Με την πλουμιστή προεδρική φρουρά του Κυρηνάλιου να τον πλαισιώνει, ο πρόεδρος της Ιταλίας Σέρτζιο Ματαρέλα μιλούσε την Πέμπτη το βράδυ για το αναπόδραστο της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεξάρτησης της χώρας του από την περιοχή της Μεσογείου αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Απόψε, λίγο μετά τα μεσάνυχτα ώρα Ελλάδος, όταν θα αρχίσει να διαφαίνεται το τελικό αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα, ο Ματαρέλα θα βηματίζει πιθανότατα νευρικά στα ίδια επιβλητικά δωμάτια του μεγάρου και δεν αποκλείεται να κοιταχτεί στους καθρέφτες της ομώνυμης αίθουσας, μιας από τις 1.000 και πλέον του κτιρίου που στέγασε τρεις Πάπες και τέσσερις βασιλείς από τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα.
Γιατί είναι εκείνος ο οποίος κρατάει τώρα το κλειδί των εξελίξεων που αναμένεται να καθορίσουν όχι μόνο το μέλλον της Ιταλίας αλλά και ολόκληρης της Ευρωζώνης. Θα πείσει τον Ιταλό πρωθυπουργό Ματέο Ρέντσι να μείνει ακόμη κι αν χάσει, θα προχωρήσει στον σχηματισμό κυβέρνησης τεχνοκρατών για να καθησυχάσει τις αγορές ή θα επιστρέψει ανακουφισμένος στο κρεβάτι του ύστερα από μια νίκη Ρέντσι;
Αισιόδοξος ότι το «Ναι» θα επικρατήσει την τελευταία στιγμή εμφανίστηκε, σε σύντομη συνομιλία του με την «Κ» δύο 24ωρα πριν από το κρίσιμο δημοψήφισμα, ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Πάολο Τζεντιλόνι. «Είναι πολύ μικρή η διαφορά, και χθες είχαμε μια θετική εξέλιξη. Εκφράστηκε ανοιχτά υπέρ του “Ναι” ο πρώην πρωθυπουργός μου (σ.σ.: ήταν υπουργός Επικοινωνίας στην κυβέρνησή του), Ρομάνο Πρόντι», ανέφερε. «Μα δεν ήταν αυτονόητο;», ήταν η εύλογη απορία της «Κ». «Οχι, καθόλου», απάντησε.
Τίποτε αυτονόητο
Οντως, τίποτα δεν είναι αυτονόητο σε αυτή τη χώρα κατά τη συγκεκριμένη συγκυρία. Οι εσωκομματικοί αντίπαλοι του Ρέντσι, Πιερ-Λουίτζι Μπερσάνι και Μάσιμο ντ’ Αλέμα, έκαναν ανοικτή εκστρατεία υπέρ του «Οχι», θέλοντας να εξολοθρεύσουν τον Ρέντσι. Την περασμένη εβδομάδα ο πρώην πρωθυπουργός Μάριο Μόντι εξήγησε με άρθρο του στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» ότι θα ψηφίσει «Οχι», αλλά ότι πιστεύει πως ο Ρέντσι δεν πρέπει να παραιτηθεί αν χάσει το δημοψήφισμα.
«Η διαφορά τους είναι ιδεολογική. Ο Μόντι δεν συμφωνεί με τη σύγκρουση του Ρέντσι με την Ε.Ε. και ως οπαδός της δημοσιονομικής πειθαρχίας θεωρεί λανθασμένο το αίτημα του Ρέντσι για χαλάρωση των κριτηρίων για τον ιταλικό προϋπολογισμό», επισημαίνει ο Κλαούντιο Καπόν, γ.γ. της Copeam (του μόνιμου Ραδιοτηλεοπτικού Συνεδρίου για τη Μεσόγειο), ο οποίος διδάσκει επίσης στη Sciences Po. Κατά τη γνώμη του, ο Ιταλός πρωθυπουργός κατάφερε με την απόφασή του να εξαρτήσει το πολιτικό του μέλλον από την έκβαση της λαϊκής ψήφου, να μετατρέψει το δημοψήφισμα σε ψήφο εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του. «Είναι άνθρωπος που παίρνει ρίσκα. Του αρέσει να διακινδυνεύει», εκτιμά.
