Ενα πικρόχολο αστείο κυκλοφορεί τις τελευταίες μέρες στο Twitter: σε μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, η Ελλάδα είναι η όπισθεν. Το χιούμορ κρύβει την αμηχανία και την ανασφάλεια που χαρακτηρίζουν την ελληνική εμπειρία στην Ευρώπη στις μέρες μας (φάνηκε και από τα ευρήματα της έρευνας της «διαΝΕΟσις»). Βυθισμένη στην πολυσχιδή της κρίση, η Ελλάδα παρακολουθεί εξ αποστάσεως τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Οι πρωτοβουλίες των ισχυρών της Ευρωζώνης, ωστόσο, φανερώνουν κι αυτές αμηχανία – και μια απεγνωσμένη αναζήτηση ενός δρόμου που οδηγεί μπροστά, ο οποίος ακόμη δεν έχει βρεθεί.
Η στρατηγική της ευέλικτης, διαφοροποιημένης ενοποίησης υιοθετήθηκε ημιεπισήμως την περασμένη Δευτέρα στις Βερσαλλίες, στη συνάντηση των ηγετών της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας. Οι βασικοί τομείς όπου θα επιχειρηθεί η εμβάθυνση ή η ενισχυμένη συνεργασία είναι η άμυνα, η μεταναστευτική πολιτική και η οικονομική και κοινωνική πολιτική. Πέραν αυτού, ωστόσο, τα πάντα είναι θολά.
«Δεν γνωρίζουμε προς ποια κατεύθυνση πηγαίνει αυτό το πράγμα», αναφέρει στην «Κ» ο Γιάννης Εμμανουηλίδης, διευθυντής μελετών του European Policy Centre στις Βρυξέλλες. Η καγκελάριος Μέρκελ, μετά τη συνάντηση των τεσσάρων, δήλωσε ότι η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων είναι απαραίτητη, «διαφορετικά πιθανότατα θα κολλήσουμε». Αυτό εξηγεί σε σημαντικό βαθμό το κίνητρο για την πρωτοβουλία: οι ηγέτες της Ευρωζώνης θέλουν να δώσουν το σήμα ότι το ευρωπαϊκό καράβι προς κάπου πορεύεται.
Δεν είναι καν σαφές, εξηγεί ο κ. Εμμανουηλίδης, αν οι τέσσερις των Βερσαλλιών θα μετατραπούν σε ένα άτυπο διευθυντήριο που θα ηγείται της διαδικασίας ή αν η διαμόρφωση των όρων και των στόχων της ενισχυμένης συνεργασίας θα ανοίξει και στα υπόλοιπα κράτη-μέλη.
Σε επίπεδο ουσίας, πάντως, θεωρεί θετικό ότι δεν υπήρξαν αναφορές σε έναν ευρωπαϊκό πυρήνα, «που θα υπονοούσαν αποκλεισμούς ακόμη και κρατών-μελών που επιθυμούν να μετάσχουν στην πρώτη ταχύτητα».
Η χώρα μας βρέθηκε τα τελευταία χρόνια, αρχικά το 2012 και κυρίως το 2015, στα πρόθυρα έξωσης από αμφότερα τα σημαντικότερα εγχειρήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης: το ευρώ και τη Συνθήκη του Σένγκεν. Σήμερα, με τη δεύτερη αξιολόγηση του προγράμματος διάσωσης δραματικά καθυστερημένη και τη κακοδιαχείριση των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών να συνεχίζεται, η Ελλάδα παραμένει μεν στον πυρήνα της ευρωπαϊκής κοινότητας, αλλά αδυνατεί να απομακρυνθεί από την έξοδο κινδύνου.
Για την Αθήνα, στόχος είναι να βρεθεί στην πρώτη ταχύτητα σε όλους τους κομβικούς τομείς. Ούτως ή άλλως, όπως λέει ο κ. Εμμανουηλίδης, η Ελλάδα βρίσκεται στον de facto πυρήνα της Ευρώπης –την Ευρωζώνη– και προτεραιότητά της πρέπει να είναι να πείσει ότι είναι βιώσιμη η παραμονή της εκεί: «Η δυνατότητά της να διαμορφώσει την ατζέντα της πρώτης ταχύτητας είναι περιορισμένη».
Κυβερνητικές πηγές, πάντως, θεωρούν θετικό ότι στην ομάδα των τεσσάρων βρίσκονται τρεις μεσογειακές χώρες και ότι μέρος του σκεπτικού της κ. Μέρκελ σε αυτή την πρωτοβουλία είναι ο παραγκωνισμός της ομάδας του Βίσεγκραντ. Οι χώρες που ανήκουν στην ομάδα αυτή, εξηγούν οι ίδιες πηγές, αντιτίθενται σε όλες τις μορφές ενισχυμένης συνεργασίας στις οποίες θα εστιάσει η πρώτη ταχύτητα και έχουν προκαλέσει έντονο εκνευρισμό στο Βερολίνο. Αυτό, σε συνδυασμό με την αποχώρηση της Βρετανίας, διαμόρφωσε την ομάδα των τεσσάρων. Μένει να φανεί, ωστόσο, αν οι τέσσερις θα έχουν διάρκεια ως ομάδα, δεδομένων των ουσιωδών διαφωνιών μεταξύ τους (π.χ. μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας σχετικά με την οικονομική διακυβέρνηση της Ευρωζώνης).