«Τι γνωρίζετε για τη μάχη του Μαραθώνα; Ο μαθητής που απαντά “τίποτα” έχει απαντήσει ορθά και θα έπρεπε να βαθμολογείται με άριστα! Κι όμως, αυτό το είδος της ερώτησης τίθεται πολύ συχνά σε εξετάσεις. Γιατί; Η διατύπωσή της είναι νομικά κατοχυρωμένη για να υποχρεώνει το μαθητή να παπαγαλίζει το βιβλίο. Συνεπώς είναι και τελείως άχρηστη» λέει ο Τεύκρος Μιχαηλίδης, σε μία αποστροφή της κουβέντας μας. Για όσους τον γνωρίζουν, η αφοσίωσή του στο σχολείο και η σχέση του με τους μαθητές του είναι στοιχεία μοναδικά. «Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την τάξη για δύο χρόνια, σκέφτηκα λίγο πριν από την υποβολή της αίτησης για ένα δεύτερο διδακτορικό, κάτι που θα μου εξασφάλιζε και δίχρονη άδεια. Και γι’ αυτό δεν την υπέβαλα» θυμάται και μου φέρνει στη μνήμη τους πολλούς πρώην και νυν μαθητές του, οι οποίοι δηλώνουν ενθουσιωδώς την αγάπη τους για τον δάσκαλό τους. «Ας είναι καλά τα παιδιά, ωστόσο κάποιο ελάττωμα θα έχω και εγώ» λέει, χαμογελά απλόχερα, και προσθέτει: «Από τις Λέσχες Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας της ομάδας Θαλής+Φίλοι αλλά και από τα τόσα χρόνια στην εκπαίδευση, ξέρω ότι υπάρχει σε ένα μέρος του εκπαιδευτικού κόσμου αυτό που λέμε πάθος. Υπάρχουν μερακλήδες δάσκαλοι που αφιερώνουν ένα μεγάλο μέρος από τον προσωπικό τους χρόνο για να οργανώσουν πρόσθετες πολιτιστικές δραστηριότητες ή να ασκήσουν εξατομικευμένη συμβουλευτική. Αυτό είναι που μετρά. Αλλά φυσικά γι’ αυτούς τους δασκάλους κανείς δεν μιλά».
– Τότε, ποια άλλα εργαλεία δεν λειτουργούν στο ελληνικό σχολείο, ώστε η παπαγαλία να εξακολουθεί να κυριαρχεί ως μέθοδος πρόσκτησης της γνώσης;
– Υπάρχει ο τρομακτικός παρεμβατισμός από την πολιτεία σε σχέση με την οργάνωση του σχολείου, της ύλης, του αναλυτικού προγράμματος. Να φέρω ένα παράδειγμα. Για να οργανώσεις μία εκπαιδευτική επίσκεψη, οφείλεις ν’ αντιμετωπίσεις μια αφάνταστη γραφειοκρατία και για να εξασφαλίσεις την άδεια πρέπει να αιτιολογήσεις το αίτημα αναφέροντας ακόμα και την παράγραφο του σχολικού βιβλίου, η οποία σχετίζεται με την επίσκεψη. Και το χειρότερο είναι ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από ανθρώπους που έχουν απομακρυνθεί εδώ και χρόνια από την τάξη, αν υπηρέτησαν και ποτέ σε αυτήν. Να μια ιδέα που θα έλυνε πολλά εκπαιδευτικά προβλήματα: Να απαγορευθούν πλήρως οι αποσπάσεις εκπαιδευτικών εκτός τάξης με ποινή αυτόματης απόλυσης τόσο του εκπαιδευτικού που αποσπάται όσο και του υπηρεσιακού παράγοντα που υπογράφει την απόσπαση.
