NEIL GAIMAN
Ποτέ και πουθενά
μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου
εκδ. Ικαρος, σελ. 468
Κάτω από το Λονδίνο, σε ανήλιαγες στοές, σε ξεχασμένους υπόγειους σταθμούς, σε λαβυρινθώδεις υπονόμους, σε θαμμένα επιβλητικά κτίρια, υπάρχει ένας ολάκερος κόσμος. Ενας κόσμος κρυμμένος, με τους δικούς του κανόνες, νόμους και κοινωνικές συμβάσεις. Με τη δική του ιστορία, και θρύλους, και παραδόσεις, και προφητείες. Τον κατοικούν παρίες και τυχοδιώκτες, τερατόμορφα πλάσματα και έκπτωτοι άγγελοι, γνώστες σκοτεινής μαγείας και μοναχοί.
Ηρωες και αντιήρωες. Ανθρωποι ξεχασμένοι, άνθρωποι που δεν αφομοιώθηκαν ποτέ από το «Πάνω Λονδίνο», τον «πραγματικό» κόσμο. Γιατί εκεί τους θεωρούσαν τρελούς και τα βλέμματα των Λονδρέζων αποστρέφονταν όταν έπεφταν πάνω τους, για να γλιστρήσουν από χαραμάδες και τρύπες και φρεάτια σε αυτόν τον υπόγειο κόσμο, και να ενταχθούν εκεί. Για πάντα.
Ενα μέρος από όπου δεν υπάρχει επιστροφή. Είναι ένας κόσμος που σμίλεψε με λεπτομέρεια, δίνοντάς του βάθος (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και χαρίζοντάς του νόημα, ουσία και ρεαλιστική υπόσταση ο Neil Gaiman, ένας από τους μεγάλους σύγχρονους εκφραστές της λογοτεχνίας του φανταστικού. Στο βιβλίο «Ποτέ και πουθενά» (πρωτότυπος τίτλος «Neverwhere») ο Βρετανός συγγραφέας στήνει έναν κόσμο θαυμάτων κάτω από το Λονδίνο.
Ηταν το 1996 όταν στο BBC προβλήθηκε η τηλεοπτική σειρά «Neverwhere» σε σενάριο του Neil Gaiman, έξι επεισόδια της μισής ώρας. Κατά τη δημιουργία της σειράς, όμως, ο Gaiman έβλεπε σκηνές του σεναρίου που θεωρούσε σημαντικές να κόβονται τελικά από την παραγωγή. Αυτό τον ενοχλούσε.
Κλασικό το βιβλίο
Κι έτσι άρχισε παράλληλα να δουλεύει το «Neverwhere» ως μυθιστόρημα, προσθέτοντας ό,τι δεν χωρούσε στη σειρά για λόγους προϋπολογισμού ή χρόνου. Κι ενώ η τηλεοπτική σειρά χάθηκε στη μετριότητα, το βιβλίο έγινε ένα από τα κλασικά και αγαπημένα έργα του Gaiman.
Χρόνια αργότερα, έχοντας ωριμάσει ως συγγραφέας, ο Gaiman επέστρεψε στο χειρόγραφο του «Neverwhere» και, προσθαφαιρώντας σκηνές και υλικό, προσέχοντας επίσης να γίνεται κατανοητός σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με το Λονδίνο, το αναθεώρησε. Η αναθεωρημένη αυτή εκδοχή του βιβλίου κυκλοφόρησε αισίως στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ικαρος σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου.
Κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας είναι ο σκωτσέζικης καταγωγής Ρίτσαρντ Μέιχιου, ένας νεαρός άντρας που αφήνει τα πάτρια εδάφη του και εγκαθίσταται στο Λονδίνο. Εκεί ζει μια συνηθισμένη ζωή, γραφείο-σπίτι, αρραβωνιασμένος με μια καταπιεστική κοπέλα, έξοδοι τις Παρασκευές και τα Σάββατα, μπίρες σε παμπ με συναδέλφους, βόλτες σε γκαλερί (ύστερα από επιμονή της καταπιεστικής κοπέλας του). Μέχρι που ένα βράδυ, κι ενώ συνοδεύει την αρραβωνιαστικιά του σε ένα υψίστης σημασίας δείπνο, σκοντάφτει σε μια ξένη· μια παράξενη κοπέλα: λευκό δέρμα, μάτια σαν οπάλι, κόκκινα μαλλιά, περίεργο ντύσιμο.
Μόνο ο Ρίτσαρντ Μέιχιου την προσέχει – όλοι οι άλλοι την προσπερνούν. Η κοπέλα αιμορραγεί, δεν θέλει όμως να φωνάξουν ασθενοφόρο. Και με απρόσμενη παρορμητικότητα, ο Ρίτσαρντ Μέιχιου πιάνει στην αγκαλιά του την κοπέλα με τα κόκκινα μαλλιά και τα σαν οπάλι μάτια και την πηγαίνει στο διαμέρισμά του να την περιθάλψει, αδιαφορώντας για τις φωνές της αρραβωνιαστικιάς του που της καταστρέφει το υψίστης σημασίας δείπνο.
Από κείνη τη συνάντηση κι έπειτα, όλα αλλάζουν για τον Ρίτσαρντ. Ο έως τότε κόσμος του τον απορρίπτει: οι κάρτες του δεν βγάζουν χρήματα, στη δουλειά είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ, το σπίτι του ενοικιάζεται σε άλλον τη στιγμή που αυτός είναι ολόγυμνος στο μπάνιο, ενώ η κοπέλα του δεν τον αναγνωρίζει.
Το ταξίδι
Πλέον, ο Ρίτσαρντ Μέιχιου δεν ανήκει εκεί. Ανήκει στον κάτω κόσμο, στο Κάτω Λονδίνο, από όπου προέρχεται και η κοκκινομάλλα που βρέθηκε στον δρόμο του – μια συνάντηση μοιραία. Και την ακολουθεί εκεί, σε ένα επικίνδυνο ταξίδι προσωπικής αναζήτησης, ανακαλύπτοντας πτυχές του εαυτού του που ο ίδιος αγνοούσε. Ο υπόγειος κόσμος είναι το πεπρωμένο του Ρίτσαρντ Μέιχιου. Ενας φανταστικός κόσμος που διακρίνεται ξεκάθαρα χάρη στον δεξιοτεχνικό τρόπο που τον αναπτύσσει ο Neil Gaiman. Κάθε τι μεταφυσικό, παραμυθένιο και παράξενο δικαιολογείται, εκλογικεύεται, οριοθετείται και τοποθετείται με λεπτότητα στη θέση του. Οπως σε όλο το έργο του Gaiman, έτσι κι εδώ, ρεαλισμός και εξωπραγματικό συνυπάρχουν σε μια διαρκή γοητευτική αντίθεση.
Το «Neverwhere» διασκευάστηκε σε graphic novel το 2006 από τους Mike Carey και Glenn Fabry για την DC/Vertigo (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Anubis), μια πολύ καλή μεταφορά που ακολουθεί πιστά τις ιδέες και την αισθητική του Gaiman. Και ο ίδιος ο συγγραφέας, σε πρόσφατη συνέντευξή του στον Guardian, ανακοινώνει πως ετοιμάζει τη συνέχεια, που θα έχει τίτλο «The Seven Sisters», μια νέα καταβύθιση στο υπόγειο Λονδίνο για την οποία ανυπομονούμε.