ΑΝΤΡΙΟΥ ΜΠΟΡΟΒΙΤΣ
Το παιδί από τη Βαρσοβία
Αναμνήσεις από τα χρόνια του πολέμου
μτφρ.: Λίνα Ρούσσου
εκδ. Καπόν
Ο «αστραπιαίος πόλεμος» του Χίτλερ βρήκε τον εντεκάχρονο τότε Αντριου Μπόροβιτς (μετέπειτα διακεκριμένο δημοσιογράφο) και τον πατέρα του, συνταγματάρχη Στανισλάβ Μπόροβιτς, στην πόλη Λβοβ. Οταν μια από τις εξήντα συνολικά μεραρχίες του Τρίτου Ράιχ, που είχαν εισβάλει στην Πολωνία, κατευθυνόταν προς την περιοχή τους, το ημερολόγιο έδειχνε 1η Σεπτεμβρίου 1939.
Το επόμενο εικοσιτετράωρο, Βρετανοί και Γάλλοι, επιτέλους θα αντιδράσουν στα επεκτατικά σχέδια του Χίτλερ, κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Γερμανία, όμως η ενέργειά τους αυτή δεν θα αποθαρρύνει τους εισβολείς, που εντός δεκαεπτά ημερών θα καταλάβουν σχεδόν τη μισή Πολωνία. Η άλλη μισή θα καταληφθεί από τον Κόκκινο Στρατό, εκτελώντας τις μυστικές διευθετήσεις του Γερμανοσοβιετικού συμφώνου φιλίας και οι οποίες ρύθμιζαν με αμοιβαία επωφελή τρόπο τον διαμελισμό της χώρας.
Η μαύρη νύχτα της Κατοχής άρχισε για τους Πολωνούς στις 6 Οκτωβρίου 1939 και ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που δοκίμασαν την κτηνώδη δράση των Ες-Ες σε πανεθνική κλίμακα. Οι εκτελέσεις, οι λεηλασίες, η πλήρης δήμευση των περιουσιών, έγιναν σχεδόν νόμιμες πράξεις στα υπό κατοχή πολωνικά εδάφη, ενώ είναι γνωστή πια η ιδιαίτερη μεταχείριση που επιφύλαξαν στους Πολωνοεβραίους.
Μόνο στο γκέτο της Βαρσοβίας από τους περίπου 500.000 Εβραίους που στοιβάχτηκαν εκεί, 140.000 έχασαν τη ζωή τους από την πείνα και τις αρρώστιες, ενώ οι υπόλοιποι θα έπαιρναν σύντομα τον δρόμο για τα στρατόπεδα του θανάτου. Οπως επισημαίνει ο γνωστός ιστορικός Ρίτσαρντ Εβανς, «στην Πολωνία εφαρμόστηκαν πρώτη φορά οι ναζιστικές πολιτικές φυλετικής καταστολής και εξόντωσης σε ένα γιγαντιαίο πείραμα».
Μέσα στο κλίμα ζόφου που γεννά η μαζική καταστροφή, ο παιδικός κόσμος του Αντριου Μπόροβιτς θρυμματίζεται βίαια. Οπως συμβαίνει και σε πολλούς συνομηλίκους του, ο προέφηβος θα ωριμάσει μέσα σε μια νύχτα, στον πρώτο βομβαρδισμό, στη θέα του πρώτου νεκρού.
Το Λβοβ τελικά δεν καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς αλλά από τους Ρώσους και ο πατέρας του προτιμά να περάσει στη γερμανική ζώνη κατοχής, αφού προπολεμικά είχε υπηρετήσει στον αυστροουγγρικό στρατό. Ο αιφνίδιος θάνατός του θα δώσει την ευκαιρία στον μικρό Αντριου να μετακομίσει στο διαμέρισμα της γιαγιάς του στη Βαρσοβία.
Εκεί, θα έρθει γρήγορα σε επαφή με την οργανωμένη Αντίσταση, που εκφραζόταν πρωτίστως από τον παράνομο «Στρατό της Πατρίδας» (στρατιωτικός βραχίονας της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης στο Λονδίνο) και λίγο μετά τα δέκατα πέμπτα γενέθλιά του θα γίνει δεκτός στις τάξεις του, όπως διακαώς επιθυμούσε, με το ψευδώνυμο Ζικ.
