρονες υποδομές, θα είχε καθυστερήσει μια σειρά από κοινωνικούς μετασχηματισμούς, δεν θα είχε απολαύσει τα αγαθά της καταναλωτικής κοινωνίας. Ομως η σημερινή κρίση θα είχε αποφευχθεί. Η αμέλεια των Ευρωπαίων υπευθύνων, τα ευρωπαϊκά οικονομικά συμφέροντα και η συναλλαγή πολλών Ευρωπαίων πολιτικών με την ελληνική εξουσία βαραίνουν σοβαρά στη σημερινή κατάσταση – χωρίς αυτό να απαλλάσσει τον ελληνικό παράγοντα από τις ευθύνες του.

Ο κίνδυνος να αναπτυχθεί σοβαρός αντιευρωπαϊσμός στην Ελλάδα μέσα από την εμπεριστατωμένη ανάλυση των αιτίων της κρίσης είναι ήδη αισθητός. Η εχθρότητα προς την Ευρώπη δεν αναχαιτίζεται με τη συνήθη ξύλινη γλώσσα των Βρυξελλών, με τον «πολιτικώς ορθό» λόγο των απαξιουμένων ευρωπαϊκών ελίτ. Η ιδέα ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί καλοπροαίρετη μεταμοντέρνα πολιτική πραγματικότητα, η οποία φροντίζει ανιδιοτελώς για την ευημερία των μελών της και ιδιαιτέρως των πλέον αδυνάτων, καταρρέει. Χρειάζεται μια νέα εικόνα, ρεαλιστική, η οποία να αναγνωρίζει τις αντιφάσεις, τις αδυναμίες και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Oπως η Δημοκρατία, η Ευρώπη πρέπει να προβληθεί ως το έλασσον κακόν από τα διαθέσιμα συστήματα για την επιβίωση στον δύσκολο κόσμο.

Θεωρήσαμε την Ευρώπη ένα τεράστιο υπερσύγχρονο υπερωκεάνιο, η είσοδος στο οποίο εξασφάλιζε το «τέλος της Ιστορίας». Αρκούσε η υπακοή σε ορισμένους κανόνες για να επωφελούμαστε από μια πορεία την οποία σχεδίαζαν άλλοι, περισσότερο ικανοί και ισχυροί. Η εθνική μας πρωτοβουλία μέσα στο ευρωπαϊκό «υπερωκεάνιο» περιορίστηκε στην προσπάθεια ταυτοχρόνως να αξιοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερο τις ανέσεις, εφαρμόζοντας όσο το δυνατόν λιγότερο τους κανόνες.

Τώρα, όμως, το «υπερωκεάνιο» κινδυνεύει από τον διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό, την επάνοδο των εθνικισμών, τις αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές, τις γεωπολιτικές κρίσεις στην Ανατολή και στον Νότο, τις φυγόκεντρες τάσεις. Επιπλέον, η εφαρμογή των κανόνων καθίσταται προοδευτικά πολύ πιεστική. Πώς να μη φαίνεται η έξοδός μας ως ελκυστική προοπτική, κυρίως αν καταρρεύσει το «αφήγημα» του θετικού απολογισμού από την ευρωπαϊκή πορεία της Ελλάδας;

Η Ευρώπη δεν είναι υπερωκεάνιο· εξομοιώνεται μάλλον με «νηοπομπή» από πολλά σκάφη, άλλα μεγαλύτερα, άλλα μικρότερα, τα οποία ακολουθούν κοινή πορεία και συνεργάζονται μεταξύ τους. Κάθε σκάφος φροντίζει για τη δική του ασφαλή διαδρομή. Σε χαλεπούς καιρούς, ορισμένα ενδέχεται να υποστούν βλάβες, κάποτε και ανήκεστες – χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει την εξαφάνιση του συνόλου.

Η εικόνα αυτή δεν δημιουργεί αυξημένες αναμονές· επομένως δεν προκαλεί έντονες απορριπτικές τάσεις. Αναδεικνύει την ευθύνη του κάθε σκάφους, του κάθε λαού, για την επιβίωση και την πρόοδό του.

Αναμφίβολα, το σκάφος «Ελλάδα» έχει περισσότερες ελπίδες να αντεπεξέλθει ασφαλώς στις κακοτοπιές, αν περιβάλλεται από άλλα σκάφη με τα οποία μπορεί να επικοινωνεί και να ανταλλάσσει βοήθεια, παρά αν βρεθεί απομονωμένο. Με μια τέτοια εικόνα είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν πειστικά οι ποικίλες αιτιάσεις της ευρωπαϊκής μας πορείας. Με μια τέτοια προσέγγιση είναι δυνατόν να επαναϋπευθυνοποιηθεί ο ελληνικός παράγων.

* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή