Οι Ιταλοί προσέρχονται σήμερα στις κάλπες προκειμένου να εγκρίνουν ή να απορρίψουν τη συνταγματική μεταρρύθμιση (νόμος Μπόσκι-Βεντρίνι) της κυβέρνησης Ρέντσι. Ο Ματέο Ρέντσι έχει δηλώσει ότι θα παραιτηθεί σε περίπτωση ήττας, ενώ το διακύβευμα της ψήφου ξεπερνάει τα ιταλικά σύνορα. Μερικές διευκρινίσεις:
1. Για ποιο λόγο προκήρυξε ο Ματέο Ρέντσι δημοψήφισμα;
Ηταν υποχρεωμένος από το σύνταγμα. Οι προτάσεις για συνταγματική αναθεώρηση δεν συγκέντρωσαν πλειοψηφία δύο τρίτων στη Βουλή, ως εκ τούτου τίθενται υποχρεωτικά στην κρίση του ιταλικού λαού. Σε αντίθεση με τον Ντέιβιντ Κάμερον, που θα μπορούσε να είχε αποφύγει το δημοψήφισμα περί Brexit, ο μόνος τρόπος να αποφύγει ο Ρέντσι τις σημερινές κάλπες θα ήταν να μην αναθεωρήσει το σύνταγμα ή να καταρτίσει προτάσεις αποδεκτές από τη μεγάλη πλειοψηφία των βουλευτών.
2. Τι θα συμβεί εάν επικρατήσει το «Οχι»;
Εξαρτάται από το μέγεθος της διαφοράς. Σε περίπτωση συντριπτικής ήττας, θα είναι δύσκολο για τον Ρέντσι να ανακαλέσει την υπόσχεση της παραίτησης. Η κυβερνητική πλειοψηφία, ωστόσο, θα παραμείνει ανέπαφη και θα μπορούσε με ευκολία να στηρίξει διαφορετική κυβέρνηση, πάλι από τους κόλπους του Δημοκρατικού Κόμματος. Η απόρριψη της συνταγματικής μεταρρύθμισης θα ισοδυναμούσε με ράπισμα για τον Ματέο Ρέντσι αλλά όχι με άμεση προσφυγή στις κάλπες.
3. Από πού προκύπτει το διεθνές ενδιαφέρον;
Το δημοψήφισμα συμπίπτει με μια πολύ λεπτή συγκυρία για τις ιταλικές τράπεζες. Η προσέλκυση επενδυτών για την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της Monte dei Paschi, που είναι ήδη εξαιρετικά δύσκολη λόγω της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η τράπεζα, θα γίνει απαγορευτική σε περίπτωση πολιτικής αστάθειας. Οι διεθνείς αγορές παρακολουθούν με ενδιαφέρον τις εξελίξεις, ελπίζοντας σε αντικατάσταση του Ρέντσι από κάποιον πιο πιστό στη γραμμή της λιτότητας, όπως ο υπουργός Οικονομικών Πιερ-Κάρλο Πάντοαν.
4. Τι ρόλο παίζει ο Μπέπε Γκρίλο;
Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων είναι μία από τις βασικές πολιτικές δυνάμεις που στηρίζουν το «Οχι» στο δημοψήφισμα. Το «Οχι» στηρίζεται επίσης από τμήματα του Δημοκρατικού Κόμματος, από τη Λέγκα του Βορρά, από τα συνδικάτα και εσχάτως και από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, το κόμμα του οποίου ωστόσο είχε συμμετάσχει στην κατάρτιση των συνταγματικών αλλαγών. Μια νίκη του «Οχι» θα ενίσχυε αυτές τις δυνάμεις πολιτικά, αλλά, παραδόξως, θα τις αποδυνάμωνε εκλογικά.
5. Πώς γίνεται αυτό;
Ο σημερινός εκλογικός νόμος (Italicum) προσφέρει τεράστιο μπόνους εδρών στο πρώτο κόμμα και θα μπορούσε να χαρίσει πλειοψηφία 54% των εδρών στο Κίνημα των Πέντε Αστέρων στις επόμενες εκλογές. Ομως ο νόμος αυτός θα αναθεωρηθεί υποχρεωτικά εάν βουλιάξει η συνταγματική αναθεώρηση, αφού καταρτίστηκε ειδικά για το σύστημα που προκύπτει από το αναθεωρημένο σύνταγμα. Το πολιτικό σύστημα –είτε μείνει ο Ματέο Ρέντσι είτε φύγει– επιθυμεί να αλλάξει τον εκλογικό νόμο, πριν καν αυτός χρησιμοποιηθεί σε κάποια αναμέτρηση, επειδή έχουν αλλάξει τα δεδομένα των δημοσκοπήσεων. Μια απόρριψη των συνταγματικών αλλαγών θα δρομολογήσει αυτή τη διαδικασία.
6. Τι νόημα έχουν οι συνταγματικές αλλαγές;
Συγκεντρώνουν περισσότερη εξουσία στα χέρια της κυβέρνησης και καταργούν την εκλογή των 305 γερουσιαστών, αντικαθιστώντας την με διορισμό στη Γερουσία 71 περιφερειακών συμβούλων, 24 δημάρχων και 5 επιλεγέντων από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο Ρέντσι έχει υποστηρίξει ότι η μεταρρύθμιση αυτή θα ξεμπλοκάρει τη νομοθετική δραστηριότητα, αλλά οι αντίπαλοί του υποστηρίζουν ότι θα φέρει την πλήρη νομοθετική παράλυση. Οι δήμαρχοι δεν θα μπορούν να διοικήσουν τις πόλεις τους, επειδή τη μισή εβδομάδα θα πρέπει να βρίσκονται στη Ρώμη, ενώ τα είδη νομοθετημάτων θα αυξηθούν, από δύο σήμερα σε 7 ή 13. Πρώην πρόεδρος του συνταγματικού δικαστηρίου έχει δηλώσει ότι εάν εγκριθεί η μεταρρύθμιση, θα σταματήσει να διδάσκει Συνταγματικό Δίκαιο, διότι θα του είναι πλέον αδύνατον να εξηγήσει στους φοιτητές πώς λειτουργεί το νέο άρθρο 70.
7. Η αρετή της μεταρρύθμισης δεν είναι η απλοποίηση;
Απλοποιούνται οι διαδικασίες εκτέλεσης μεγάλων έργων στους τομείς της ενέργειας, των υποδομών, των μεταφορών, καθώς οι περιφέρειες δεν θα έχουν πλέον λόγο στην εκτέλεσή τους. Κατά τα άλλα, όπως σημειώνουν οι επικριτές της μεταρρύθμισης, το νέο συνταγματικό κείμενο είναι γραμμένο σε «σανσκριτική».