Οταν φέρνω στο μυαλό μου το κλίμα που επικρατούσε πριν από τις εκλογές του Μαΐου 2012, θυμάμαι κυρίως μια ατμόσφαιρα ευφορίας. Ο δικομματισμός κατέρρεε και μια ολόκληρη ιστορική περίοδος, η Μεταπολίτευση, έβαινε προς το τέλος. Κανέναν δεν ενοχλούσε ιδιαίτερα η προοπτική αυτή, το αντίθετο μάλιστα. Οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ προσανατολίζονταν προς τον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΔΗΜΑΡ, ενώ αυτοί της Νέας Δημοκρατίας έγερναν μεταξύ μιας μεγάλης παλέτας μικρών φιλελεύθερων κομμάτων και των Ανεξάρτητων Ελλήνων της λαϊκής Δεξιάς. Ταυτόχρονα, ένα πρωτόγνωρο κράμα σκληροπυρηνικών δεξιών, απογοητευμένων του ΠΑΣΟΚ, φοβισμένων κατοίκων του κέντρου της Αθήνας και αποπροσανατολισμένων νέων κατευθυνόταν βουβά και κρυφά προς τη νεοναζιστική Χρυσή Αυγή.
Η ευφορία προέκυπτε τόσο από την πρωτοφανή αίσθηση ελευθερίας που προκαλούσε η αποδέσμευση από παγιωμένες κομματικές επιλογές όσο και από τον ίλιγγο που δημιουργούσε το συναίσθημα μιας μεγάλης ιστορικής στιγμής, ενός τέλους εποχής. Ολα άλλαζαν μπροστά στα μάτια μας. Και τι θα μπορούσε να είναι χειρότερο από την απόσυρση των κουρασμένων και διεφθαρμένων κομμάτων που μας είχαν οδηγήσει στη χρεοκοπία και τα μνημόνια;
Οπως κάθε μεγάλο πάρτι, έτσι και αυτό κατέληξε σε ένα τεράστιο χανγκόβερ, από το οποίο δεν έχουμε βγει ακόμη. Τον Ιούνιο του 2012 αποφύγαμε στο παρά πέντε την απόλυτη καταστροφή. Ομως οι μετριοπαθείς εκδοχές του δικομματισμού (Δράση, ΔΗΜΑΡ) εξαφανίστηκαν, ενώ οι ακραίες εκδοχές του (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ) θριάμβευσαν, μαζί και με το νεοναζιστικό μόρφωμα. Αντί για το καινούργιο καταλήξαμε σε μια αναπαλαιωμένη εκδοχή του μεταπολιτευτικού δικομματισμού, με όλα τα στραβά (εξαλλοσύνη, απειρία, διαπλοκή) και δίχως τα κάποια καλά (εμπειρία, σταθερότητα). Με άλλα λόγια, διαπιστώσαμε πως καμιά φορά η αλλαγή μπορεί να είναι προς το χειρότερο.
Γιατί τα θυμάμαι αυτά; Γιατί έχω την αίσθηση πως το ίδιο ακριβώς κλίμα επικρατεί σήμερα στη Γαλλία. Το γαλλικό κομματικό σύστημα φαίνεται να καταρρέει και το πιθανότερο είναι πως στον δεύτερο γύρο δεν θα εκπροσωπείται κανένα από τα δύο μεγάλα κόμματα, ούτε η Κεντροδεξιά του Φρανσουά Φιγιόν ούτε η Κεντροαριστερά του Μπενουά Αμόν. Το πιθανότερο είναι να βρεθούν αντιμέτωποι η ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν και ο ανεξάρτητος κεντρώος Εμμανουέλ Μακρόν, πρώην σοσιαλιστής υπουργός αλλά δίχως κομματικό έρεισμα. Υπάρχει όμως και μια σοβαρή πιθανότητα να περάσει ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, ένας λαϊκιστής της Αριστεράς που υπόσχεται λαγούς με πετραχήλια. Τόσο η Λεπέν όσο και ο Μελανσόν υποστηρίζουν την έξοδο της Γαλλίας από το ευρώ (ή και την Ε.Ε.) και το ενδεχόμενο να βρεθούν αντιμέτωποι στον δεύτερο γύρο είναι ένας σκέτος εφιάλτης για λόγους που εμείς στην Ελλάδα έχουμε πια κατανοήσει. Ακόμη όμως και αν έχουμε δεύτερο γύρο με Λεπέν και Μακρόν, δεν είναι σίγουρο πως θα επικρατήσει ο δεύτερος. Αλλά και να επικρατήσει, το ερώτημα είναι πώς ακριβώς θα κυβερνήσει, καθώς δεν διαθέτει «δικό» του κόμμα όπως όλοι οι Γάλλοι πρόεδροι έως τώρα. Και όμως, στη Γαλλία κυριαρχεί η ευφορία και όχι η ανησυχία.
