Είναι λίγο πριν από τις 12 το μεσημέρι. Κάθομαι κάτω από έναν μεγάλο πλάτανο, πίσω από τη Μονή Καισαριανής. Παρά τα 400 μέτρα υψόμετρο, είναι αισθητή η θερινή λάβρα, που έχει κάνει ξαφνικά την εμφάνισή της στην πόλη με την έλευση του Ιουνίου. Μου έχει μόλις πάρει ένα τέταρτο να φτάσω εκεί οδικώς από το κέντρο.
«Διαλέξατε την πρώτη ζεστή μέρα», μου λέει η Σοφία Σταθάτου, κάνοντάς μου νεύμα με ένα μικρό κλαδευτήρι στο χέρι. Η κ. Σταθάτου είναι η υπεύθυνη του Βοτανικού Κήπου της Φιλοδασικής Ενωσης Αθηνών. Μαζί με τον πρόεδρο της Φιλοδασικής Γιώργο Μελά, μέλη του διοικητικού συμβουλίου και συνεργάτες της οργάνωσης έχουν προσφερθεί να ξεναγήσουν την «Κ» στον Κήπο και τη θαυμαστή ιστορία του – που είναι η ιστορία της αναγέννησης, μετά την Κατοχή, ενός ρημαγμένου, γυμνού βουνού.
Το φυτώριο της Φιλοδασικής, από το οποίο ξεκινάμε, διαθέτει περίπου 250 είδη φυτών, ελληνικών και μεσογειακών, που έχουν αναπτυχθεί χωρίς φυτοφάρμακα. Είναι ανοικτό στο κοινό Δευτέρα με Σάββατο, αλλά ο αριθμός των επισκεπτών είναι μικρός – λόγω κρίσης, αλλά και λόγω άγνοιας των συγκριτικών του πλεονεκτημάτων. «Τα φυτά εδώ έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον ανθεκτικό. Αυτό κάνει την επιβίωσή τους στον κήπο, στην πόλη, πιο σίγουρη», εξηγεί ο Κώστας Φανάρας, υπεύθυνος του φυτωρίου. «Αλλά όσοι έχουν κήπους τείνουν να προτιμούν το γκαζόν, γιατί αυτό έχει και ο γείτονας». Φτάνοντας στην άκρη του μονοπατιού, ανάμεσα από πεταλούδες που οργιάζουν, βρίσκουμε τον κ. Κώστα, που εργάζεται εδώ και 31 χρόνια στον Βοτανικό Κήπο, στη διαδικασία παραγωγής του ειδικού μείγματος χώματος που παρασκευάζουν στο φυτώριο, που περιλαμβάνει και φυλλόχωμα από τα φύλλα των πλατάνων.
Ο ίδιος ο Κήπος, που σαγήνευσε τον καθηγητή Κλασικών Σπουδών της Οξφόρδης και ειδικό ανταποκριτή των Financial Times σε θέματα κηπουρικής εδώ και δεκαετίες Ρόμπιν Λέιν Φοξ, διακρίνεται για την ελάχιστη παρέμβαση στη φύση. «Η ιδέα ήταν να γίνει ένας βοτανικός κήπος σε ένα περιβάλλον άγριο», εξηγεί η κ. Σταθάτου. «Δεν υπάρχουν παρτέρια, δεν μπήκαν ποτέ μηχανήματα, ενώ τα μονοπάτια είναι σχεδόν αποκλειστικά από πέτρα και χώμα».
Εδώ και ένα χρόνο, υπάρχει και ένας δεύτερος μικρός κήπος, δίπλα στη Μονή Καισαριανής, ο οποίος, όπως αναφέρει η κ. Σταθάτου, «προορίζεται για το ευρύ κοινό και ειδικά για σχολεία» (στον Βοτανικό Κήπο οι επισκέψεις γίνονται με πρότερη συνεννόηση με τη Φιλοδασική). Ο κήπος θα είναι έτοιμος να υποδεχθεί κόσμο πιθανότατα από το φθινόπωρο. «Διαθέτει 96 είδη και σκεφτόμαστε να ετοιμάσουμε μία απλή παρουσίαση που θα τα χωρίζει σε τέσσερις ενότητες: αρωματικά, φαρμακευτικά, αρτυματικά (βρώσιμα) και βαφικά», σημειώνει ο Νίκος Πάγκας, δασολόγος και επικεφαλής του κλιμακίου της οργάνωσης στο
Αισθητικό Δάσος.
Η κύρια απειλή που αντιμετωπίζει ο Κήπος είναι η φωτιά. «Η περίοδος αυτή είναι ο εφιάλτης μας», λέει ο κ. Μελάς. Το παν, σημειώνει, είναι η έγκαιρη ενημέρωση της Πυροσβεστικής – εξ ου και η οργάνωση έχει κινητοποιήσει εθελοντές και έχει ανεγείρει δύο πυροφυλάκια στο περικείμενο δάσος. Ισως πιο απροσδόκητο είναι ότι ο Κήπος υφίσταται βανδαλισμούς – μνημείων, ακόμη και των πινακίδων που ταυτοποιούν τη χλωρίδα.
Το πάθος δύο ανθρώπων
Η Φιλοδασική ιδρύθηκε το 1899, μεταξύ άλλων από τον τότε υπουργό Οικονομικών Φωκίωνα Νέγρη, με σκοπό την αναδάσωση των λόφων της πρωτεύουσας. Στη μεταπολεμική περίοδο, με επικεφαλής την Καίτη Αργυροπούλου και με την οικονομική στήριξη του Βασίλη Μελά (της εταιρείας «Ελαΐς»), εστίασε στη διάσωση του Υμηττού. «Φύτεψαν ώς τα μέσα της δεκαετίας του ’50 πάνω από 3 εκατ. δέντρα», λέει ο κ. Μελάς, ενώ αναστήλωσαν παράλληλα τη Μονή Καισαριανής. Το 1974, ορίζεται με Προεδρικό Διάταγμα ως Αισθητικό Δάσος το σύνολο των 6.400 στρεμμάτων που δενδροφύτευσε η Φιλοδασική. Το 1987, με τον θάνατό του, ο Βασίλης Μελάς, συγγενής του σημερινού προέδρου της οργάνωσης, κληροδοτεί το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για τη συντήρηση του Αισθητικού Δάσους. «Αυτόν τον πυρήνα πρασίνου τον οφείλουμε στο πάθος δύο ανθρώπων», λέει ο κ. Μελάς.