Οι κομμουνιστικές δικτατορίες ήσαν φημισμένες για τη μεγάλη ώθηση που έδωσαν στον αθλητισμό, καθώς επίσης σε πολλούς τομείς του πολιτισμού. Ευελπιστώ πως από τούτη την πρόταση δεν θα συμπεράνετε ότι θα ήθελα να ζω σε ένα τέτοιο καθεστώς.
Το σχόλιο εκκινεί από το κυριακάτικο άρθρο του Στάθη Καλύβα στην «Κ» με τίτλο «Μια παράδοξη κληρονομιά», το οποίο προκάλεσε αντιδράσεις. Πολλοί είδαν σε αυτό έναν θετικό απολογισμό πάνω στα πεπραγμένα της δικτατορίας, κυρίως στο ότι συνέβαλε (η λέξη είναι του Σ. Καλύβα) στον εκδημοκρατισμό και τον εκσυγχρονισμό της χώρας.
Ενδεικτικό απόσπασμα: «Η χώρα αστικοποιήθηκε, η οικοδομική δραστηριότητα γνώρισε δόξες, το οδικό δίκτυο επεκτάθηκε, ο εξηλεκτρισμός της χώρας ολοκληρώθηκε και πραγματοποιήθηκαν μεγάλης κλίμακας ξένες επενδύσεις. Παρά τις αυταρχικές πρακτικές του καθεστώτος, πολλές τέχνες άνθησαν και η νεολαία προσέγγισε μαζικά τα δυτικά πρότυπα διασκέδασης, κατανάλωσης και ζωής».
Από την εποχή των ερευνών του πάνω στην τρομοκρατία της Αριστεράς στην Πελοπόννησο στα χρόνια του Εμφυλίου, ο Σ. Καλύβας έχει βρεθεί στο στόχαστρο. Οι μελέτες του πάνω στον Εμφύλιο γενικότερα (συχνά από κοινού με τον Νίκο Μαραντζίδη, όπως στο ιδιαίτερα δημοφιλές βιβλίο τους «Ερωτήσεις για τον Εμφύλιο», εκδ. Μεταίχμιο) έχουν προκαλέσει οργή, καθώς έρχονται να αποφλοιώσουν μυθολογίες και βολικές, μουσειακές απόψεις. Οι Καλύβας – Μαραντζίδης αμφισβήτησαν το «αλάθητο» της ελληνικής Αριστεράς, όπως και την «αγιοσύνη» της παρουσιάζοντας τον Εμφύλιο ως μια ωμή ελληνική πραγματικότητα που μας αφορά όλους.
Δεν θα μπορούσε αυτό να περάσει έτσι – πόσο μάλλον όταν γίνεται με τεκμηρίωση, διασταύρωση στοιχείων, ψυχρούς απολογισμούς. Στο πνεύμα ενός ψυχρού απολογισμού ήρθε και το επίμαχο άρθρο.
Μετά τις αντιδράσεις, ο αρθρογράφος προέβη σε διευκρινίσεις: δεν επρόκειτο περί υπεράσπισης αλλά καταγραφής δεδομένων. Μπορεί κάποιος να έχει ενστάσεις στην προσέγγιση Καλύβα. Καλό θα είναι να τις εκφράσουν ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες.
Με το δικό μου, ταπεινό μυαλό, ένα πρόβλημα είναι ότι, εν πολλοίς, ο Καλύβας (κατα)κρίνεται σχεδόν πάντα για τις προθέσεις του και όχι για τα συμπεράσματά του. Η χολή περίσσεψε ξανά. Το άλλο πρόβλημα είναι ότι η όποια «συμβολή» (έλειψαν τα εισαγωγικά από το δικό του κείμενο στο «η χούντα συνέβαλε») αποτελεί υποσημείωση μπροστά στην οπισθοδρόμηση που επέφερε η δικτατορία. Δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να μιλήσει για το ένα χωρίς να μιλήσει και για το άλλο, και όχι φυσικά για λόγους πολιτικής ορθότητας αλλά, πολύ απλά, εποπτείας (ενδεικτικά, πολύ μεγάλη ζημιά η χούντα επέφερε στο ίδιο το στράτευμα και την υπόληψή του). Το εν λόγω κείμενο βαραίνει ιδιαίτερα στο κλείσιμό του, όταν η δικτατορία παρομοιάζεται με «ένα από αυτά τα μεγάλα παλιά έπιπλα που δεσπόζουν σε ένα δωμάτιο τόσο πολύ που δεν τα παρατηρούμε ποτέ». Στο ίδιο πνεύμα μεταφοράς, θα έλεγα πως η δικτατορία δεν είναι ένα αθώο έπιπλο αλλά ένα σκοτεινό δωμάτιο.