Βρισκόμαστε έξω από το Μέγαρο Μουσικής και περιμένουμε τον Ντέιβιντ Χάρντινγκ και τον Ρος Μπίρελ. Οταν καταφθάνουν, είναι γεμάτοι χαμόγελα – χαίρονται που έχουν έρθει στην Αθήνα. Οδηγούμαστε στο καμαρίνι του μαέστρου και παίρνουμε τις θέσεις μας στους αναπαυτικούς δερμάτινους καναπέδες. Οι δύο εικαστικοί συμμετέχουν στην documenta, που σήμερα, Σάββατο, αρχίζει να ξεδιπλώνεται στην πόλη, προτού συνεχίσει το ταξίδι της στο Κάσελ. «Γνωρίζεστε από παλιά;», είναι η ερώτηση που σπάει τον πάγο. «Δεν τον ξέρω τον κύριο», είναι η απάντηση του Ντέιβιντ Χάρντινγκ και ξεσπάνε σε γέλια. Στην πραγματικότητα, είναι φίλοι εδώ και πολλά χρόνια. Οταν ο καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta, Ανταμ Σίμτσικ, τους πρότεινε να συμμετέχουν στη φετινή διοργάνωση, «δεν μας τηλεφώνησε, ούτε μας έστειλε email. Απλώς μας έκλεισε το μάτι», λέει ο Χάρντινγκ γελώντας.
Οι δυο τους συμμετέχουν με ένα ατομικό έργο, αλλά και με ένα ακόμη που έχουν δημιουργήσει μαζί και θα παρουσιαστεί απόψε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 20.30. Εχουν καταφέρει να συγκεντρώσουν τα μέλη της Φιλαρμονικής Ορχήστρας των Σύρων Εκπατρισμένων που ζουν ανά την Ευρώπη και τους παρουσιάζουν στο κοινό της πρωτεύουσας για μία συναυλία βασισμένη στη Συμφωνία Νο. 3 Op. 36 («Συμφωνία των Θρήνων») του Πολωνού συνθέτη Χένρικ Γκορέτσκι. Τους συνοδεύει η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και η σοπράνο Ράτσα Ριζκ, η οποία ήταν εξαρχής συγκινημένη για την πρόταση που της έγινε. «Η ένωση των τριών δίνει φανταστικό αποτέλεσμα, είναι ένα όνειρο», λέει στην «Κ» ενθουσιασμένος ο Ντέιβιντ Χάρντινγκ.
Η συναυλία στην Αθήνα δεν είναι τυχαία. «Ενώνουμε τη Συρία, τους πρόσφυγες και την Αθήνα», λέει ο Ρος Μπίρελ. Η Φιλαρμονική Ορχήστρα των Σύρων Εκπατρισμένων περιλαμβάνει μέλη της Εθνικής Ορχήστρας της Δαμασκού, του Damascus String Quartet και του Damascus Ensemble. Οσοι την απαρτίζουν είναι κατά κύριο λόγο πολιτικοί πρόσφυγες, Σύροι της διασποράς, άνθρωποι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα και τη ζωή τους. «Η ορχήστρα αντικατοπτρίζει όλο το θρησκευτικό και φυλετικό φάσμα της Συρίας», αναφέρει ο Μπίρελ, ενώ ο Χάρντινγκ συμπληρώνει: «Δεν θα είναι μία κλασική συναυλία με μαύρα ρούχα και παπιγιόν». Μαέστρος της βραδιάς θα είναι ο Ντάνιελ Ράισκιν, σολίστας του κοντραμπάσου. Εξάλλου, με κοντραμπάσο ξεκινάει ο Γκορέτσκι τον «Θρήνο» του.
Το έργο του Ντέιβιντ Χάρντινγκ, με τίτλο «Desire Line» («Η διαδρομή της επιθυμίας»), βρίσκεται ήδη στο Πάρκο Ριζάρη, στην πλευρά του Πολεμικού Μουσείου. Εχει δημιουργήσει ένα μονοπάτι με πλάκες, στις οποίες είναι χαραγμένοι, στα ελληνικά και στα αγγλικά, στίχοι του Μπέκετ από το ποίημα «Κασκάντο». «Στο Κάσελ υπάρχει η Beckett Society, διότι ο Ιρλανδός συγγραφέας επισκεπτόταν συχνά την πόλη λόγω ενός κοριτσιού, με το οποίο ήταν ερωτευμένος. Ο Ανταμ Σίμτσικ μού ζήτησε να κάνω κάτι για τον Μπέκετ. Ψάχνοντας, μάλιστα, έμαθα ότι ένα πλοίο της ιρλανδικής κυβέρνησης με το όνομα “Σάμιουελ Μπέκετ” βρισκόταν στ’ ανοιχτά της Λιβύης, προσπαθώντας να σώσει πρόσφυγες. Αυτό ήταν το κερασάκι στην τούρτα της ιδέας για το έργο», λέει ο Ντέιβιντ Χάρντινγκ. Το έργο του συμβολίζει τη διαδρομή της αγάπης, την πορεία προς τη νέα ζωή όλων εκείνων που ο τόπος τους δεν τους χωράει πια, τους διώχνουν βίαια ο πόλεμος και ο θάνατος. Το έργο θα μείνει στην Αθήνα.
Στο ίδιο πνεύμα είναι και το έργο το Ρος Μπίρελ, ο οποίος επιστρατεύει άλογα μακράς διαδρομής, που θα καλύψουν την απόσταση μεταξύ Αθήνας και Κάσελ, ξεκινώντας αύριο, Κυριακή, από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Η ιδέα του αυτή βασίζεται στο μεγάλο, διάρκειας τριών χρόνων, και μοναχικό ταξίδι πάνω σε άλογο από το Μπουένος Αϊρες στη Νέα Υόρκη που έκανε στα μέσα της δεκαετίας του ’20 ο Ελβετός καθηγητής και συγγραφέας Aimé Félix Tschiffely. «Αυτά τα υπέροχα άλογα, που χάνονται σιγά σιγά, έχουν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν και να ταξιδεύουν και να ταξιδεύουν… Οπως ταξίδεψαν από τον Νότο στον Βορρά της Αμερικής, έτσι θα ταξιδέψουν, μέσα από τον βαλκανικό διάδρομο, από τον Νότο στον Βορρά της Ευρώπης, ακολουθώντας τη διαδρομή των προσφύγων, που περνούν μέσα από την Ελλάδα και συνεχίζουν για την Ευρώπη, μέσα από πολέμους, σύνορα και κακές πολιτικοκοινωνικές, ακόμη και καιρικές, συνθήκες», αναφέρει στην «Κ» ο Ρος Μπίρελ. Την Κυριακή, τον δρόμο θα ανοίξουν άλογα από την ορεινή Αρκαδία, που θα συνοδεύσουν την πομπή έως τις πύλες της Αττικής.
Στην ερώτηση σχετικά με το τι περιμένουν να μάθουν από την ελληνική πρωτεύουσα, μια και ο υπότιτλος της φετινής documenta είναι «Μαθαίνοντας από την Αθήνα», ο Ντέιβιντ Χάρντινγκ και ο Ρος Μπίρελ συμφωνούν ότι αυτό που χρειάζεται είναι να ακούμε διαφορετικές φωνές ταυτόχρονα. Κι εκείνοι, ως καλλιτέχνες, έχουν μάθει να ακούν, να βλέπουν και, στο τέλος, να δημιουργούν. «Προσπαθούμε να ανταποκριθούμε καλλιτεχνικά στην ανθρωπιστική κρίση στην Αθήνα, στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη», λένε σχεδόν με μια φωνή.