Ρεπορτάζ: ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
Ηταν η δεύτερη ή τρίτη υπόκλιση μπροστά στο ενθουσιώδες κοινό όταν κατάλαβα την αλλαγή στη διάθεσή του. Από την έκτη σειρά, στην οποία καθόμουν μέσα στην αίθουσα συναυλιών Haus für Mozart, μπορούσα να διακρίνω μέχρι και τις συσπάσεις στα πρόσωπα των μουσικών και των σολίστ. Ο μαέστρος και καλλιτεχνικός διευθυντής της Καμεράτας – Ορχήστρας Φίλων της Μουσικής, Γιώργος Πέτρου, είχε μόλις οδηγήσει την Armonia Atenea, όπως είναι το διεθνές όνομά της, στην κατάκτηση μιας από τις υψηλότερες κορυφές της κλασικής μουσικής.
Το «φαινόμενο Καμεράτα» έγινε το πρώτο ελληνικό μουσικό σύνολο που εμφανίστηκε στο θρυλικό Φεστιβάλ Whitsun του Σάλτσμπουργκ, παρουσιάζοντας σε παγκόσμια πρώτη τη συναυλιακή αναβίωση της όπερας «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Νικολά Αντόνιο Τζινγκαλέρι με όργανα εποχής, μαζί με τη χορωδία Armonia Atenea και καταξιωμένους μονωδούς. Ο διεθνούς φήμης Αργεντίνος κόντρα τενόρος Φράνκο Φατζιόλι και η καταξιωμένη Σουηδή σοπράνο Αν Χάλενμπεργκ ερμήνευαν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Ενα μεγάλο βάρος είχε φύγει. Οχι μόνο από τον διευθυντή της ορχήστρας, αλλά και από όλους τους μουσικούς, που με την επιμονή και το ταλέντο τους παίζουν εδώ και χρόνια forte κόντρα σε αντίξοες συνθήκες και σπάνε το ένα μουσικό ρεκόρ μετά το άλλο.
«Για μένα και για την ορχήστρα είναι μία από τις σημαντικότερες στιγμές στην πορεία μας», μου έλεγε ο Γιώργος Πέτρου πριν από μερικές ημέρες στην Αθήνα. Σε μια αίθουσα στα σπλάχνα του Μεγάρου Μουσικής παρακολουθήσαμε την τελευταία πρόβα της Καμεράτας και των σολιστών πριν αναχωρήσουμε όλοι μαζί για τη γενέτειρα του Μότσαρτ. Οι εντέρινες χορδές των παλαιών οργάνων –ορισμένα από τα οποία χρονολογούνται από το 1812– επιτρέπουν την παραγωγή ενός ζεστού, πλούσιου ήχου, όπως εξηγεί ο τσελίστας, Κρις Χάμφριζ. «Η Καμεράτα βρίσκεται σε μια σταθερά ανοδική πορεία. Εχει τη χαρά να έχει πείσει το διεθνές κοινό ότι στην Ελλάδα υπάρχει σπουδαία μουσική. Μ’ αυτόν τον τρόπο πιστεύω ότι η Καμεράτα είναι ένας σημαντικός πρεσβευτής του ελληνικού πολιτισμού διεθνώς», υπογραμμίζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής.
Η καταξιωμένη μέτζο σοπράνο Ειρήνη Καράγιαννη θα ερμήνευε τον ρόλο της Ματθίλδης, της πιστής φίλης της Ιουλιέτας, στη μεγάλη συναυλία. Συνεργάζεται με την Καμεράτα σχεδόν από την ίδρυσή της το 1991 και εκτιμά πως η πρόσκληση στο φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ είναι μιας μορφής δικαίωση για το έργο της ορχήστρας. «Είναι μια στιγμή καριέρας για την ορχήστρα. Σε μια περίοδο γενικότερης κρίσης στην Ελλάδα είναι κάτι που μας ενθαρρύνει και μας δικαιώνει».
Μια φυσιολογική εξέλιξη
Στις πίσω θέσεις της πρόβας, o πιανίστας Νίκος Λαάρης κρατάει σημειώσεις και επικοινωνεί με νοήματα με τον Γιώργο Πέτρου. Εχει αναλάβει καθήκοντα βοηθού μαέστρου και στο Σάλτσμπουργκ τον είδα επί το έργον στη γενική πρόβα, όσο ο κ. Πέτρου έδινε οδηγίες για μικροδιορθώσεις και λεπτομέρειες στο ηχητικό αποτέλεσμα. Οταν τον ρώτησα πώς του φαίνεται που η Καμεράτα βρίσκεται σε ένα τόσο σημαντικό φεστιβάλ, απάντησε ήρεμα και με σιγουριά: «Μα είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό για την Καμεράτα. Η επιτυχία στηρίζεται σε τρεις άξονες: στην ποιότητα, στις ιδέες και στη δυνατότητα υλοποίησης των ιδεών», συμπληρώνει όταν με βλέπει να κοιτάζω με απορία. Από την άλλη, σκέφτομαι πώς να μη θεωρείται φυσιολογική μια τέτοια εξέλιξη για μια ορχήστρα που έδωσε συναυλίες στο Βισμπάντεν και στις Βερσαλλίες, ηχογράφησε με την Decca και τη θρυλική Deutsche Grammophon και είναι το πρώτο ελληνικό σύνολο που εμφανίστηκε ποτέ στα BBC Proms. Γιατί να μη δικαιώνεται η καλή δουλειά;
Αυτό έλεγε και μέσα από το άρθρο του για την Καμεράτα, τον περασμένο Φεβρουάριο, ο δημοσιογράφος Μίκαελ Χόστλερ, στην εφημερίδα της Ζυρίχης Νeue Zürcher Zeitung. Ο κ. Χόστλερ είχε παρακολουθήσει την Καμεράτα στο Φεστιβάλ Χέντελ της Καρλσρούης και παρουσίασε την ορχήστρα ως πρότυπο επιτυχίας σε μια χώρα όπου ο πολιτισμός συρρικνώνεται οικονομικά. «Ετσι αντιμετωπίζεις την κρίση», ήταν ο τίτλος του ρεπορτάζ του. Στο φουαγιέ του Haus für Mozart όπου γνωριστήκαμε επαναβεβαίωσε την εκτίμησή του: «Είναι εντυπωσιακό ότι μπορούν και επικεντρώνονται στη μουσική δημιουργία με αυτόν τον τρόπο. Εχω εντυπωσιαστεί. Είναι στο ίδιο επίπεδο σύγκρισης με τις ευρωπαϊκές ορχήστρες». Και, όμως, στη σημερινή Ελλάδα το «φυσιολογικό» και το «αυτονόητο» είναι ζητούμενα.