Το βάπτισμα του πυρός
Οταν η Πολωνική Αντίσταση πληροφορείται πως οι Σοβιετικοί απέχουν μόλις 60 χιλιόμετρα από τη Βαρσοβία και είναι έτοιμοι να περάσουν στη δυτική όχθη του ποταμού Βιστούλα, αποφασίζει να απελευθερώσει την πόλη καλώντας τους κατοίκους της σε γενική εξέγερση.
Την Τρίτη 1 Αυγούστου 1944 οι δυνάμεις του «Στρατού της πατρίδας», ένοπλοι πολίτες, μαθητές, φοιτητές, νέες γυναίκες, θα ξεχυθούν από τις κρυψώνες τους στους δρόμους της πρωτεύουσας για μια επική αναμέτρηση με τους ναζί, από σπίτι σε σπίτι, που κράτησε 63 ολόκληρες ημέρες και όμοιά της δεν θα υπάρξει στην Ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά μόνο στο Στάλινγκραντ. Ανάμεσα στους εξεγερμένους και ο δεκαπεντάχρονος Αντριου οπλισμένος μονάχα με μία χειροβομβίδα mills!
Μέχρι και την 4η Αυγούστου οι Γερμανοί, πανικόβλητοι, υποχωρούν απ’ όλα τα κεντρικά σημεία της πόλης, μα ένα απροσδόκητο γεγονός, καθοριστικής όμως σημασίας, θα αναζωογονήσει το καταρρακωμένο ηθικό τους: Ο Στάλιν διατάζει τον Κόκκινο Στρατό, που βρίσκεται προ των πυλών, να σταματήσει την προέλασή του, αμφισβητώντας ουσιαστικά τον χαρακτήρα της πολωνικής εξέγερσης και τις πραγματικές διαθέσεις των ηγετών της.
Η αντεπίθεση των Γερμανών αρχίζει με ανείπωτη σφοδρότητα και αγριότητα. Πρόθεσή τους να ισοπεδώσουν τη Βαρσοβία. Οι περισσότεροι κάτοικοι, πεινασμένοι, εξαθλιωμένοι, άυπνοι, αρχίζουν να ζουν μια τρωγλοδυτική ζωή μέσα στα ερείπια των κτιρίων, στα ανέπαφα υπόγεια και τους υπονόμους ομβρίων υδάτων. Οι τελευταίοι, λόγω της περίτεχνης κατασκευής τους γίνονται το «πεδίο» μιας αθέατης μάχης, που εξελίσσεται κάτω από τη γη, στον λαβύρινθο του εκτεταμένου δικτύου.
Η επική «μάχη των υπονόμων» και τα φριχτά αντίποινα των ναζί, που στοίχισαν τη ζωή σε 200.000 Πολωνούς, θα αποτυπωθούν από τον Αντριου Μπόροβιτς, χρόνια αργότερα, στο καθαρά ιστορικό βιβλίο του «Καταστρέψτε τη Βαρσοβία – Η τιμωρία του Χίτλερ, η εκδίκηση του Στάλιν» (2001). Παράλληλα όμως δουλεύει εντατικά, από τη δεκαετία του ’70, το χειρόγραφο των πολεμικών του αναμνήσεων, το οποίο και θα εμπλουτίσει με την εμπειρία της κράτησής του στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ο Μπόροβιτς θα επανέλθει το 2013 στις σελίδες της ανέκδοτης αυτοβιογραφίας του, όταν θα έχει πια το προνόμιο της χρονικής απόστασης. Αποφεύγοντας τον πειρασμό της μυθοπλασίας σε τρίτο πρόσωπο, προτιμά μια προσεγμένη, «κατά μέτωπον» αφήγηση, ψύχραιμη, τεκμηριωμένη, καταθέτοντας ένα έργο-ντοκουμέντο, όπου η φλογερή ματιά του νέου ανθρώπου συνυπάρχει με τη μετριοπάθεια και τον σκεπτικισμό του παλαίμαχου δημοσιογράφου.