Μείωση ύλης
– Το 2016 αποφασίστηκε από το υπουργείο Παιδείας μείωση των εβδομαδιαίων ωρών και της σχολικής ύλης στο Γυμνάσιο. Δεν είναι θετικό;
– Δεν προτάθηκε όμως ένα εναλλακτικό μοντέλο που να αξιοποιεί δημιουργικά τον καινούργιο ελεύθερο χρόνο που παρέχει στους μαθητές το μειωμένο πρόγραμμα. Hταν απόφαση που είχε στόχο την αξιοποίηση του προσωπικού χωρίς επιπλέον προσλήψεις. Δεν είναι λόγος το περίσσευμα εκπαιδευτικών σε μία ειδικότητα να επιβάλει το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου. Aλλωστε, διαχρονικά υπάρχει η επιταγή από τους πολιτικά αρμόδιους για μείωση της ύλης με καθαρά δημαγωγικούς και στερούμενους παιδαγωγικής συνέπειας σκοπούς. Ωστόσο, οι συνεχείς μειώσεις της ύλης τσακίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Εξάλλου, όσο μειώνεται η ύλη τόσο ενισχύεται η παπαγαλία. Μια εξεταστέα ύλη 30 σελίδων εύκολα ζητάς από τους μαθητές να την αποστηθίσουν. Οι 300 σελίδες δεν αποστηθίζονται.
Πρέπει, λοιπόν, ο μαθητής να μάθει να αναπτύσσει δεξιότητες αξιολόγησης, αναζήτησης της ουσίας, κριτικής ανάλυσης. Aλλωστε, στη σημερινή εποχή, που η γνώση εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, πρέπει να μάθουμε στα παιδιά όχι την εξειδικευμένη γνώση ενός αντικειμένου αλλά τις μεθόδους για να μπορούν τα ίδια να την αναζητούν. Το κύριο θέμα είναι πώς ο εκπαιδευτικός διαχειρίζεται τη διδακτέα ύλη. Σε μία ύλη με μεγαλύτερο εύρος, οι αντικειμενικές συνθήκες εμποδίζουν την παπαγαλία και ενισχύουν την κριτική σκέψη.
– Οι υποκειμενικές συνθήκες;
– Σε ένα θεσμό που έχει σταδιακά μετατραπεί από σχολείο σε εξεταστικό κέντρο, οτιδήποτε δεν υπηρετεί τους άμεσους στόχους εισαγωγής των παιδιών στο πανεπιστήμιο, θεωρείται δυστυχώς άχρηστο.
Η τελευταία του φράση προκάλεσε ένα πικρό χαμόγελο, καθώς την επανέλαβε επιτακτικά: «Καθηγητές που διδάσκουν ένα μάθημα, το οποίο θεωρείται άχρηστο. Τόσο χαμένος κόπος. Αυτά μόνο στην Ελλάδα συμβαίνουν…».
Το μέτρο, αυτή η διαχρονική ελληνική αξία, ξεχάστηκε
«Γράψε μια μαθηματική ιστορία», «Ανθρώπινες ιστορίες με μαθηματικό φόντο», «Σρινιβάσα Ραμανούτζαν, ο αυτοδίδακτος μαθηματικός», είναι κάποιοι τίτλοι ομιλιών του Τεύκρου Μιχαηλίδη, στα πρόσφατα ταξίδια του ανά την Ελλάδα. Με τον Απόστολο Δοξιάδη και τον Πέτρο Δελαπόρτα ίδρυσαν την ομάδα Θαλής+Φίλοι «με στόχο να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον πολιτισμό και στα μαθηματικά. Ως εργαλείο αιχμής επιλέξαμε τις Λέσχες Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας» που πλαισιώνουν την ανάγνωση ενός βιβλίου με ποικίλες δράσεις: διαλέξεις, επισκέψεις σε χώρους συναφούς ενδιαφέροντος, παρακολούθηση παραστάσεων. Εχοντας φθάσει στο όγδοο λογοτεχνικό του βιβλίο –το 2016 εκδόθηκε το «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι», ιστορικό – αστυνομικό μυθιστόρημα βασισμένο σε ένα μαθηματικό πρόβλημα– εξομολογείται: «γράφω για να ταξιδέψω στον χώρο και στον χρόνο. Στον νου μου σχηματίζω εικόνες στατικές, που για να τεθούν σε κίνηση, χρειάζονται μία κινητήρια δύναμη. Για μένα αυτή η vis viva είναι τα μαθηματικά».
