Λισαβώνα: Η Μεσόγειος στον Ατλαντικό

Ιστορία γεμάτη θάλασσα, νoσταλγικά fados, γειτονιές λουσμένες στο φως. Λουστράροντας με τέχνη την παλιομοδίτικη γοητεία της, η πρωτεύουσα της Πορτογαλίας μεταμορφώνεται σε έναν από τους δημοφιλέστερους city break προορισμούς στην Ευρώπη.

Αν τύχει και βρεθείς στην πλατεία Praca das Flores της Λισαβόνας απόγευμα καλοκαιριού, νιώθεις σαν να έχεις προσγειωθεί στην καρδιά της πιο τροπικής πόλης της Ευρώπης. Η βλάστηση στην Πλατεία των Λουλουδιών -όπως μεταφράζεται στα Eλληνικά- οργιάζει, ενώ από το μικρό σιντριβάνι στο κέντρο της ακούγεται ο γαλήνιος ήχος του νερού που κυλά. Ο ήλιος αντανακλάται στα πολύχρωμα πλακάκια που καλύπτουν τις προσόψεις των γύρω οικημάτων και ένα πανέμορφο κιόσκι, αισθητικής των αρχών του 20ού αιώνα, πουλά αρωματικό καφέ και σπιτική λεμονάδα.

Καθένας από τους επτά λόφους της πόλης θα μπορούσε να καυχηθεί για τις δικές του όμορφες μυστικές γωνιές – τις «θεατρικές» πλατείες, τα μαγαζιά παλιομοδίτικης γοητείας και τα παρατηρητήρια με θέα τις κεραμιδένιες στέγες των κτιρίων και τον Τάγο στο βάθος. Το σκηνικό συμπληρώνουν τα χαρακτηριστικά κίτρινα τραμ που σκαρφαλώνουν στις ατελείωτες ανηφόρες και είναι μαγικά τα δευτερόλεπτα που η μηχανή τους σιωπά, για να δώσει «χώρο» στους ανθρώπινους ήχους μιας πόλης στην οποία κυκλοφορούν λιγοστά αυτοκίνητα. Ολοένα και πιο δημοφιλή γίνονται βέβαια τα κάθε λογής ελαφρά οχήματα, που μεταφέρουν τους τουρίστες από την εμβληματική Πλατεία Εμπορίου και την αραβική γειτονιά της Alfama στο περίτεχνης αρχιτεκτονικής μοναστήρι του Αγίου Ιερώνυμου και στο Μνημείο των Ανακαλύψεων στην Belém. Η συνεχής αύξηση τόσο του αριθμού όσο και των μορφών των τουριστικών οχημάτων (από ηλεκτροκίνητα tuk tuk μέχρι φουτουριστικά κατασκευάσματα με τρεις ρόδες, που θυμίζουν ταινία του Τζέιμς Μποντ) αποτελεί μια πρώτη ένδειξη της ανοδικής πορείας της Λισαβόνας στη λίστα με τους δημοφιλέστερους ευρωπαϊκούς προορισμούς. 

   

«Η κρίση στάθηκε αφορμή για να ανακαλύψουν τη χώρα περισσότεροι ταξιδιώτες διεθνώς», μου εξηγεί ο José Avillez, σεφ, πρεσβευτής της πορτογαλικής γαστρονομίας και επιχειρηματίας. «Το ενδιαφέρον πέρασε από την οικονομική επικαιρότητα στον πολιτισμό, στη γαστρονομία και στις παραλίες της Πορτογαλίας. Κι ενώ οι Ελληνες βγήκατε μαχητικά στους δρόμους για να διαμαρτυρηθείτε και τρομάξατε τους τουρίστες, εμείς αρκεστήκαμε στο να κουνήσουμε τη σημαία μας σε ένδειξη δυσαρέσκειας. Μετά, την τυλίξαμε σιωπηλά και γυρίσαμε στα σπίτια μας. Η άνοδος του τουρισμού δεν τόνωσε μόνο την οικονομία, αλλά και την αυτοπεποίθησή μας. Πιστέψαμε περισσότερο στις δυνάμεις μας και αρχίσαμε επιτέλους να νιώθουμε περήφανοι για την ταυτότητά μας». Τα λόγια του βραβευμένου με δύο αστέρια Μισελέν σεφ επιβεβαιώνουν την προσωπική μου εντύπωση για τους Πορτογάλους, ως ανθρώπους φιλήσυχους και χαμηλών τόνων, εργατικούς, αισιόδοξους και ιδιαίτερα δημιουργικούς.

