Βουτάς με λαχτάρα να διαβάσεις πώς είδε την Αθήνα του 1964 εκείνη η όμορφη, έξυπνη και χαρισματική Αμερικανίδα, που γέννησε τον γιο της στην οδό Μπουμπουλίνας. Μοιάζει με παραμύθι αλλά δεν υπάρχει ίχνος μυθοπλασίας σε όσα αφηγείται η Frances Karlen Santamaria (1937-2013) στο «A Room in Athens», ένα βιβλίο, παλιό και καινούργιο μαζί, που κυκλοφόρησε στο αγγλικό πρωτότυπο με πρωτοβουλία και επιμέλεια του γιου της, του συγγραφέα και δημοσιογράφου Josh Karlen. Γεννημένος στην Αθήνα, ο Josh έφυγε μωρό για τη Νέα Υόρκη –στην Ελλάδα δεν ήρθε ποτέ– αλλά μεγάλωσε με την ιδέα της «εξωτικής», παράδοξης και γοητευτικής ιστορίας γύρω από τη γέννησή του. Το «A Room in Athens» είναι το αθηναϊκό ημερολόγιο της μητέρας του, που όταν το διαβάζεις καταλαβαίνεις ότι είναι κάτι πέρα από ένα ημερολόγιο. Καταλαβαίνεις ότι είναι ένα βιβλίο αφύπνισης και κατανόησης.
Θα μπορούσε να είναι και η ιστορία ενός τοκετού, καθώς ο φυσικός τοκετός που αναζητούσε η Frances στην Αθήνα του 1964 συνέβη στην ιδιωτική κλινική της Μαντάμ Κλαδάκη, Μπουμπουλίνας 26, πίσω από το Μουσείο. Θα μπορούσε να είναι και η ιστορία μιας διανοούμενης γυναίκας, που μαζί με τον άντρα της, αρθρογράφο του περιοδικού «Holiday», ως νέο ζευγάρι, στα 26-27 και οι δύο, επιβιβάζεται σε ένα γιουγκοσλαβικό φορτηγό πλοίο από τη Νέα Υόρκη για τον Παλαιό Κόσμο: Μαρόκο, Ισπανία, Ουαλλία, Δανία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα… Θα μπορούσε να είναι και το ταξίδι αυτογνωσίας την εποχή του Ψυχρού Πολέμου σε έναν γεωγραφικό κύκλο από την Ταγγέρη έως την Αθήνα μέσα από την καρδιά της Ευρώπης. Αλλά, τίποτε από όλα αυτά δεν θα έστεκε μόνο, αν η Frances Karlen Santamaria δεν αποφάσιζε να γράψει, αν η Frances δεν είχε αυτήν την εμβάθυνση και αυτήν την περιέργεια, με αποτέλεσμα, εντέλει, το «A Room in Athens» να είναι ταυτόχρονα μια λοξή και αυθεντική ματιά στην Αθήνα των ’60s αλλά και μια ακτινογραφία στην προσωπικότητα μιας γοητευτικής γυναίκας.
«Η μητέρα μου είχε μια εξαιρετική, φυσική ευφυΐα και μια ακόρεστη περιέργεια, σε συνδυασμό με μια πρώτης τάξεως παιδεία από το Antioch College», λέει ο γιος της, Josh. «Στην Αθήνα, η μητέρα μου ήταν έγκυος τόσο στο πρώτο της παιδί όσο και στο βιβλίο της. Κάθε μέρα, και τα δύο μεγάλωναν και ωρίμαζαν σαν από μόνα τους». Το βιβλίο είχε πρωτοβγεί στην Αμερική το 1970 με τον τίτλο «Joshua, Firstborn», αλλά ο τίτλος με τον οποίο το βιβλίο ξαναγεννήθηκε το 2016 είναι αυτός που η ίδια η Frances είχε επιλέξει.
Είχα λάβει με έκπληξη μήνυμα από τον άγνωστό μου έως τότε Josh Karlen που αναζητούσε βοήθεια για διασταύρωση στοιχείων. Η μητέρα του είχε ζήσει την Αθήνα όχι απλώς ως προσωρινή κάτοικος αλλά με διάθεση κοινωνικής ανθρωπολόγου. Εκείνο, όμως, που απασχολούσε κυρίως τον Josh ήταν ο τοκετός της μητέρας του. Η Χάρις Κλαδάκη, που στο βιβλίο αναφέρεται ως Madame Kladaki, ήταν γυναικολόγος που είχε την ιδιωτική κλινική της, την οποία εμπιστεύονταν πολλές μεσοαστικές οικογένειες της Αθήνας εκείνη την εποχή. Το ιατρικό «κατεστημένο» δεν συμπαθούσε τις απόψεις της για φυσικό και ανώδυνο τοκετό.
