ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ
Το μαγικό βουνό
μτφρ.: Θόδωρος Παρασκευόπουλος
πρόλογος: Τίνα Μανδηλαρά
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 938
«Το μαγικό βουνό» είναι ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, που επηρέασε τη γερμανική λογοτεχνική παραγωγή. Κυκλοφόρησε το 1924, αν και ο Τόμας Μαν άρχισε να το γράφει το 1912. Στα ελληνικά εξεδόθη από τις εκδόσεις Δίφρος, σε μετάφραση του Αρη Δικταίου, τo 1956, ενώ μόλις πριν από λίγες ημέρες επανακυκλοφόρησε από το Μεταίχμιο η μετάφραση που είχε δει το φως της δημοσιότητας το 1995, φροντίδι των εκδόσεων Εξάντας. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα-ποταμό, μια συμπυκνωμένη, πολυφωνική ιστορία της ανθρώπινης περιπέτειας, ένα «προσκύνημα» στον πολιτισμό, στην ακμή αλλά και στην παρακμή της ευρωπαϊκής μεγαλοαστικής τάξης, την πορεία της οποίας εξετάζει ο συγγραφέας μέσω συμβόλων και συμβολισμών, ακόμη και την καταστροφική της στάση που οδήγησε στην έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σε αυτό το έργο, ο Τόμας Μαν κατέγραψε τις εντυπώσεις που αποκόμισε από την επίσκεψή του σε σανατόριο του Νταβός, στην Ελβετία, όπου διέμενε για ένα χρονικό διάστημα η σύζυγός του. Γι’ αυτό, άλλωστε, οι περιγραφές είναι έντονες και ρεαλιστικές, ενώ συνυπάρχουν με σύμβολα και υπαινικτικές αναφορές, που παραπέμπουν σε ιδέες και επιλογές, οι οποίες διαμόρφωσαν το τοπίο των αρχών του 20ού αιώνα. Οι σύνθετες και ανεπτυγμένες συζητήσεις μεταξύ των ηρώων, ενοίκων σε σανατόριο του Νταβός, συμπληρώνουν τις τυχαίες ή ηθελημένες επιλογές τους, ενώ τα ειρωνικά σχόλια και οι τόνοι τονίζουν την αμφιβολία, τις διφορούμενες έννοιες, τη ρευστότητα και τη ματαιότητα των πραγμάτων.
Ο ήρωας, ο Χανς Κάστορπ, γόνος αστικής οικογένειας του Αμβούργου, επισκέπτεται στο Νταβός τον εξάδελφό του, ο οποίος έχει φυματίωση, και ενώ είναι προγραμματισμένο να διαμείνει μόνο τρεις εβδομάδες, εντέλει παραμένει εκεί επτά χρόνια. Ο υγιής σύντομα μεταβάλλεται σε ασθενή και αποκτά ανεπαίσθητα τις συνήθειές του· η άγνοια και η αθωότητα για ό,τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον από τη μια απαλλάσσει το άτομο από φροντίδες και από την άλλη, όμως, το ωθεί σε αδιέξοδα και ριψοκίνδυνες επιλογές ή ακόμα και στην παθητικότητα.
Ποικίλες απόψεις καταγράφονται σχετικά με τα ανθρώπινα, τον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, παραδίδεται ένα μωσαϊκό που συγκρατεί το ουσιώδες και παρουσιάζει ψηφίδες από τα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά δρώμενα. Γίνεται αναδρομή στο παρελθόν, το οποίο συνδέεται με το παρόν και προβάλλεται στο μέλλον μέσω πιθανών προεκτάσεων. Αλλωστε, ένα από τα κύρια θέματα του μυθιστορήματος είναι ο χρόνος, ο οποίος δεν μπορεί παρά να συνδέεται με το εφήμερο της ζωής, τη νόσο και τον θάνατο. Θέματα που εμφανίζονται και σε άλλα έργα του σπουδαίου συγγραφέα, όπως στη νουβέλα «Ο θάνατος στη Βενετία», στο οποίο επίσης ο θάνατος έχει το «προνόμιο» να συσχετίζεται με την τέχνη και την ομορφιά.
Από τον Νίτσε
Ο τίτλος είναι παρμένος από ένα απόσπασμα της «Γέννησης της τραγωδίας» του Νίτσε και φανερώνει την επίδραση που είχε στο έργο του Μαν ο μεγάλος φιλόσοφος, ενώ το βουνό φαίνεται να φιλοξενεί την απομονωμένη κοινότητα των ασθενών, εκεί όπου οι αρχές της φύσης τους ακολουθούν, καθώς παντού ο θάνατος είναι τόσο βέβαιος όσο ότι η νύχτα θα διαδεχθεί την ημέρα. Εδώ, όμως, η βεβαιότητα του θανάτου προσδίδει στα γεγονότα και στα λόγια άλλη βαρύτητα. Γίνονται όλα ακραία και απαιτούν να προκαλέσουν την προσοχή του άλλου, να εξαλείψουν την ασθένεια, που εισβάλλει στη ζωή ύπουλα και αιφνίδια. Τι περιμένει, ωστόσο, τον νέο άντρα, αφού θεραπευθεί από τη φυματίωση; Μήπως αυτός ο «εξερευνητής» του μυστηρίου της ζωής, παραμένει ο ίδιος μέχρι το τέλος ένα μυστήριο; Στις συγκλονιστικές τελευταίες σελίδες, όπου επιβάλλονται ο όλεθρος και ο αφανισμός, ο ήρωας, στο πεδίο της μάχης, τραγουδάει στίχους από το ποίημα του Βίλχελμ Μίλερ «Η Φλαμουριά», που μελοποιήθηκε από τον Φραντς Σούμπερτ (Χειμωνιάτικο ταξίδι). Η αγάπη του Τόμας Μαν, εξάλλου, είναι δεδομένη για τη μουσική, κάτι που φαίνεται και σε άλλα του έργα, ιδιαιτέρως όμως στον «Δόκτορα Φάουστους», ενώ «Το μαγικό βουνό» είναι εμφανής η χρήση του leitmotiv, μια τεχνική που χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τον Ρίχαρντ Βάγκνερ.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα-πρόκληση, που αφηγείται όσα συναντάει κανείς στη διαδρομή της ζωής του, που συνιστά τη λύτρωση, η οποία έρχεται μέσω της νόσου και του θανάτου. Γιατί, όπως παρατηρεί ο Χανς Κάστορπ, «υπάρχουν δύο δρόμοι στη ζωή: ο ένας είναι κανονικός, άμεσος και καλός δρόμος· ο άλλος είναι κακός, οδηγεί μέσα από τον θάνατο, και αυτός είναι ο δρόμος της ιδιοφυΐας…».