Φατίμα Ελόεβα – Λεβόν Ακοπιάν: Τα Νεοελληνικά Γράμματα είναι ταξίδι διαχρονικό

Φατίμα Ελόεβα – Λεβόν Ακοπιάν: Τα Νεοελληνικά Γράμματα είναι ταξίδι διαχρονικό

9' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Μιλούσαν χαμηλόφωνα, κινούνταν στον χώρο του κτιρίου «Κωστής Παλαμάς» του Πανεπιστημίου Αθηνών με αφοπλιστική ευγένεια, με εκείνη τη στάση που έχουν οι άνθρωποι ξένης εθνικότητας όταν επισκέπτονται μια χώρα, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της οποίας αγαπούν και διδάσκουν στη δική τους χώρα. Η Ρωσίδα Φατίμα Ελόεβα είναι καθηγήτρια και πρόεδρος του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης. Ο Αρμένιος Λεβόν Ακοπιάν είναι πρόεδρος της έδρας Ρωσικής Λογοτεχνίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν και διδάσκων Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Μιλούν άπταιστα ελληνικά, κατέχοντας ακόμη και το ηχόχρωμα δύσκολων λέξεων, ενώ απαγγέλλουν Καβάφη, Ελύτη, Καρυωτάκη. Εχουν έλθει στην Ελλάδα ουκ ολίγες φορές, η πλέον πρόσφατη ήταν για το διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Η γλώσσα ως δίαυλος επικοινωνίας και διαπολιτισμικών επαφών» στο πλαίσιο του αφιερωματικού έτους Ελλάδας – Ρωσίας. «Οταν κάποιος στη Ρωσία λέει “Ελλάδα”, φαντάζεται αυτό που τώρα βλέπουμε από το παράθυρο: φως, λιακάδα, ανθρώπους όχι τόσο μελαγχολικούς όσο εμείς. Μάλλον γιατί δεν μας αγκαλιάζει ένα τέτοιο φως. Λατρεύω την ελληνικότητα, ταυτίζομαι εν μέρει με τους Ελληνες», λέει η κ. Ελόεβα σε μια αποστροφή της κουβέντας μας, κοιτώντας έξω από το παράθυρο την ηλιόλουστη εκείνη την ημέρα Αθήνα. Ο Λεβόν Ακοπιάν σε μια άλλη στιγμή, μιλώντας για την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της στην εικόνα της Αθήνας, δεν κρύβει την αγωνία του: «Ξέρω πώς να κινηθώ στο κέντρο, πού να βρω τι», λέει και αφού ο λόγος του κομπιάζει, προσθέτει: «Στενοχωριέμαι που βλέπω τα μαγαζιά που κάποτε ήξερα να είναι πλέον κλειστά. Στενοχωριέμαι. Εχω φάει αυτό το ψωμί, έχω πιει αυτό το νερό. Η Ελλάδα είναι κάτι σαν πατρίδα…».

Οι δύο πανεπιστημιακοί έχουν κάνει σημείο αναφοράς της ακαδημαϊκής ζωής τους την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό μέσα από τον λόγο των ποιητών. «Για να μην έχεις πρόβλημα με τη χρήση της γλώσσας στην καθημερινή ζωή, πρέπει να καταλαβαίνεις την ουσία της ζωής. Και αυτήν την γνωρίζουν οι ποιητές. Οι φοιτητές μου μαθαίνουν και βιώνουν κάθε πρόταση της ελληνικής ποίησης που τους διδάσκω. Το τελευταίο ποίημα που κάναμε ήταν “Η απιστία” του Καβάφη», λέει η κ. Ελόεβα. Πόσοι Ελληνες γνωρίζουν, με ουσιαστικό τρόπο, στίχους του Καβάφη σήμερα;

«Ημουν 24 ετών όταν τελείωσα το διδακτορικό μου με θέμα την ορολογία της γεωγραφίας στα νέα ελληνικά. Τότε κατάλαβα αυτό που λέει ο Γάλλος γλωσσολόγος και νεοελληνιστής Αντρέ Μιραμπέλ, ότι “το ελληνικό λεξιλόγιο μοιάζει με παλιό βιβλίο ληξιαρχείου, που για κάποιο λόγο σημειώνει μόνο τις γεννήσεις και όχι τους θανάτους. Υπάρχει ποικιλία έκφρασης της ίδιας έννοιας με πολλές λέξεις. Το ελληνικό λεξιλόγιο είναι θησαυρός», παρατηρεί η κ. Ελόεβα που, όπως διηγείται, οργάνωσε στο σημερινό πανεπιστήμιό της το πρώτο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών το 1985 στην τότε ΕΣΣΔ. «Εισήγαγα στο πρόγραμμα τα Αρχαία Ελληνικά, τα οποία διδάσκονταν από την πρώτη χρονιά 14 ώρες την εβδομάδα. Κανένα άλλο ξένο πανεπιστήμιο στον κόσμο δεν είχε τόσες ώρες διδασκαλίας Αρχαίων».

Σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, το 1996, ο Λεβόν Ακοπιάν ήλθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα για να μάθει τη νεοελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό, στο πλαίσιο ενός οκτάμηνου προγράμματος που οργάνωσε το ελληνικό ΙΚΥ στο Διδασκαλείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Υστερα από αυτό, μου έδωσαν παράταση άλλους οκτώ μήνες και τελικά έμεινα στην Αθήνα έως τα τέλη του 1999, αφού ήμουν προσκεκλημένος να διδάσκω Ρωσικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών», λέει ο κ. Ακοπιάν και αναφέρει τη βοήθεια που είχε τότε από τους ανθρώπους του Διδασκαλείου και της Φιλοσοφικής Αθηνών, όπως ο Παναγιώτης Κοντός. «Επέστρεψα στο πανεπιστήμιό μου στο Ερεβάν, με το οποίο το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει συνάψει διμερείς σχέσεις, και ήθελα οπωσδήποτε να οργανώσω μία ομάδα φοιτητών για να διδάξω την ελληνική γλώσσα στη χώρα μου. Οντως, υπήρξαν φοιτητές από διάφορα τμήματα και το επόμενο έτος υπήρξαν τμήματα –Ιστορίας, Φιλολογίας, Αρμενικής Φιλολογίας, Ρωσικής Φιλολογίας– που έβαλαν στο πρόγραμμά τους την Ελληνική Γλώσσα ως μάθημα επιλογής. Το εγχείρημα ήταν επιτυχημένο, όπως αποδεικνύεται, και μετά στο Τμήμα Ρωσικής Φιλολογίας η διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας έγινε υποχρεωτική. Το 2012 καταφέραμε να οργανώσουμε έναν τομέα που ονομάζεται Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Ανάλογα με το εξάμηνο τα Ελληνικά διδάσκονται από 8 έως 12 ώρες την εβδομάδα», θυμάται ο κ. Ακοπιάν, τονίζοντας: «Τα λέω όλα αυτά όχι μόνο γιατί μ’ αρέσει να διηγούμαι τα βήματα της σχέσης μου με την Ελλάδα, αλλά κυρίως για να καταδείξω την αξία των πανεπιστημίων ως φορέων πολιτιστικής διπλωματίας και δημιουργών πολιτισμικών διαύλων που ανοίγουν ορίζοντες. Για μένα καθοριστικό ρόλο έπαιξε το Πανεπιστήμιο Αθηνών».

«Πόσο μάλλον που μιλάμε για την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό» συμπληρώνει η κ. Ελόεβα. «Τα παραμύθια των δικών μας παιδιών είναι οι ιστορίες της Αρχαίας Ελλάδας. Οι Ελληνες ανακάλυψαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Οι τραγωδίες, το έπος, η λυρική ποίηση αποτελούν κείμενα-μοντέλα. Βέβαια, ο Ρώσος φιλόσοφος, φίλος του Πούσκιν, Πιοτρ Τσαντάεβ έλεγε ότι ο λόγος της ιδιόρρυθμης ανάπτυξης της Ρωσίας είναι ότι ακολούθησε το Βυζάντιο και όχι τη βάρβαρη Ευρώπη. Το Βυζάντιο είχε μια κουλτούρα εκπληκτική, αλλά σε παρακμή. Η Ευρώπη μόλις άρχιζε να αναπτύσσεται», παρατηρεί η κ. Ελόεβα, προσθέτοντας: «Αυτή η επιλογή της Ρωσίας και η σχέση της με το Βυζάντιο και την Ορθοδοξία σημάδεψαν την κουλτούρα μας και μας χάρισαν την άνθηση της λογοτεχνίας στο τέλος του 19ου αιώνα με συγγραφείς-λογοτέχνες όπως ο Ντοστογιέφσκι και ο Τολστόι και την καταπληκτική ποίηση και το ρωσικό avante-guarde στις αρχές του 20ού αιώνα»…

Η μαγεία του λόγου του Καβάφη και η αρμονία της τέχνης του Παλαμά

Προτού καθήσουμε, κάναμε μία μικρή περιήγηση στις αίθουσες του κτιρίου, με τους δύο πανεπιστημιακούς να παρατηρούν τις προσωπογραφίες των πρυτάνεων και πανεπιστημιακών του ΕΚΠΑ από την ίδρυσή του το 1837, καθώς και τα υπόλοιπα έργα που εκτίθενται. Οι δύο, πανεπιστημιακοί επίσης, διδάσκουν στα ιστορικότερα και από τα πιο υψηλού κύρους ΑΕΙ της χώρας τους. Το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης ιδρύθηκε από τον Μεγάλο Πέτρο το 1724 και σήμερα έχει 24 σχολές με 32.400 προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές. Το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν ιδρύθηκε το 1919 και είναι το μεγαλύτερο ΑΕΙ της χώρας με 20 σχολές και συνολικά 9.850 φοιτητές.