Βρέθηκε για σπουδές στο Παρίσι τη δεκαετία του 1970. «Αλλο το Παρίσι της άνοιξης του Μάη ’68, άλλο η σημερινή Ευρώπη: στενόμυαλη, στενόκαρδη, υποταγμένη σ’ έναν απάνθρωπο, ιδεοληπτικό φιλελευθερισμό», σχολιάζει. Το 1977, μαζί με πολλούς άλλους διεγράφη από τον «Ρήγα Φεραίο», τη νεολαία του ΚΚΕ Εσωτερικού, που βιαζόταν να απαλλαγεί από τα (πιο) αριστερά βαρίδια του. Στην οργάνωση του Παρισιού απ’ όπου διεγράφη, γραμματέας ήταν η Μαρία Ρεπούση. «Φαίνεται υπήρχε συνωστισμός στον “Ρήγα” κι έπρεπε να αραιώσει», γελά. «Ηταν οι εποχές των μεγάλων ονείρων και οραματισμών» προσθέτει.
– Και η μεταπολίτευση;
– Η μεταπολίτευση ξεκίνησε με μία μεγάλη προδοσία: τη θυσία της Κύπρου. Κάθαρση για τα εγκλήματα της δικτατορίας δεν έγινε ποτέ. Αυτή η ατιμωρησία προσέφερε στην τρομοκρατία τα ιδεολογικά στηρίγματα που χρειαζόταν. Εντυσε μια στυγερή εγκληματική δραστηριότητα με τον μανδύα του τιμωρού. Από την άλλη, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης φύσηξε ένας ζωογόνος άνεμος ελευθερίας, που ο πολύπαθος τόπος τον χρειαζόταν. Αλίμονο! Το μέτρο, αυτή η διαχρονική ελληνική αξία, ξεχάστηκε. Τα συνδικάτα καβάλησαν το καλάμι. Οι πελατειακές σχέσεις γιγαντώθηκαν. Η τόσο ακριβά κερδισμένη πολιτική ελευθερία ευτελίστηκε σε αφάνταστο βαθμό. H μεγαλύτερη πληγή της Ελλάδας είναι ότι δεν έχει πατριώτες πολιτικούς. Δεν φαντάζομαι να υπάρχει κάποιος από δαύτους που να αγάπησε την Ελλάδα περισσότερο από την πρόσκαιρη εξουσία του. Βέβαια, η εξουσία είναι η πιο μολυσματική ασθένεια. Δεν γνωρίζω έναν που να την άγγιξε και να μη νόσησε.
Εξι μαθήματα ανά τάξη, που θα διδάσκονται, όμως, σε καθημερινή βάση
«Είμαι μισό αιώνα στο Κολλέγιο Αθηνών. Ξεκίνησα από μαθητής και μετά τις σπουδές μου επέστρεψα ως καθηγητής. Εχω επιλέξει συνειδητά να υψώσω έναν τοίχο: από τη μια οι τάξεις μου κι εγώ κι από την άλλη ό,τι συμβαίνει γύρω μας» παρατηρεί ο κ. Μιχαηλίδης. «Θεωρώ ότι στο θέμα της δουλειάς μου είμαι τυχερός. Με πληρώνουν για να κάνω κάτι που, αν δεν είχα βιοποριστικές ανάγκες, θα το έκανα ευχαρίστως δωρεάν».
– Για ποιο λόγο ένας γονιός να επιλέξει ιδιωτικό σχολείο για το παιδί;
– Δυστυχώς, τώρα πια θα έλεγα για πολύ απλούς και ουσιώδεις λόγους, όπως ότι το σχολείο αρχίζει κανονικά στις 11 Σεπτεμβρίου, διαθέτει όλους τους εκπαιδευτικούς στις τάξεις, έχει πρόγραμμα που θα τηρείται έως το τέλος της χρονιάς και θα ολοκληρώνεται από, συνήθως, καλά εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς. Ο γονιός με παιδί σε ιδιωτικό σχολείο ενώ πληρώνει φόρους, απαλλάσσει το Δημόσιο από το κόστος της εκπαίδευσης του παιδιού του. Αρα, δεν μπορεί να διώκεται και να αντιμετωπίζεται τιμωρητικά. Ωστόσο, αυτό δεν καθαγιάζει τα ιδιωτικά σχολεία, δεν είναι όλα τα ιδιωτικά σχολεία στην ίδια κατηγορία, κάποια λειτουργούν περισσότερο σαν επιχειρήσεις παρά σαν θεσμοί. Προφανώς, λοιπόν, απαιτούνται έλεγχος και εποπτεία.
