Ηταν Νοέμβριος του 2015, όταν ο Αλέξης Τσίπρας περνούσε το κατώφλι του υπουργείου Εξωτερικών για να ενημερωθεί για τα ελληνοτουρκικά, ενόψει της πρώτης επίσημης επίσκεψής του στην Τουρκία. Λίγο αργότερα, ο πρωθυπουργός ανέβηκε από το υπόγειο του νεοκλασικού της Βασιλίσσης Σοφίας στο γραφείο του υπουργού Εξωτερικών για να ενημερωθεί αναλυτικά για τον φάκελο των διερευνητικών επαφών Ελλάδας-Τουρκίας. Ηταν ο λόγος για τον οποίο εκείνη την Παρασκευή του Νοεμβρίου εθεάθη εκεί ο Χρήστος Ροζάκης, παρά την προσπάθεια να εμφανιστεί η επίσκεψή του ως τυχαία. Τότε, σχεδόν ένα χρόνο μετά την άνοδό του στην εξουσία, ο κ. Τσίπρας έδωσε το «πράσινο φως» για την επανεκκίνηση των διερευνητικών επαφών για το Αιγαίο.
Λίγες μέρες αργότερα, η εικόνα του πρωθυπουργού και του Αχμέτ Νταβούτογλου να φορούν τα κασκόλ των δύο εθνικών ομάδων στον ποδοσφαιρικό αγώνα Ελλάδας-Τουρκίας στην Κωνσταντινούπολη ήταν η συνήθης δόση ελληνοτουρκικού φολκλόρ στον άξονα Αθήνας-Αγκυρας. Οπως το έθετε γνώστης των ελληνοτουρκικών διαβουλεύσεων, «πολλή επικοινωνία και στο παρασκήνιο τα προβλήματα κρύβονται κάτω από το χαλί». Αυτό, παρότι η πρώτη φορά Αριστερά μπήκε στο παιχνίδι των ελληνοτουρκικών με αξιώσεις να προχωρήσει θέματα που υποτίθεται ότι δεν αποτελούσαν ταμπού για τους ψηφοφόρους της διεθνιστικής Αριστεράς, συγκυβερνώντας, όμως, με ένα κόμμα που διεκδικεί μερίδιο του εθνοπατριωτικού μετώπου.
Η πραγματικότητα αποδείχθηκε αμείλικτη. Πολύ πριν η 15η Ιουλίου αποδειχθεί το D-Day των ελληνοτουρκικών, στην πραγματικότητα οι διερευνητικές είχαν «παγώσει». Δύο χρόνια μετά, έχουν πραγματοποιηθεί μόλις δύο γύροι διερευνητικών επαφών και το Αιγαίο μοιάζει με καζάνι που κοχλάζει.
Αλλαγή πλαισίου
Η έλευση του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία σηματοδότησε και την αλλαγή του πλαισίου συζήτησης. Σημειώνεται, ότι, όπως είχε αποκαλύψει η «Κ» (στις 17 Ιουλίου του 2016), ο Βαγγέλης Βενιζέλος είχε αλλάξει την ατζέντα της συζήτησης, προωθώντας τη διερεύνηση δυνατοτήτων και ιδεών των δύο πλευρών για οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αντί της προηγούμενης οριστικοποίησης του εύρους των χωρικών υδάτων, ζήτημα στο οποίο είχαν «βαλτώσει» οι διερευνητικές όλα τα προηγούμενα χρόνια. Στο πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, πριν ο κ. Τσίπρας δώσει πολιτική εντολή για συνέχιση των διερευνητικών, σε συσκέψεις που έγιναν στο ΥΠΕΞ και σε ενημέρωση επί χαρτών, αποφασίστηκε η συζήτηση να επιστρέψει στο προηγούμενο πλαίσιο, αυτό της προηγούμενης επέκτασης των χωρικών υδάτων, πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε κύρια διαπραγμάτευση για οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Η τουρκική πλευρά δεν ανέμενε την αλλαγή του πλαισίου, ούτε ότι η Αθήνα θα είχε προτάσεις. Πηγές με γνώση των διαβουλεύσεων χαρακτηρίζουν εκείνες τις ελληνικές προτάσεις πιο «προωθημένες και ανοικτές στην εξεύρεση συμβιβαστικών λύσεων, από τις οποίες η Αγκυρα αιφνιδιάστηκε». Ο χειριστής των διερευνητικών από την τουρκική πλευρά, Φεριντούν Σινιρλίογλου, διεμήνυσε στον Ελληνα ομόλογό του Παύλο Αποστολίδη ότι οι προτάσεις δεν μπορούσαν να «περπατήσουν». Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που βρέθηκαν.
Ηταν ο 60ός γύρος των διερευνητικών που διεξήχθη στην Αθήνα, στο τέλος του Φεβρουαρίου του 2016, λίγες μέρες πριν από την επίσκεψη του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στην πρωτεύουσα. Είχε προηγηθεί ακόμη ένας γύρος, τον Δεκέμβριο του 2015, ένα μήνα μετά την επίσκεψη Τσίπρα στην Τουρκία. Η επόμενη συνάντησή Αποστολίδη – Σινιρλίογλου, πριν από μερικούς μήνες, θα ήταν αποχαιρετιστήρια, καθώς ο δεύτερος άφησε το πόστο του και μετατέθηκε στα Ηνωμένα Εθνη.
Παρασκηνιακά
Στο μεταξύ, οι διμερείς σχέσεις πέρασαν μέσα από τη διάθλαση των εξελίξεων στο προσφυγικό με αφορμή τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας. Σε αυτήν η Αθήνα έπαιξε και παρασκηνιακό ρόλο σε συνεννόηση με το Βερολίνο και ενίοτε με τη Λευκωσία. Σύμφωνα με μια γραμμή πληροφόρησης, μάλιστα, παραμονές της τελικής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας για το προσφυγικό, υπήρξε και τριγωνική διαπραγμάτευση Αθήνας – Λευκωσίας – Παρισιού. Αθήνα και Λευκωσία αναζητούσαν να χρυσώσουν το χάπι για το άνοιγμα ενός ενταξιακού κεφαλαίου στην Τουρκία, προκειμένου να μην οδηγηθεί η διαπραγμάτευση σε αδιέξοδο. Εκεί, ο κ. Τσίπρας μεσολάβησε παρασκηνιακά στον Φρανσουά Ολάντ, προκειμένου η Γαλλία να άρει τις επιφυλάξεις της για το άνοιγμα του κεφαλαίου 33.
Στις 17 Μαρτίου, οι «28» δήλωναν τη δέσμευσή τους για τη «νέα πνοή» στην ενταξιακή διαδικασία και δεσμεύονταν ότι το επόμενο κεφάλαιο θα άνοιγε τον Ιούνιο. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σε επιστολή του προς τους «28» δήλωνε ότι η επανενεργοποίηση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας θα πρέπει να γίνει ευκαιρία για την υποστήριξη των συνομιλιών επίλυσης του Κυπριακού. Σχεδόν ένα χρόνο πριν, υπήρχε ακόμη ελπίδα ότι το ευρωπαϊκό πλαίσιο θα τιθάσευε το «θηρίο» και θα το οδηγούσε στην αναχαίτιση των προσφυγικών ροών. Το πραξικόπημα στην Τουρκία διέλυσε τις όποιες ευρωπαϊκές αυταπάτες και εμπέδωσε την εικόνα εκτροχιασμού της ευρωπαϊκής προοπτικής. Η νέα εποχή επισφραγίστηκε από τις απειλές των Αυστριακών τον περασμένο Δεκέμβριο για μπλοκάρισμα των συμπερασμάτων για την Τουρκία και «πάγωμα» των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Σε αυτό το παζλ, η κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο με αφορμή τη μη έκδοση των οκτώ, αντιμετωπίζεται από αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ως… business as usual, δεδομένων και των χαμηλών τόνων που κρατά η Αθήνα. Εμπειροι παρατηρητές των ελληνοτουρκικών εντάσσουν και τη νέα ένταση στην πάγια τουρκική τακτική διεκδικήσεων με επίδικο την υφαλοκρηπίδα. Οπως το έθετε πηγή με γνώση των διαβουλεύσεων, «όλα τα θερμά επεισόδια στο Αιγαίο από το ’70 μέχρι σήμερα αφορούσαν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, δηλαδή περιοχές που σε μια οριοθέτηση θα τις έπαιρνε η Ελλάδα. Το ίδιο ισχύει και για τα Ιμια». Προσέθετε δε, ότι «όλ’ αυτά θα πρέπει να τα δει κανείς σε ένα πλαίσιο, καθώς η Τουρκία θεωρεί ότι μια λύση του Κυπριακού θα βοηθήσει και στο Αιγαίο». Πάντως, στην Αθήνα δεν πέρασε απαρατήρητη η δήλωση του Τούρκου υπουργού Αμυνας Φικρί Ισίκ ότι «δεν αποτελούν λύση οι προκλήσεις, αλλά η συνέχιση των διερευνητικών συνομιλιών για τα διμερή προβλήματα».
Αλλαγή καθεστώτος στο τουρκικό ΥΠΕΞ
Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ των ελληνοτουρκικών εκτιμούν ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε και η παραίτηση Νταβούτογλου από την πρωθυπουργία τον Μάιο του 2016. Γνώστης των ελληνοτουρκικών και αιώνιος υποστηρικτής του «στρατηγικού βάθους», ήταν, λένε οι ίδιες πηγές, ένας παίκτης από τον οποίο η Αθήνα ήξερε περίπου τι να περιμένει. Οι πληροφορίες επιμένουν ότι ο κ. Νταβούτογλου επισκίαζε πλήρως τον κ. Τσαβούσογλου. Η απομάκρυνσή του οδήγησε αναπόφευκτα και σε ανακατανομή των εξουσιών στο τουρκικό ΥΠΕΞ. Τους χειρισμούς του Τούρκου ΥΠΕΞ φαίνεται ότι διευκόλυνε και η μετακόμιση του γενικού γραμματέα Φ. Σινιρλίογλου στη Νέα Υόρκη, στη θέση του μόνιμου αντιπροσώπου στον ΟΗΕ. Η μετάθεσή του δεν ήταν ανεξάρτητη από τις εξελίξεις στο Κυπριακό που διέβλεπε η Αγκυρα. Οι νέοι ρόλοι δεν έχουν ακόμη διασαφηνιστεί επαρκώς. Ο νέος γ.γ. του τουρκικού ΥΠΕΞ Ουμίτ Γιαλτσίν φαίνεται ότι δεν θα είναι το πρόσωπο που θα αναλάβει τις διερευνητικές επαφές. Αντ’ αυτού, σύμφωνα με τουρκικές πηγές, προκρίνεται ο Αχμέτ Γκιουν, αναπληρωτής γ.γ. Η λεπτομέρεια με σημασία είναι ότι ο κ. Γκιουν είναι επικεφαλής της τουρκικής ομάδας που χειρίζεται τις συνομιλίες για τις εγγυήσεις και την ασφάλεια στο Κυπριακό.