– Πόσοι φοιτητές έχουν επιλέξει να μάθουν Ελληνικά;

Φ.Ε.: Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών εντυπωσιάστηκα με το επίπεδο του Τμήματος Ρωσικής Γλώσσας και τον ενθουσιασμό των συναδέλφων που διδάσκουν Ρωσικά. Είναι συγκινητικό. Στη Ρωσία, τα τμήματα Ελληνικών είναι μικρά, εμείς έχουμε περί τους 30 φοιτητές, ωστόσο γίνεται σημαντική εμβάθυνση. Για παράδειγμα, έχουμε μεταπτυχιακούς που είναι ιστορικοί ή από τον τομέα της Φιλοσοφίας. Θυμάμαι μία φοιτήτρια που είχε ήδη διδακτορικό στη Φιλοσοφία και διδάσκει Λογική στη Φιλοσοφική Σχολή. Γράφτηκε στο πρόγραμμα μάστερ για να καταλάβει εάν ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Βυζαντινός συγγραφέας και διανοούμενος του 11ου αιώνα που μεταξύ άλλων έγραψε και κείμενα για τη λογική, είχε κάποια συμβολή στην ανάπτυξη της λογικής σε σύγκριση με τον Αριστοτέλη. Οι φοιτητές μας στο τέλος της δεύτερης χρονιάς μπορούν και απαγγέλλουν ελληνικά, κείμενα όπως του Ελύτη και του Καβάφη. Μπαίνουμε στην πολιτισμική πραγματικότητα μιας γλώσσας. Αν βιώσεις αληθινά ένα κείμενο, αυτό σου δίνει το «κλειδί» για όλα τα κείμενα. Πάρα πολλοί απόφοιτοι του Τμήματος επιλέγουν την ακαδημαϊκή έρευνα και σήμερα διδάσκουν και εκπονούν διατριβές στη Νεοελληνική Φιλολογία και Γλωσσολογία σε διάφορα πανεπιστήμια του κόσμου.

Λ.Α.: Διδάσκουμε τα Ελληνικά ως ειδικότητα. Κάνουμε όχι μόνον μαθήματα γλώσσας, αλλά και σχετικά με τη χώρα, για παράδειγμα τη γεωγραφία της χώρας σας, τα ήθη και έθιμα, αλλά και τον πολιτισμό της. Πέρυσι είχαμε τους πρώτους αποφοίτους, συνολικά 25, του τμήματος της Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας.

– Ποιους Ελληνες λογοτέχνες αγαπάτε και γιατί;

Φ.Ε.: Διδάσκω αποκλειστικά με βάση τα λογοτεχνικά κείμενα –επομένως έχουμε να κάνουμε μόνο με τη γλώσσα της λογοτεχνίας– ή με τον αυτοσχεδιασμό που βασίζεται στη γλώσσα της λογοτεχνίας. Αρχίζω από τον Καβάφη επειδή πιστεύω στη μαγεία του λόγου του – είμαι σίγουρη ότι είναι ισάξιος με τα καταπληκτικά αποτελέσματα του 5ου αιώνα π.Χ. Κατά τα άλλα, με γοητεύει η κομψή πρόζα του Ροΐδη και ο «μυστικισμός» του Παπαδιαμάντη, ο επιτονισμός του οποίου θυμίζει κάποιες φορές τον Ντοστογιέφσκι. Πιστεύω πως χωρίς ορισμένα κείμενα των Σεφέρη, Ελύτη, Σαχτούρη, Γκάτσου, Σικελιανού δεν μπορεί να φανταστεί κάποιος τι ακριβώς είναι η ελληνική ζωή και λογοτεχνία – επειδή συνδέονται. Πάντως, κάθε τόσο ψάχνω για αλλαγές – τώρα σκοπεύω να διαβάσω κείμενα του Τσαρούχη και του Πεντζίκη. Απολαμβάνουμε τώρα στην Πετρούπολη μια καταπληκτική έκθεση ελληνικής τέχνης από τον μεσοπόλεμο έως σήμερα και είναι ενδιαφέρον πόσο στενά συνδέεται η ελληνική λογοτεχνία με την εικαστική τέχνη. Το τελευταίο που με έχει εκπλήξει είναι το βιβλίο του Δημοσθένη Παπαμάρκου «Γιακ» (στα αρβανίτικα αυτό σημαίνει αίμα).