FADOS ΚΑΙ AZULEJOS

Αλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό τόσο των Πορτογάλων όσο και της ίδιας της Λισαβόνας είναι η προσοχή στη λεπτομέρεια, η οποία και χαρακτηρίζει τα πάντα, από την αρχιτεκτονική μέχρι τις υπηρεσίες. Ο Miguel Esteban Pato, πρώην δημοσιογράφος που σήμερα πραγματοποιεί δωρεάν ξεναγήσεις στην πόλη, μου εφιστά την προσοχή στις λεπτομέρειες που χαρακτηρίζουν τους παραδοσιακούς φανοστάτες. Οι φανοί έχουν τέσσερις, έξι ή και περισσότερες έδρες, ανάλογα με το πόσο σημαντικός θεωρούνταν ο δρόμος στον οποίο βρίσκονταν. Ξεχωριστή αισθητική αξία έχουν και οι λεπτομέρειες των γεωμετρικών σχεδίων που αποτυπώνονται στα περίτεχνα «ψηφιδωτά» πεζοδρόμια. Μπορεί η τεχνική αυτή να έγινε σήμα κατατεθέν της Κόπα Καμπάνα του Ρίο, αλλά αποτελεί μέρος της αραβικής κληρονομιάς της Λισαβόνας, όπως επίσης τα χειροποίητα πλακάκια azulejos που κοσμούν τις προσόψεις πολλών κτισμάτων. Οι Lisboetas, οι κάτοικοι της πόλης, δηλώνουν ιδιαίτερα περήφανοι για το βαθύ γαλάζιο του ουρανού της, την ένταση του φωτός, αλλά και τον τρόπο που αυτό αντανακλάται στα διάσημα azulejos.

Γειτονιά «των λεπτομερειών» είναι και η Alfama, η μόνη που άντεξε στον καταστροφικό ιστορικό σεισμό του 1755. Αναζητήστε τες παντού στα στενά και δαιδαλώδη δρομάκια της, όπου αξίζει να χαθείτε καθώς κατηφορίζετε από το παρατηρητήριο Portas do Sol προς το λιμάνι. Η ρομαντική ατμόσφαιρα της γειτονιάς αποκαλύπτεται σε όλο της το μεγαλείο το βράδυ, πίσω από τις κλειστές πόρτες εστιατορίων και μπαρ. Εκεί, οι θαμώνες ακούν ευλαβικά τους τραγουδιστές να ερμηνεύουν fados, τα μελαγχολικά πορτογαλικά τραγούδια που πραγματεύονται τη νοσταλγία. «Η νοσταλγία για εμάς έχει μια ξεχωριστή χροιά και για να την περιγράψουμε χρησιμοποιούμε τη λέξη saudade: που σημαίνει να νοσταλγείς κάτι που δεν υπάρχει πια. Οπως το να θες να ξαναγίνει το αλεύρι σιτάρι», λέει ο Miguel, επικαλούμενος τη ρήση ενός Μοζαμβικανού συγγραφέα για να μου δώσει να καταλάβω καλύτερα.

ΧΩΝΕΥΤΗΡΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

Εκτός από την αραβική της κληρονομιά, η Λισαβόνα έχει ενσωματώσει πολλές ακόμα εθνικές επιρροές μέσα από τις επαφές της με λαούς της υφηλίου. Οι φρεσκοστυμμένοι χυμοί με τροπικά φρούτα που σερβίρουν πολλές pastelerias (καφεζαχαροπλαστεία) θυμίζουν Βραζιλία. Το πιπέρι piri piri, που δίνει πικάντικη νότα σε πιάτα με βάση το ψάρι ή το κρέας, αποτελεί αναφορά στην Αφρική. Πολλά από τα γλυκίσματα στις νοσταλγικές αρ ντεκό βιτρίνες του ιστορικού ζαχαροπλαστείου Confeitaria Nacional αποτελούν «ανακαλύψεις» του μπον βιβέρ ιδιοκτήτη του από τα ταξίδια του στην Ευρώπη του 1900.

