Μετά τη δήθεν διαπραγμάτευση Βαρουφάκη και το χοντρό πολιτικό λάθος του δημοψηφίσματος του 2015, ο κ. Τσίπρας υπέγραψε καθ’ υπαγόρευση όλα όσα του ζήτησαν οι Ευρωπαίοι. Και βαρύτατους νέους φόρους, και περικοπή συντάξεων, και τα 50 δισ. περιουσίας του Δημοσίου σε πλειστηριασμό, ακόμα και τον αυτόματο «κόφτη/στύφτη» αν οι στόχοι δεν επιτευχθούν. Τόσο βαριά είναι αυτά τα μέτρα, που το ΔΝΤ, παραδοσιακά «ο σκληρός» της παρέας, δήλωσε ότι το μοντέλο της Ε.Ε. δεν βγάζει την Ελλάδα στην ανάπτυξη το 2018 και αντιπρότεινε μικρότερες περικοπές από την Ε.Ε. Η ελληνική κυβέρνηση, αντί να χειροκροτήσει το ΔΝΤ, το επέκρινε και κοινοποίησε υποκλαπείσες συνομιλίες μεταξύ στελεχών του ΔΝΤ για το πώς θα διαμόρφωναν τη στρατηγική του ΔΝΤ στη διαπραγμάτευση με τους Ευρωπαίους! H ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε τις περικοπές που πρότειναν οι Ευρωπαίοι, που ήταν μεγαλύτερες από αυτές του ΔΝΤ.
Το ΔΝΤ και οι ΗΠΑ δηλώνουν τώρα ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι μη βιώσιμο μετά την αύξησή του κατά 87 δισ. με το μνημόνιο του Ιουλίου 2015. Το ΔΝΤ προτείνει παράταση των λήξεων των ελληνικών υποχρεώσεων προς τους Ευρωπαίους και σημαντική επιμήκυνση της περιόδου χάριτος κατά την οποία η Ελλάδα δεν πληρώνει τόκους. Το ΔΝΤ επίσης προτείνει την αλλαγή των επιτοκίων από κυμαινόμενα σε σταθερά. Παρόμοιες προτάσεις είχα διατυπώσει επανειλημμένα από το 2011 σε άρθρα μου στην «Καθημερινή» και τους Financial Times. Αν γίνει δεκτή η πρόταση του ΔΝΤ, η παρούσα αξία του χρέους θα μειωθεί κατά 40%-50% και η Ελλάδα θα έχει μια μακρά περίοδο να ορθοποδήσει και να αναπτυχθεί πριν αρχίσει να πληρώνει τόκους. Παρούσα αξία σημαίνει πόσα ευρώ του 2016 αξίζει ένα δάνειο 100 ευρώ με μελλοντική λήξη. Οσο πιο μακριά είναι η λήξη, τόσο μικρότερη η παρούσα αξία. Για παράδειγμα, επιμηκύνοντας τη λήξη δανείου του EFSF/ESM από το 2038 στο 2086 (δηλαδή από 22 σε 70 χρόνια) μειώνει την παρούσα αξία του δανείου περίπου 50%.
Η προοπτική του ΔΝΤ είναι ότι το κεφάλαιο του χρέους δεν θα πληρωθεί ποτέ, αλλά θα αναχρηματοδοτείται, όπως είναι η συνηθισμένη πρακτική. Οσο θα αναπτύσσεται η Ελλάδα στο μέλλον, το χρέος θα γίνεται μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ. Ετσι, για να δουλέψει σωστά η ρύθμιση του χρέους, πρέπει η Ελλάδα να ακολουθήσει δημοσιονομική πειθαρχία, να ξεπεράσει την κρίση, να αναδιαρθρώσει την οικονομία της και να έχει μακροχρόνια ανάπτυξη. Οι δομικές αλλαγές στην ελληνική οικονομία, η μείωση του δημόσιου τομέα, η μείωση φόρων, οι ιδιωτικοποιήσεις και η προσέλκυση επενδύσεων είναι εντελώς απαραίτητα για να βγει η Ελλάδα από την κρίση. Ακόμα και αν μαγικά διαγραφόταν όλο το δημόσιο χρέος σήμερα, χωρίς δομικές αλλαγές και οικονομική πειθαρχία, σε λίγα χρόνια η Ελλάδα θα το ξαναδημιουργούσε.