Λόγοι καταγωγής
Ωστόσο δεν είναι δημοφιλής. Τόσο επειδή είναι διορισμένος όσο και επειδή είναι επηρμένος, όπως λένε πολλοί. «Κατάγεται από τη Φλωρεντία, μια πόλη στην οποία δεν έχει συμβεί τίποτα τα τελευταία 500 χρόνια αλλά που επιμένει να παριστάνει πως ζει τα μεγαλεία της εποχής των Μεδίκων. Μόνο που ο Ρέντσι δεν κατάγεται καν από εκεί. Η περιοχή από την οποία προέρχεται, έξω από τη Φλωρεντία, είναι εκεί όπου διαρκώς πλημμυρίζει ο ποταμός Αρνος κι όλα τα δεινά της ξεκινούν από εκείνο το σημείο», είναι τα κουτσομπολιά που ακούγονται κατ’ ιδίαν από τους εχθρούς του. «Είναι επαρχιώτης, δεν μιλάει ξένες γλώσσες και, για να κάνει φιγούρα στην καγκελάριο Αγκελα Μέρκελ, την πήγε στο εργοστάσιο της Φεράρι», λένε κάποιοι αγανακτισμένοι για τον άξεστο χαρακτήρα του.
«Αυτή τη στιγμή είναι σαν θηρίο σε κλουβί», αφηγείται ανταποκριτής ξένου μέσου στη Ρώμη, ο οποίος λέει ότι κάνει λίγη παρέα με τον πρωθυπουργό. «Δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς», τον άκουσε να απολογείται για την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, καθώς είναι πλέον κοινό μυστικό στην ιταλική πρωτεύουσα πως όσο ικανός και φιλόδοξος κι αν είναι ο Ρέντσι, με αυτό το στοίχημα που έβαλε με τον εαυτό του έσφαλε τα μάλα. «Ο Ναπολιτάνο (σ.σ.: πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας) με έχρισε πρωθυπουργό με αυτή την αποστολή: να προχωρήσω στις συνταγματικές αλλαγές», φέρεται να είναι το βασικό επιχείρημα του ίδιου του Ρέντσι.
Ο Ματαρέλα είναι τώρα αυτός που θα κληθεί να σώσει την κατάσταση. Ανεξάρτητα από την έκβαση, ειδικά εάν η διαφορά είναι οριακή, αναμένεται να προσπαθήσει να πείσει τον Ρέντσι να παραμείνει στην εξουσία το νωρίτερο έως την άνοιξη του 2017, προκειμένου να μην υπάρξει πολιτική αστάθεια η οποία θα συμπαρασύρει και την οικονομική κατάσταση της χώρας, ειδικά το τραπεζικό σύστημα.
Το ένστικτο
«Μην ανησυχείτε, δεν πρόκειται να διαλυθεί η Ευρωζώνη», μας καθησυχάζει Γερμανός συνάδελφος στη Ρώμη. «Οι Ιταλοί έχουν ένστικτο αυτοσυντήρησης», διατείνεται και δεν αποκλείει επίσης να αλλάξουν το αποτέλεσμα υπέρ του «Ναι» τα τέσσερα εκατομμύρια Ιταλοί ψηφοφόροι στο εξωτερικό. Υπάρχουν εξάλλου ορισμένοι που πιστεύουν ότι το «Οχι» είναι της μόδας και για αυτό προηγείται στις δημοσκοπήσεις, αλλά πως ο δεδομένος φιλοευρωπαϊσμός των Ιταλών και η επιθυμία τους να παραμείνουν στο ευρώ θα τους εμποδίσουν να θέσουν τελικά σε κίνδυνο τη συμμετοχή τους στο ενιαίο νόμισμα.