Ελάχιστα έως ανύπαρκτα τα στοιχεία που μπορούσαν να βρεθούν στο Διαδίκτυο, αλλά το επώνυμο με οδήγησε στον κ. Πέτρο Κλαδάκη, ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου «Ορλώφ» στην Υδρα. «Η μαιευτήρ Χάρις Κλαδάκη υπήρξε αδελφή του πατέρα μου», μου είπε ο κ. Π. Κλαδάκης. «Η θεία μου έφερε στην Ελλάδα την ψυχοπροφυλακτική μέθοδο –“ανώδυνος τοκετός”– με άκρως εντυπωσιακά αποτελέσματα, την οποία υπηρέτησε και εφήρμοσε ανελλιπώς μέχρι τέλους. Δυστυχώς δεν άφησε διάδοχο και επολεμήθη λυσσαλέα από τους επαγγελματίες “καισαρολάγνους” σύγχρονους ιατρούς».
Οι περιγραφές της ίδιας της Frances από την εμπειρία της στο μαιευτήριο έχουν ένα επιπλέον κοινωνιολογικό ενδιαφέρον, καθώς εκεί είχε έρθει σε επαφή με άλλες γυναίκες που περίμεναν να γεννήσουν όπως και με τις οικογένειές τους. Οι παρατηρήσεις της για τις μεσοαστές Αθηναίες και τον τεράστιο οικογενειακό κύκλο τους είναι απολαυστικές, καθώς χωρίς καμία διάθεση επί της ουσίας κριτικής, η Frances αφήνει ελεύθερο τον εαυτό της να γράψει όσα σκέφτεται.
Η Αθήνα εκείνη την εποχή άλλαζε και τα κοντράστ ήταν έντονα όχι μόνο στα κτίρια και στους δρόμους αλλά και στις αντιλήψεις του κόσμου. «Η Αθήνα που αντίκρισαν οι γονείς μου», λέει ο Josh, «καθώς οδήγησαν προς Νότο μέσα από τα οπισθοδρομικά χωριά της Γιουγκοσλαβίας, ήταν μοντέρνα, φανταχτερή, πολυάνθρωπη και μολυσμένη». Οι γονείς του βρήκαν, με τα πολλά, ένα διαμέρισμα στην Καρνεάδου 12. «Αλλά όσο μοντέρνα κι αν φαινόταν εκ πρώτης όψεως η Αθήνα, υστερούσε σε αγαθά απολύτως αυτονόητα στην Αμερική, όπως η τηλεόραση και τα σούπερ μάρκετ». Οι επαφές της Frances με τη γειτονιά και τους απλούς Ελληνες, τους οποίους βρίσκει τον ωραιότερο λαό της Ευρώπης («τόσο ωραία ζευγάρια μάτια, καλογραμμένες μύτες»), προκαλούν οξείς αλλά και ακριβείς χαρακτηρισμούς. «Μερικές φορές μοιάζει να είναι άδικη με τους Ελληνες», είχε επιχειρήσει να δικαιολογηθεί ο Josh, αλλά προσωπικά βρήκα ειλικρινή τα σχόλια της μητέρας του, και δίκαια και σωστά. Αλλωστε, η αγάπη για την Ελλάδα την είχε φέρει στην άκρη της Ευρώπης.
Είναι εκείνος ο ιδιότυπος φιλελληνισμός της εποχής. Οταν η Ελλάδα ήταν ελκυστική γι’ αυτό που ήταν. «Είχα μεταφέρει το αγέννητο παιδί μου κάνοντας τον γύρο του κόσμου, για να γεννηθεί στο επίκεντρο, στον ομφαλό», γράφει. Η ικανότητά της να διαβάσει την Αθήνα και τους Ελληνες του 1964 είναι εντυπωσιακή. Είναι φορές που νομίζεις ότι διαβάζεις μια επινοημένη ιστορία. Αλλά είναι απλώς τα βήματα της Frances Karlen Santamaria, μιας Αμερικάνας του 20ού αιώνα, που μας κληροδότησε την ευφυή ματιά της σε μια «αιώνια» Αθήνα.