Διακρίσεις και προβλήματα
Στο κατάστημα δώρων του συναυλιακού χώρου, οι μονωδοί με τον διευθυντή της ορχήστρας βγαίνουν φωτογραφίες και υπογράφουν αυτόγραφα στο κοινό που περιμένει υπομονετικά στην ουρά για να τους δώσει συγχαρητήρια. «Ηταν καταπληκτικό. Επαναφέραμε ένα μουσικό κομμάτι ξεχασμένο για πολλά χρόνια. Το στυλ θυμίζει λίγο Μότσαρτ, αλλά πηγαίνει και προς το μπελ κάντο και τον Μπελίνι», μου λέει ο Φράνκο Φατζιόλι, ο διάσημος 35χρονος κόντρα τενόρος με την υπερφυσική φωνητική έκταση που καλύπτει 3,5 οκτάβες (η φωνή της Μαρία Κάλλας κάλυπτε 3 οκτάβες). «Με τον Γιώργο (Πέτρου) έχουμε στενή συνεργασία και “συντονιζόμαστε” μουσικά», τονίζει.
Ο δρόμος της επιστροφής στο ξενοδοχείο περνάει μέσα από το ιστορικό κέντρο της παραμυθένιας πόλης. Το πνεύμα του σπουδαίου Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ βρίσκεται παντού στη βροχερή πόλη, από το αεροδρόμιο που έχει το όνομά του, το άγαλμά του στην κεντρική πλατεία μέχρι τα σοκολατάκια που γίνονται ανάρπαστα από τους τουρίστες. Σε λίγες ώρες όλοι θα επιστρέψουμε στους καθημερινούς μας ρυθμούς και αυτό για την Καμεράτα σημαίνει ένα διαρκή αγώνα απόδειξης του αυτονόητου. Η «καλή διάθεση», όπως υπογραμμίζει ο Γιώργος Πέτρου, που έχει δείξει το υπουργείο Πολιτισμού, πρέπει να μετουσιωθεί σε πράξη και να λυθούν τα διοικητικά και οικονομικά προβλήματα που ταλαιπωρούν την ορχήστρα. Η οποία, σε πείσμα των συνθηκών, δεν αλλάζει τέμπο και έχει ήδη εξασφαλίσει την εμφάνισή της στο επόμενο Φεστιβάλ Whitsun του Σάλτσμπουργκ.
Η ιστορία της όπερας
Το έργο του Νικολά Αντόνιο Τζινγκαρέλι παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1796 στο Μιλάνο και έως το 1830 ήταν μια διάσημη όπερα ρεπερτορίου. Ο ρόλος του Ρωμαίου είχε γραφτεί για τον φημισμένο καστράτο της εποχής Τζιρόλαμο Κρετσεντίνι, ενώ αργότερα συνδέθηκε με την ερμηνεία της σπουδαίας μέτζο Μαρία Μαλιμπράν (1808-1836). Ετσι, μέσω του έργου της Μαλιμπράν, ήρθε σε επαφή με την όπερα η διάσημη μέτζο σοπράνο και διευθύντρια του Φεστιβάλ Whitsun Τσετσίλια Μπάρτολι και «ανακάλυψε» την όπερα του Τζινγκαρέλι, που είχε περιπέσει σε λήθη. Οπως σημειώνει στο εισαγωγικό σημείωμά της στο πρόγραμμα της συναυλίας, η Καμεράτα υπό τον Γ. Πέτρου, «αυτό το εξαιρετικό ανσάμπλ από την Αθήνα θα εμφυσήσει νέα πνοή στην πρώτη σύγχρονη αναβίωση αυτού που κάποτε ήταν οπερατικό μπεστ σέλερ». Η Καμεράτα παρουσίασε την όπερα στις 15/5, υπό τη διεύθυνση του Γ. Πέτρου, συμπράττοντας με τους Φράνκο Φατζιόλι (Ρωμαίος), Αν Χάλενμπεργκ (Ιουλιέτα), Χαβιέρ Σαμπάτα (Γκιλμπέρτο), Μπόγκνταν Μιχάι (Εβεράρντο), Ειρήνη Καράγιαννη (Ματθίλδη) και Χουάν Σάντσο (Τεομπάλδο). Τη χορωδία Armonia Atenea διηύθυνε ο Αγ. Γεωργακάτος.