Τις άλλοτε προφανείς και άλλοτε πιο διακριτικές σχέσεις που συνδέουν τις γεύσεις της πόλης με την ιστορία της μου επισημαίνει η Patricia Canejo, η οποία πραγματοποιεί γαστρονομικές ξεναγήσεις στη Λισαβόνα. «Οι Πορτογάλοι βρίσκονται πίσω από το εμπόριο και τη διάδοση πολύ περισσότερων προϊόντων από αυτά που ίσως νομίζουμε: από το τσάι που προμήθευαν τους Αγγλους μέχρι τη χρήση των τραπεζιών, που πρώτοι εισήγαγαν στην Κίνα», μου εξηγεί, εξάπτοντας ακόμη περισσότερο την περιέργειά μου γι’ αυτό το έθνος των εξερευνητών που έφτασε μέχρι την Ανταρκτική και τη Ζιμπάμπουε.

Σήμερα, ωστόσο, στο σημείο του λιμανιού όπου άλλοτε αποθηκεύονταν τα νέα είδη χλωρίδας και πανίδας που έφταναν από διαφορετικά γεωγραφικά μήκη και πλάτη, κατασκευάζεται μια προβλήτα που θα διευκολύνει την προσέγγιση μεγάλων κρουαζιερόπλοιων. Η μαζική άφιξη ορδών από τουρίστες σε μια πόλη με τόσο πλούσιο πολυπολιτισμικό παρελθόν μοιάζει κάπως άχαρη. Το στοίχημα για πολλούς είναι να διατηρηθούν οι ισορροπίες, να μη χάσει η Λισαβόνα το χαρακτήρα της.  

ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Ενθαρρυντικό είναι, όμως, το γεγονός ότι οι δημιουργικές δυνάμεις της πόλης συνεχίζουν πάντα να αναζητούν νέους δρόμους. Στην ανερχόμενη γειτονιά της Marvila, για παράδειγμα, παλιές αποθήκες και εργοστάσια ανοίγουν και πάλι τις πόρτες τους ως εστιατόρια και μπαρ. Ανάμεσά τους και το μπαρ-μικροζυθοποιία Dos Corvos. Οι εμπνευστές του, αναζητώντας λόγω κρίσης νέες επαγγελματικές διεξόδους, είδαν την παράδοση της χειροποίητης μπίρας με φρέσκια ματιά. Στα ξύλινα τραπέζια της μπιραρίας τους, δίπλα σε ένα πολύχρωμο μοντέρνο γκράφιτι, μπορείτε να δοκιμάσετε, μεταξύ άλλων, μπίρες που έχουν παλαιωθεί μέσα σε ξύλινα βαρέλια ωρίμασης του περίφημου κρασιού Πόρτο.

Αλλο ένα ενδιαφέρον παράδειγμα επιχειρηματικότητας σε καιρό κρίσης είναι το εργαστήρι κεραμικής που άνοιξε η κεραμίστρια Catia Pessoa στο κέντρο της πόλης. Στις προθήκες του φιγουράρουν χειροποίητα αντικείμενα με ανατρεπτική διάθεση, όπως πήλινα παγωτά-ξυλάκια επισμαλτωμένα με ζωηρούς χρωματικούς συνδυασμούς, «λιωμένα» βάζα ή κατακόκκινα μπαλόνια από πηλό. Στους πάγκους του εργαστηρίου, ντόπιοι και επισκέπτες της πόλης έχουν την ευκαιρία να μάθουν τα βασικά της κεραμικής, η οποία και αποτελεί μακροχρόνια παράδοση για τους Πορτογάλους.

 