Λ.Α.: Οι αγαπημένοι μου ποιητές είναι ο Κωστής Παλαμάς –αγαπώ για την αρμονία της ποιητικής σκέψης και τέχνης–, ο Αργύρης Εφταλιώτης για την ποικιλία των ποιητικών μορφών, ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος –κατά την άποψή μου είναι ο μεγαλύτερος  Ελληνας συμβολιστής–, ο Κώστας Καρυωτάκης, όχι τόσο για την απαισιόδοξη κοσμοθεωρία του, όσο για την ποιητική του τέχνη. Στην ελληνική πεζογραφία θα ήθελα να ξεχωρίσω ιδιαίτερα το έργο του Ηλία Βενέζη για τον βαθύ λυρισμό του πεζού του λόγου. Να μην ξεχάσω όμως και το όνομα του μεγάλου συγγραφέα και στοχαστή, του Νίκου Καζαντζάκη.

– Γιατί ένας Ρώσος σήμερα να θέλει να μάθει Ελληνικά; Τι επαγγελματική αποκατάσταση θα έχει;

Λ.Α.:: Μα, σήμερα ούτε ο φοιτητής που έχει σπουδάσει Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά ή ό,τι άλλο, γνωρίζει πού θα εργαστεί. Εγώ έμαθα Ελληνικά γιατί από παιδί αγαπούσα τις γλώσσες και ήλθε η στιγμή να αγαπήσω και την Ελλάδα. Από αγάπη δεν κάνουμε ό,τι κάνουμε;

Φ.Ε.: Γιατί κάνουμε οτιδήποτε; Για να μη μας πιάσει η υπαρξιακή πλήξη, για να αποφύγουμε τον φόβο του θανάτου και να ζήσουμε. Πάντως, για μένα οποιαδήποτε απασχόληση με τα νεοελληνικά γράμματα προϋποθέτει ένα διαχρονικό ταξίδι, επομένως δεν ξεχωρίζω τα νέα Ελληνικά από τα αρχαία Ελληνικά. Και όταν βρίσκεσαι μέσα σε αυτό το ταξίδι, αναπόφευκτα αποκτάς μια οικειότητα με την Ιστορία Παγκόσμιου Πολιτισμού – η Ελλάδα καλύπτει τα πάντα!

Η συνάντηση

Συναντηθήκαμε μεσημέρι, στο εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο κτίριο «Κωστής Παλαμάς» επί της οδού Ακαδημίας. Η συνάντηση έγινε σε ένα διάλειμμα του συνεδρίου και οι δύο πανεπιστημιακοί συνοδεύονταν από την κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Ελένη Καραμαλέγκλου. Οι επιλογές ήταν ανομοιογενείς: μία σαλάτα του Καίσαρα, μία νουγκατίνα, ένα προφιτερόλ, μια Πάβλοβα, έναν σκέτο ελληνικό και έναν εσπρέσο φρέντο. Ο λογαριασμός ήλθε στα 21,10 ευρώ.

Oι σταθμοί της

1959

Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη.

1981

Πτυχίο στη Γλωσσολογία και στην Αλβανική Φιλολογία από τη Φιλολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αγίας Πετρούπολης.

1985

Διδακτορικό στη Γλωσσολογία και στη Νεοελληνική Φιλολογία.

1986

Οργάνωση του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών.

1997

Διατριβή επ’ υφηγεσία: «Η Ποντιακή Διάλεκτος της Νέας Ελληνικής Γλώσσας».

2007

Ανακηρύχθηκε Πρέσβειρα Πολιτισμού της Ελλάδας από τον δήμαρχο Αθηναίων.

2008

Τιμήθηκε με τον Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Oι σταθμοί του

1953

Γεννήθηκε στο Ερεβάν της Αρμενίας.

1976

Πτυχίο του Τμήματος Ρωσικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν.

1988

Διδάσκει μέχρι σήμερα Ρωσική Λογοτεχνία στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν.

1992

Διδακτορικό από την Ακαδημία Επιστημών της Αρμενίας.

1996-1997

Υπότροφος του ΙΚΥ και του ΕΚΠΑ (Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμός).

1997-1999

Διδάσκει τη Ρωσική Γλώσσα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

2000

Διδάσκει μέχρι σήμερα Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή