ΑΜΟΣ ΟΖ
Ιούδας
μτφρ.: Μάγκι Κοέν
εκδ. Καστανιώτης, σελ. 366
Οπως και στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του «Ιστορία αγάπης και σκότους», ο κορυφαίος Ισραηλινός πεζογράφος Αμος Οζ επανέρχεται στην ιστορία της γέννησης του κράτους του Ισραήλ και στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας που ακολούθησε (1948), όχι όμως με τη θριαμβική οπτική που συναντάμε στο εμβληματικότερο ίσως έργο του, αλλά με τον σκεπτικισμό του ανεξίθρησκου μυθιστοριογράφου, που δεν διστάζει, υπό το φως των πρόσφατων γεγονότων, να ξαναπιάσει το νήμα της ιστορικής αφήγησης, μέσα από τον μύθο του Ιούδα, προσθέτοντας ένα αγωνιώδες «αν».
Το σκηνικό που στήνει για να αναπτύξει το μυθιστορηματικό σχέδιό του είναι κάτι παραπάνω από ευφυές. Επινοεί ένα σπίτι-δόκανο, όπου συγκατοικούν αναγκαστικά δύο διαφορετικά άτομα και δύο, τρόπον τινά, φαντάσματα της Ιστορίας, που έχουν υποστεί τη βαναυσότητά της. Σε αυτά προστίθεται ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, επισκέπτης και παρατηρητής του βίου τους, που παλεύει όμως και αυτός με τους δικούς του εφιάλτες.
Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή. Βρισκόμαστε στην Ιερουσαλήμ του 1959, δέκα χρόνια μετά το τέλος του πρώτου Αραβοϊσραηλινού πολέμου και της Ανακωχής, που διχοτόμησε την Ιερή Πόλη σε αραβικό και εβραϊκό τομέα. Σε αυτήν τη χρονική συγκυρία ο εικοσιπεντάχρονος φοιτητής Σμούελ Ας καταφθάνει σε ένα παλιό διώροφο του εβραϊκού τομέα προκειμένου να εργαστεί ως συνοδός του υπέργηρου διανοούμενου Γκέρσομ Βαλντ.
Ο Σμούελ επιζητεί την απομόνωση για να ξεχάσει την προδοσία της ερωμένης του, των σοσιαλιστών φίλων του, μα κατά βάθος για να ολοκληρώσει τη μεταπτυχιακή εργασία του που τα τελευταία χρόνια εκπονεί, με επίκεντρο το αμφιλεγόμενο πρόσωπο του Ιούδα.
Ο Σμούελ γρήγορα θα διαπιστώσει ότι το σπίτι διαχειρίζεται η μυστηριώδης και συνάμα θελκτική Ατάλια Αμπραβανέλ, κόρη του πολιτικού Σαλτιέλ Αμπραβανέλ, ο οποίος το 1948 κατηγορήθηκε ως προδότης, όταν αρνήθηκε να υποστηρίξει τη δημιουργία αυτόνομου εβραϊκού κράτους, προβάλλοντας το όραμα της ειρηνικής συνύπαρξης με τους ντόπιους Αραβες. Η Ατάλια ήταν παντρεμένη με τον μοναχογιό του Γκέρσομ Βαλντ, ο οποίος σκοτώθηκε κατά τρόπο τραγικό στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Εκτοτε συγκατοικεί με τον πεθερό της, μα την κοινή ζωή τους φαίνεται πως στοιχειώνουν ο αδικοχαμένος γιος και ο πρόωρα χαμένος πολιτικός Σαλτιέλ, που «έφυγε» με το στίγμα του προδότη, του «δόλιου ειρηνιστή».
Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό σκηνικό γεμάτο ματαιώσεις, υποτιθέμενες προδοσίες και δυσβάσταχτες απώλειες, ο νεαρός φοιτητής προσπαθεί να διατυπώσει τις θέσεις του για τη σχέση Ιησού και Ιούδα. Ο Ιούδας, πλούσιος –όπως γράφει– γαιοκτήμονας της εποχής, δεν είχε ανάγκη τα τριάντα αργύρια, ούτε οι καλά ενημερωμένοι Ρωμαίοι τις πληροφορίες του. Ο μύθος συγκαλύπτει μια τρομακτική αλήθεια: ο Ιούδας δεν είναι το πρόσωπο της προδοσίας αλλά της πίστης. Ο πιο αφοσιωμένος μαθητής που πίστεψε τα κηρύγματα του Μεσσία και τον «έσπρωξε» να εκπληρώσει τις προφητείες των Γραφών. Χωρίς αυτόν δεν υπάρχει Χριστιανισμός, αποφαίνεται ο νεαρός μελετητής.
Η δική του τολμηρή εκδοχή δεν ενδιαφέρει όμως κανέναν, όπως δεν ενδιέφεραν και τους συγχρόνους του τα τολμηρά πολιτικά σχέδια του Αμπραβανέλ, που ονειρευόταν τη συνύπαρξη Παλαιστινίων και Εβραίων χωρίς τα κλειστά σύνορα μιας ενιαίας κρατικής οντότητας. Η Ιστορία θα επιβεβαιώσει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο πως «την προδοσία πολλοί αγάπησαν, τον προδότη ουδείς». Η ρετσινιά παραμένει έστω κι αν καλυφθεί από διαδοχικές στρώσεις μυθικών αναφορών και καμία αντικειμενική έρευνα δεν μπορεί να εξαλείψει από το συλλογικό υποσυνείδητο.
Ματαιότης ματαιοτήτων
Μάταια ο φοιτητής προσπαθεί να αποκαταστήσει τον Ιούδα, μάταια και η όμορφη Ατάλια να αποκαταστήσει τη μνήμη του πατέρα της. Και οι δύο προσκρούουν σε ακλόνητα στερεότυπα. Αν, όμως, οι απόψεις τους είχαν εισακουσθεί, η Ιστορία θα άλλαζε κατεύθυνση; Αν το όραμα του ειρηνιστή Αμπραβανέλ επικρατούσε το 1948, το Ισραήλ, και κατ’ επέκταση ολόκληρη η Μέση Ανατολή, θα είχε διαφορετική πορεία; Η απάντηση θα έρθει μέσα από τη φωνή του πραγματιστή Γκέρσομ Βαλντ: τα αφελή σχέδια των ονειροπόλων δεν μπορούν ούτε να σώσουν ούτε να αλλάξουν τον κόσμο.