Αναμφίβολα η Γαλλία βιώνει μια μεγάλη κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης. Αλλά γιατί; Σε καμιά περίπτωση δεν βρίσκεται στο μέσο μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης σαν αυτή που ζούμε στην Ελλάδα. Εχει όμως γίνει πλέον αντιληπτό πως το οικονομικό της μοντέλο δεν είναι βιώσιμο. Η Γαλλία έχει ένα από τα πιο γενναιόδωρα κράτη πρόνοιας, το οποίο χρηματοδοτεί με ένα χρέος που προσεγγίζει το 100% του ΑΕΠ της. Οι δημόσιες δαπάνες της είναι από τις πιο υψηλές στο κόσμο (56,5% του ΑΕΠ), μη βιώσιμες δηλαδή, και η αγορά της χαρακτηρίζεται από μεγάλες στρεβλώσεις. Κάπου μέσα τους, πιστεύω, οι Γάλλοι έχουν αντιληφθεί πως το πάρτι τελειώνει, αλλά δεν θέλουν να το παραδεχθούν. Για κάποιους (τους εκτός συστήματος, ανέργους και νέους κυρίως) το αδιέξοδο είναι προσωπικό, ενώ για άλλους (τους εντός συστήματος, δημοσίους υπαλλήλους, συνταξιούχους κ.ά., που είναι και η πλειονότητα), το αδιέξοδο είναι κυρίως ψυχολογικό και δύσκολα δικαιολογείται. Ενα πρόσφατο ρεπορτάζ του Nouvel Observateur περιέγραφε πως προνομιούχοι Γάλλοι συνταξιούχοι (τους οποίους μάλιστα το περιοδικό συνάντησε σε ένα πολυτελές ινστιτούτο θαλασσοθεραπείας) επιθυμούν να τα τινάξουν όλα στον αέρα γιατί ο κόσμος πάει κατά διαβόλου. Η επιπολαιότητα είναι απίστευτη…
Τόσο ο Μακρόν όσο και ο Φιγιόν έχουν πλήρη αντίληψη του αδιεξόδου στο οποίο βρίσκεται η χώρα και επομένως προτείνουν αντιδημοφιλείς μεταρρυθμίσεις. Από την άλλη, όμως, ο πόλος του λαϊκισμού (Λεπέν και Μελανσόν) πολιτεύεται στη βάση του «λεφτά υπάρχουν», η πρώτη κραδαίνοντας τον μπαμπούλα των ξένων σε έναν φοβισμένο και ανασφαλή κόσμο που αισθάνεται πως υποχωρεί το έδαφος κάτω από τα πόδια του (και συνεπώς δονεί το σύνθημα «είμαστε σπίτι μας»), και ο δεύτερος πλασάροντας τη νοσταλγία της επιστροφής σε έναν ανύπαρκτο κόσμο απόλυτης οικονομικής ασφάλειας και ευμάρειας, στο όνομα της «ανυπακοής» (σας θυμίζει κάτι αυτό;). Με άλλα λόγια, οι ρεαλιστές δεν είναι δημοφιλείς (στη περίπτωση του Φιγιόν ούτε καν αξιόπιστοι, λόγω διαφθοράς) ενώ οι λαϊκιστές είναι επικίνδυνοι δημαγωγοί και τσαρλατάνοι.
Δεν θέλω καν να φανταστώ το μέγεθος του επερχόμενου χανγκόβερ.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.