– Μείζον θέμα, και δη τα τελευταία χρόνια, είναι η απουσία συστήματος αξιολόγησης στην ελληνική εκπαίδευση, βάσει του οποίου θα αξιολογούνται οι εκπαιδευτικοί. Τι φταίει;
– Είμαι φανατικός οπαδός της αξιολόγησης, και μάλιστα της καθημερινής. Θα ήμουν υπερήφανος αν μπορούσα να λέω ότι διδάσκω και φέτος στο σχολείο γιατί αξιολογήθηκα. Το 1982 το ΠΑΣΟΚ κατήργησε τους επιθεωρητές, ένα θεσμό αναμφίβολα αυταρχικό και σκοταδιστικό, και θεσμοθέτησε τους σχολικούς συμβούλους που δεν είχαν καμιά δικαιοδοσία. Ταυτόχρονα, θέσπισε την προαγωγή κατά αρχαιότητα. Ολα αυτά φαίνονταν δημοκρατικά, αποδείχθηκαν όμως ολέθρια. Νομίζετε ότι είναι εύκολο να πάμε πίσω; Το «κλειδί» για την απάντηση στην ερώτησή σας είναι ποιος θα είναι ο αξιολογητής. Τώρα, τα ανώτερα κλιμάκια της εκπαιδευτικής πυραμίδας είναι στελεχωμένα με κομματικά κριτήρια και μάλιστα παρατηρείται η εξαιρετική… αμοιβαία αβρότητα οι νυν να κρατούν τους προηγούμενους μέχρι να ξαναγίνουν νυν, και πάει λέγοντας. Σε μία χώρα που είναι βαθύτατα τραυματισμένη από την αναξιοκρατία, η αξιολόγηση πρέπει να αρχίσει από τα υψηλά κλιμάκια της εκπαιδευτικής πυραμίδας. Και φυσικά υπάρχει το ερώτημα: ποιος θα αξιολογήσει τον αξιολογητή;
– Πάντως, οι διεθνείς έρευνες δείχνουν ότι το σχολείο μας νοσεί…
– Αναφέρεστε στα συμπεράσματα του PISA; Ας το ξεκαθαρίσουμε λοιπόν μια και καλή. Οι χώρες που διαπρέπουν στον PISA είναι αυτές που το εκπαιδευτικό τους σύστημα προετοιμάζει τα παιδιά ειδικά γι’ αυτόν τον διαγωνισμό. Βάλτε τα Φινλανδάκια να δώσουν Πανελλαδικές και τότε να δείτε πόσο θα γελάσουμε.
– Τι εκτιμάτε ότι πρέπει ν’ αλλάξει στο ελληνικό σχολείο;
– Σήμερα, το σχολείο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νέων. Ο Ελληνας πιστεύει στην εκπαίδευση. Ο νέος στην Ελλάδα, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, μεγαλώνει με το όραμα ότι ένα καλό πτυχίο θα του αλλάξει τη ζωή. Είναι εντυπωσιακή η ενασχόληση της ελληνικής κοινωνίας με όσα αφορούν την παιδεία. Πού αλλού στο κόσμο έχετε δει πρωτοσέλιδα εφημερίδων για walkable και expected θέματα (γελά αυθόρμητα, υπενθυμίζοντας το «βατά και αναμενόμενα», τη φράση κλισέ για τα θέματα των Πανελλαδικών). Από την άλλη, γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί και σχολάρχες μοιάζουν να ικανοποιούνται μ’ ένα σχολείο χαλαρό και διαχειριστικό μέχρι τη Β΄ Λυκείου, που μετατρέπεται ξαφνικά στις δύο τελευταίες τάξεις σε κολαστήριο. Δεν γίνονται όμως έτσι τα πράγματα.