Οι Lisboetas είναι από εκείνους που απολαμβάνουν τους δημόσιους χώρους της πόλης τους όλες τις ώρες της μέρας και της νύχτας. Και μπορεί μεν να είχαν την ατυχία να υποστούν τους αυστηρούς περιορισμούς που επέβαλε, ακόμα και σε επίπεδο δημόσιων συναθροίσεων, η μακροβιότερη δικτατορία της Ευρώπης, αλλά σήμερα έχουν την τύχη να ζουν σε μια πόλη με αμέτρητες όμορφες γωνιές. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχει η Ribeira das Naus, η πρόσφατα αναδιαμορφωμένη παρόχθια ζώνη ανάμεσα στην Πλατεία Εμπορίου και τις αποβάθρες του Cais do Sodre. Το σημείο αυτό, που κάποτε φιλοξενούσε τα ναυπηγεία της πόλης, σήμερα αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους χώρους περιπάτου της Λισαβόνας. Η ιδανική ώρα της μέρας για να απολαύσετε τη βόλτα σας είναι το ηλιοβασίλεμα, όταν οι γραμμές της χαρακτηριστικής κρεμαστής γέφυρας της 25ης Απριλίου σβήνουν απαλά στον ορίζοντα και τα πολυάριθμα πλοιάρια που διασχίζουν τον Τάγο ανάβουν τα φώτα τους. Από την άνεση μιας σεζ λονγκ και με ένα ποτήρι κρασί vinho verde από το γειτονικό κιόσκι, δεν υπάρχει ιδανικότερο σκηνικό για να αποχαιρετίσετε μια μέρα στη φωτεινή αυτή πόλη του Ατλαντικού, που τόσο έντονα θυμίζει Μεσόγειο.

ΚΑΙ ΟΜΩΣ, Η ΤΕΜΠΟΥΡΑ ΕΙΝΑΙ… ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΗ!

Μια κουβέντα περί… γεύσεων με τον βραβευμένο με δύο αστέρια Μισελέν Πορτογάλο σεφ José Avillez. Τον συναντήσαμε λίγες μέρες πριν από τα εγκαίνια του νέου εστιατορίου του, Bairro do Avillez.

Τι πρέπει να δοκιμάσει οπωσδήποτε ο επισκέπτης της πόλης; Πρώτα απ’ όλα, θαλασσινά. Τυπική σος που τα συνοδεύει είναι η Bulhao Pato, αγαπημένη του Πορτογάλου ποιητή του 19ου αιώνα από τον οποίο πήρε το όνομά της, με κόλιανδρο, σκόρδο, λευκό κρασί, λεμόνι. Μεγάλη παράδοση αποτελεί η σούπα, ενώ θα σύστηνα ανεπιφύλακτα και τα τηγανητά φασολάκια τεμπούρα. Την τεχνική της τεμπούρα, μάλιστα, δίδαξαν οι Πορτογάλοι στους Ιάπωνες πριν από αιώνες. Ως προς τα γλυκά, σήμα κατατεθέν της Λισαβόνας είναι τα pastéis de nata, ταρτάκια βανίλιας με καραμελωμένη επίστρωση κρέμας.

Υπάρχουν τοπία ή παραδόσεις που έχουν εμπνεύσει τις δημιουργίες σας; Οι σαρδέλες που σερβίρουμε στο Belcanto, πάνω σε ειδικά σχεδιασμένες κεραμικές «πέτρες», είναι μια αναφορά στα γκριζόλευκα πεζοδρόμια της Λισαβόνας. Μια πορτογαλική παράδοση που θέλησα να υπενθυμίσω μέσα από ένα δικό μου πιάτο είναι η Fava Rica, η σούπα από ξερά φασόλια που κάποτε πουλούσαν οι γυναίκες στους δρόμους της πόλης. Επίσης ο συνδυασμός του pastel de nata με καφέ, που οι Lisboetas αποκαλούμε bica. Θέλοντας να «παίξω» με τις δύο γεύσεις, έδωσα στην τάρτα τη μορφή μιλφέιγ και στον καφέ τη μορφή παγωτού, σερβιρισμένου σε φλιτζανάκι του εσπρέσο.

Ποιο είναι το στίγμα του νέου σας εστιατορίου Bairro do Avillez; Επειδή «bairro» σημαίνει γειτονιά, ο χώρος διαμορφώθηκε ώστε να θυμίζει παλιά γειτονιά με πολλά μικρά μαγαζάκια. Το μενού καλύπτει όλες τις ώρες της μέρας. Οσον αφορά τις γεύσεις, το βασικό χαρακτηριστικό των εστιατορίων μου είναι μια ανατρεπτική διάθεση απέναντι στις γεύσεις και τις υφές. Παίζουμε δημιουργικά, ώστε να εμπνεόμαστε νέες συνθέσεις και να ερμηνεύουμε την παράδοση με τον δικό μας τρόπο.  

* Bairro do Avillez, τηλ. +351 21-5830290, Rua da Nova Trinidade 18, www.joseavillez.pt