Ο νικητής
Εάν τελικά χάσει ο Ιταλός πρωθυπουργός το δημοψήφισμα και οδηγηθεί σε παραίτηση, ο μεγάλος νικητής θα είναι το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο, ο οποίος έχει μπει κάπως στο παρασκήνιο προς όφελος του 30χρονου αντιπροέδρου του κοινοβουλίου, Λουίτζι ντι Μάιο, και κυρίως του νεαρού, φωτογενούς και δημαγωγού, Αλεσάντρο ντι Μπατίστα, που πρωτοστάτησε στην καμπάνια του «Οχι». Πρόκειται για ένα κόμμα ούτε αριστερό ούτε δεξιό, ευρωφοβικό –όχι ξεκάθαρα εναντίον της Ε.Ε., αλλά κυρίως εναντίον του ευρώ– που υποστηρίζει την άμεση δημοκρατία και ευαγγελίζεται τον αγώνα κατά της διαφθοράς, αν και στον δήμο της Ρώμης αποδείχθηκε πρωταθλητής στον τομέα. «Φοβάμαι ότι ο Μπέπε Γκρίλο θα πανηγυρίζει στην Πιάτσα ντελ Πόπολο την Κυριακή το βράδυ», λέει στην «Κ» μια φανατική υπέρμαχος του «Ναι».
Ο Σαράντης Θανόπουλος, μόνιμος κάτοικος Ιταλίας, ψυχαναλυτής και αρθρογράφος στην εφημερίδα «Μανιφέστο», θεωρεί ότι αρχική επιθυμία του Ρέντσι, όταν η αποδοχή του κυμαινόταν μεταξύ 35%-40%, ήταν να αλλάξει τον εκλογικό νόμο για να υπερκεράσει την τριχοτόμηση του εκλογικού σώματος (μεταξύ Κεντροαριστεράς, Κεντροδεξιάς και του Κινήματος των Πέντε Αστέρων). Προεξοφλώντας την πρωτιά στις εκλογές, δημιούργησε ένα ενισχυμένο σύστημα, στο οποίο ένα κόμμα με 37,5% παίρνει την πλειοψηφία των εδρών. Για να ενδύσει όμως αυτή την αλλαγή με ένα μεταρρυθμιστικό μανδύα, αποφάσισε να προχωρήσει και σε άλλες συνταγματικές αλλαγές, όπως η κατάργηση της Γερουσίας.
Γιατί όμως μια υπόθεση που έμοιαζε εξαρχής περίπατος εξελίχθηκε σε μια αμφίρροπη μάχη; Ενας από τους πολλούς λόγους είναι και η στάση των ΜΜΕ. Η ανοικτή εκστρατεία υπέρ του «Ναι» και η καταστροφολογία για τις συνέπειες ενδεχόμενης επικράτησης του «Οχι» δημιούργησαν στο εκλογικό σώμα τη διάθεση να καταφέρει πλήγμα στο κατεστημένο (μην ξεχνάμε ότι ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε τάχθηκε υπέρ του Ρέντσι) ψηφίζοντας ενάντια στις επιθυμίες του. Δεν είναι τυχαία η ιδιαίτερα προσεκτική στάση της κρατικής ΡΑΙ. «Δεν μπορούμε να αποκλίνουμε ούτε ένα δευτερόλεπτο από την ποσόστωση που προβλέπεται για τα δύο στρατόπεδα. Δύο ανεξάρτητες επιτροπές ελέγχουν τον χρόνο κάλυψης και μόλις κάτι πάει στραβά, σπάνε τα τηλέφωνα», λέει στην «Κ» η πρόεδρος του κρατικού ομίλου ραδιοτηλεόρασης, Μόνικα Ματζιόνι.