– Η αναβάθμιση του Λυκείου είναι όπως η καταπολέμηση της παπαγαλίας: μόνιμος στόχος όλων των υπουργών Παιδείας, που δεν υλοποιείται ποτέ.
– Η μέση εκπαίδευση οφείλει να δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να αναπτύσσουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους. Ενα παιδί με κλίση στη μουσική, στη ζωγραφική, ένα παιδί που «πιάνουν τα χέρια του» αλλά δεν τα πάει καλά με τη χημεία ή τα αρχαία ελληνικά δεν έχει καμιά προοπτική μέσα στο σημερινό σχολείο. Αλλη πληγή του ελληνικού σχολείου είναι τα μονόωρα μαθήματα: δεν επιτρέπουν ούτε την ανάπτυξη ουσιαστικής σχέσης δάσκαλου-μαθητή ούτε την εμβάθυνση στη γνώση. Πιστεύω σε μια ριζική αναδιάρθρωση των προγραμμάτων με έξι το πολύ μαθήματα ανά τάξη, διδασκόμενα όμως σε καθημερινή βάση. Η τελευταία τάξη του Λυκείου ας περιλαμβάνει αποκλειστικά τα μαθήματα που απαιτούνται για την εισαγωγή στα ΑΕΙ, εμπλουτισμένα με κάποιες ώρες πολιτισμού και άσκησης που να εξασφαλίζουν στους μαθητές μια ισορροπημένη ζωή. Ή μήπως είναι καλύτερα να μην έχουν ισορροπημένη ζωή για να μην κακομαθαίνουν; Ο 21ος αιώνας δεν προορίζεται για ισορροπημένους ανθρώπους – έκλεισε τη φράση του μ’ ένα γέλιο που προσπάθησε να το κάνει να μοιάζει ξένοιαστο.
Η συνάντηση
«Την πρώτη φορά που ήλθαμε εδώ, ξεχάσαμε το μπιμπερό του γιου μου, ο οποίος τώρα είναι 35 ετών», λέει ο Τεύκρος Μιχαηλίδης, ύστερα από τον εγκάρδιο χαιρετισμό που δεχόμαστε από τον υπεύθυνο του εστιατορίου Bohemia (Κάλβου και Δ. Τσέλιου 5, στους Αμπελοκήπους), που ειδικεύεται στην τσεχική κουζίνα. Υπό την καθοδήγηση του κ. Μιχαηλίδη, επιλέξαμε ένα «τρελό τυρί» (παναρισμένο τυρί edam με ταταρέζικη σάλτσα), ένα «βετζετέριαν» (μπρόκολο, σπανάκι, μανιτάρια με σος τυριών), μία «κάπσα» (χοιρινή μπριζόλα σχάρας γεμιστή με τυρί, ζαμπόν και μανιτάρια) και ένα σνίτσελ. Πήρε ένα ποτήρι τσεχικής μαύρης μπίρας. Το σέρβις ήταν υποδειγματικό και ο λογαριασμός 44,60 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1954
Γεννιέται στην Αθήνα από Κύπριους γονείς.
1980
Διδάκτωρ Mαθηματικών του Πανεπιστημίου Pierre et Marie Curie (Paris VI).
1981
Μαθηματικός στη μέση εκπαίδευση.
2004
Το πρώτο βιβλίο: «Μαθηματικά Επίκαιρα, συνειρμοί διαβάζοντας την εφημερίδα».
2006
Συνιδρυτής της ομάδας Θαλής+Φίλοι.
2006
Chevalier dans l’ ordre des palmes académiques, από τη γαλλική κυβέρνηση.
2007
Το βιβλίο του «Πυθαγόρεια Εγκλήματα» μεταφράζεται σε έξι γλώσσες.
2010
Συνιδρυτής της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας.
2010
Κρατικό βραβείο μυθιστορήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας για το «Αχμές ο γιος του φεγγαριού».