Για ποιο λόγο, άραγε, ένας ιστορικός να αρθρογραφεί συστηματικά; Να, ένα ερώτημα που προέκυψε, προκαλώντας απόπειρες απάντησης, στην παρουσίαση του νέου βιβλίου του Θάνου Βερέμη «Σκέψεις για τον 21ο αιώνα» (εκδ. Καστανιώτη). Καλύπτοντας την κρίσιμη δεκαπενταετία 2001 – 2016, το βιβλίο του Θάνου Βερέμη περικλείει άρθρα του δημοσιευμένα στην «Καθημερινή», τα οποία, αν θελήσει κανείς να προσφέρει μια σύνοψη, παρακολουθούν την πορεία προς τον ανορθολογισμό. Ωστόσο, όπως τόνισε στην παρουσίαση ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου, εκπροσωπώντας την επόμενη γενιά ιστορικών, «ο Θάνος Βερέμης διατηρεί εν τέλει την ελπίδα ότι ο ορθολογισμός θα επικρατήσει. Υπάρχει πίστη στην πρόοδο, αλλά ως γνήσιος φιλελεύθερος άνθρωπος, θεωρεί ότι η πρόοδος δεν είναι ποτέ αρκετή». Αυτό ειπώθηκε στην κόψη του σοβαρού και του αστείου, αλλά είναι πολύ κοντά στην αλήθεια, καθώς ο ίδιος ο Θάνος Βερέμης επιβεβαίωσε ότι έχει λόγους να είναι αισιόδοξος αναφερόμενος στη νεότερη γενιά ανθρώπων που είναι τώρα στην ενεργό δράση. «Οι σημερινοί ιστορικοί είναι πολύ καλύτεροι από εμάς», είπε όχι μόνο από σεμνότητα αλλά και από πίστη στο νέο που πρέπει να παράγεται.
Ωστόσο, οι «Σκέψεις για τον 21ο αιώνα» είναι ένα «σκοτεινό» βιβλίο καθώς κυκλώνουν από διάφορες οπτικές το διεθνές σύστημα της δημαγωγίας. Σε 400 και πλέον σελίδες, ο Θάνος Βερέμης μοιράζεται μία «κιβωτό ιστορίας και αυτογνωσίας», όπως σχολίασε η δημοσιογράφος της «Κ» Τασούλα Επτακοίλη, η οποία, επιλέγοντας χρονικά ορόσημα της δεκαπενταετίας 2001 – 2016 τα συνδύασε με επιλογή κειμένων από το βιβλίο. Δίδυμοι Πύργοι, Ολυμπιακοί Αγώνες, Κίνημα Αγανακτισμένων και βεβαίως, ανομία, κρίση στην παιδεία, εξοβελισμός αριστείας, αναξιοκρατία και εν τέλει έκπτωση δημοκρατικών θεσμών, συνθέτουν ένα κλίμα γενικευμένης κρίσης αξιών. Εμβόλιμα και σαν «ξέφωτα» είναι τα κείμενα του Θάνου Βερέμη για τις τέχνες και τα γράμματα, καθώς είναι γνωστή η αγάπη του για τη λογοτεχνία, το θέατρο και τον κινηματογράφο, «ώστε αυτά να αποτελούν ένα σταθερό πολιτισμικό σημείο αναφοράς μέσα στον ρευστό και μεταλλασσόμενο κόσμο της πολιτικής».
«Ποιος είναι ο ρόλος ενός ιστορικού στον δημόσιο διάλογο;», είναι το ερώτημα που επανέφερε ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου θυμίζοντας την έννοια της ιστορίας ως μιας πορείας, μιας συνέχειας, σύμφωνα με τη διατύπωση του E. H. Carr στο κλασικό «Τι είναι ιστορία». «O ιστορικός είναι μέρος αυτής της πορείας», ανέφερε ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου. «Οταν μιλάς για το παρόν, δεν μπορείς να έχεις πλήρη εικόνα, μπορείς όμως να κάνεις προβολή στοιχείων και να συνεκτιμήσεις». Επισήμανε το κεντρικό θέμα που απασχόλησε αυτά τα χρόνια τον Θάνο Βερέμη. Το θέμα του κατακερματισμού της ελληνικής κοινωνίας, τη δυσκολία κατανόησης του γενικού συμφέροντος, τις καταστάσεις «Βαϊμάρης».Ο Θάνος Βερέμης είχε δει από νωρίς το αδιέξοδο και τη ραγδαία άνοδο του ανορθολογισμού. Είχε εγκαίρως επισημάνει «τις χωριστές και ανταγωνιστικές μεταξύ τους πυραμίδες πελατειακών δικτύων, οι οποίες αντιμετωπίζουν το κράτος όχι ως κοινωνία πολιτών, αλλά κλεφταρματολών».