Η πρόταση του ΔΝΤ δεν μειώνει την ονομαστική αξία του χρέους όπως υποσχόταν ο κ. Τσίπρας προεκλογικά, δηλαδή δεν γίνεται «κούρεμα». Ομως, αν γίνει αποδεκτή, οι Ευρωπαίοι θα χάσουν το 40%-50% της παρούσης αξίας του χρέους που η Ελλάδα τους οφείλει και αντίστοιχα θα κερδίσει το ίδιο ποσό η Ελλάδα. Η αναδιάρθρωση του χρέους είναι ένα «δώρο» προς την Ελλάδα. Λόγω της μεγάλης δυσπιστίας και της αναξιόπιστης διαπραγμάτευσης Βαρουφάκη, αρκετοί Ευρωπαίοι δεν είναι διατεθειμένοι να δώσουν το «δώρο» στην Ελλάδα πάρα μόνο στη λήξη των μνημονίων, και ίσως μερικοί από αυτούς ποτέ.
Βλέποντας τη βραδυπορία των Ευρωπαίων, το ΔΝΤ απειλεί να φύγει από το Μνημόνιο 3 και να μην καταβάλει τα 36,6 δισ. που του αντιστοιχούν αν δεν γίνει αναδιάρθρωση του χρέους. Αν φύγει το ΔΝΤ, οι Ευρωπαίοι θα χρειαστεί να προχωρήσουν σε Μνημόνιο 4 για το συμπληρωματικό ποσό, με πιθανόν νέες περικοπές. Επίσης, αν δεν γίνει η αναδιάρθρωση του χρέους, θα ήταν παράξενο να επιβλέπει το ΔΝΤ για λογαριασμό των Ευρωπαίων ένα πρόγραμμα που θεωρεί «μη βιώσιμο». Επιπλέον, υπάρχουν οι παλιότερες μνημονιακές υποχρεώσεις της Ελλάδας προς το ΔΝΤ (14 δισ.), που αποχωρώντας το ΔΝΤ θα μπορούσε να καταστήσει άμεσα απαιτητές. Τότε ίσως το ESM να πληρώσει στο ΔΝΤ τα 14 δισ., αλλά αυτό πάλι θα χρειαζόταν καινούργια χρήματα, άρα Μνημόνιο 4.
Οι διαφορές απόψεων μεταξύ ΔΝΤ και Ευρωπαίων είναι σημαντικές και είναι πολύ δύσκολο να γεφυρωθούν πριν από τις 24 Μαΐου. Το πιο πιθανό είναι ότι το πρόγραμμα (Μνημόνιο 3) θα αρχίσει μόνο με τα λεφτά των Ευρωπαίων (50 δισ.) που θα υποσχεθούν στο ΔΝΤ να επιστρέψουν τον Σεπτέμβριο με πρόταση για το χρέος. Μέχρι τότε θα έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο στην Ευρώπη όσον αφορά τη θέση της Βρετανίας στην Ευρώπη, ίσως και το προσφυγικό να μην είναι τόσο οξύ. Θα έχει ξεκαθαρίσει ίσως και το τοπίο στην Ελλάδα, θα φανεί αν η κυβέρνηση εφαρμόζει το πρόγραμμα ή (το πιο πιθανόν) όχι. Αν η Βρετανία δεν φύγει, αν δεν πιέζει τόσο πολύ το προσφυγικό, και αν η Ελλάδα δεν εφαρμόζει το πρόγραμμα, είναι πιθανό πολλοί Ευρωπαίοι να το βρουν λογικό να μην κάνουν το «δώρο» στην Ελλάδα, αλλά να δρομολογήσουν την ουσία της συζήτησης για το χρέος για το τέλος του Μνημονίου 3 το 2018. Θα το δεχτεί αυτό το ΔΝΤ; Δεν γνωρίζω. Πάντως, χωρίς διαρθρωτικές αλλαγές και δημοσιονομική πειθαρχία, η αναδιάρθρωση του χρέους, όποτε κι αν γίνει, δεν θα φέρει την πολυπόθητη ανάπτυξη και την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση.
* Ο κ. Νίκος Οικονομίδης είναι καθηγητής στο Stern School of Business, NYU και στο University of California, Berkeley.