ΑΡΚΑΝΤΙ ΟΣΤΡΟΦΣΚΙ
Η επινόηση της σύγχρονης Ρωσίας, η διαδρομή από την ελευθερία του Γκορμπατσόφ έως τον πόλεμο του Πούτιν.
πρόλογος: Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
μτφρ.: Χάρης Αναγνωστόπουλος
εκδ. Επίκεντρο, σελ. 380
Μια σοβιετική κατασκοπική τηλεοπτική σειρά υπό τον τίτλο «Δεκαεπτά στιγμές της άνοιξης» έκανε ρεκόρ τηλεθέασης, το οποίο δεν έχει «σπάσει» καμιά άλλη πριν και μετά. Κάθε βράδυ του 1973, 50 με 80 εκατομμύρια τηλεθεατές στην ΕΣΣΔ απολάμβαναν τον Σοβιετικό κατάσκοπο Μαξίμ Ισάγεφ να διεισδύει στο στρατηγείο των ναζί στα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως Max Otto von Stierlitz, προκειμένου να εντοπίσει ποιοι από το γερμανικό Ράιχ διεξάγουν μυστικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με την Αμερική και να καταφέρει να σαμποτάρει τις προσπάθειες υπονόμευσης της Σοβιετικής Ενωσης του Στάλιν. Φυσικά τα καταφέρνει, και ο Stierlitz γίνεται η εμβληματική φιγούρα του Ρώσου που σώζει τη χώρα.
Η σειρά ήταν μέρος της προπαγανδιστικής εκστρατείας που είχε εξαπολύσει ο Γιούρι Αντρόποφ, διευθυντής της KGB στα τέλη της δεκαετίας ’60. Στόχος της ήταν, αφενός, η βελτίωση της εικόνας της KGB, αφετέρου, η προσέλκυση νεοσυλλέκτων στις μυστικές υπηρεσίες. Και πράγματι εμφανίστηκαν πολλοί. Ανάμεσά τους, ο νεαρός Βλαντιμίρ Πούτιν, που το 1975 κατετάγη στις μυστικές υπηρεσίες.
Οταν, το 1992, το δημαρχιακό γραφείο της Αγίας Πετρούπολης, στο οποίο υπηρετούσε εκείνη την εποχή ο Πούτιν, παρήγγειλε μια σειρά ντοκιμαντέρ για τους κυβερνήτες της πόλης, δεν ευτύχησε να δει ως καλλιτεχνικό αποτέλεσμα παρά επεισόδια που είχαν ως πρωταγωνιστή τον Πούτιν.
Ο Βλαντιμίρ, ενθυμούμενος την επιτυχημένη σειρά, πρωταγωνίστησε ως μια σύγχρονη εκδοχή του Stierlitz. Ο σκηνοθέτης τον έβαλε να οδηγεί ένα αυτοκίνητο Volga, αναβιώνοντας το τελευταίο επεισόδιο της σειράς, στο οποίο ο τηλεοπτικός κατάσκοπος κατευθύνεται με το αυτοκίνητό του πίσω στο Βερολίνο. Το διάσημο μουσικό θέμα από τις «Δεκαεπτά στιγμές της άνοιξης» ακουγόταν ως μουσική υπόκρουση στο «ντοκιμαντέρ» με τον Πούτιν. Ούτε ο Stierlitz αλλά… ούτε και ο Πούτιν ήταν τίποτα τυχαίοι Ρώσοι.
Σε μια σφυγμομέτρηση μεγάλης εφημερίδας με το ερώτημα ποιον κινηματογραφικό ή τηλεοπτικό χαρακτήρα ήθελαν οι Ρώσοι να δουν ως επόμενο πρόεδρό τους, ο Stierlitz κατέλαβε τη δεύτερη θέση μετά τον ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στρατάρχη Ζούκοφ και το 2000 ο Πούτιν ξεκινούσε την πρώτη προεδρική του θητεία.
Ο Αρκάντι Οστρόφσκι με το βιβλίο του «Η επινόηση της σύγχρονης Ρωσίας» διατρέχει ουσιαστικά τα τελευταία 100 χρόνια, από τη δημιουργία της Σοβιετικής Ενωσης μέχρι τη σημερινή Ρωσία, συνθέτοντας τα γεγονότα μέσα από τη σχέση πολιτικής και μέσων μαζικής επικοινωνίας ή μαζικής πληροφόρησης, όπως ονομάζονταν στην ΕΣΣΔ. Ξεκινώντας από τον Λένιν (ο οποίος δήλωνε δημοσιογράφος) και την πλήρη «κατοχή» των ΜΜΕ, περνάει στις σταλινικές διώξεις, στη διάρκεια των οποίων η υποταγή και η δημιουργία ενόχων είχαν βέβαια πολύτιμο σύμμαχο τους «δημοσιογράφους» και τον Τύπο. Ακολουθεί το ταξίδι στο «λιώσιμο των πάγων», όπως ονομάστηκε μια σχετική φιλελευθεροποίηση της εποχής Χρουστσόφ, για να ακολουθήσει η «ακινησία» Μπρέζνιεφ, που όμως δεν παρέλειψε να επαναφέρει τις απαγορεύσεις ως προς την πληροφόρηση των σοβιετικών κοινωνιών.
Η περεστρόικα του Γκορμπατσόφ, η διάλυση της ΕΣΣΔ, η ανάδυση της Ρωσίας και η αναγέννησή της ως παγκόσμιας δύναμης υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν παραδίδονται στους αναγνώστες, επισημαίνοντας τους στενούς δεσμούς των πρωταγωνιστών –συγγενικούς, εξ αίματος σε μερικές περιπτώσεις– οι οποίοι διαπλέκονται στη διάρκεια των τελευταίων 100 ετών. Αν και τα πολλά ονόματα μπορεί να μπερδεύουν τον αναγνώστη, η διήγηση και η καταγραφή αποκτούν εξαιρετικό ενδιαφέρον όταν αυτά απομονωθούν και γίνει αντιληπτή η τόσο στενή σχέση ανάμεσα στους επαναστάτες του 1917 και τους σύγχρονους κυνικούς επιχειρηματίες, οι οποίοι ηγούνται της οικονομίας, της δημοσιογραφίας αλλά και της πολιτικής.
Οι δράσεις όλων καθορίστηκαν από το γεγονός ότι αναπτύχθηκαν σε μια χώρα που δεν έμαθε ποτέ τι σημαίνει ατομική ελευθερία με όλες τις ευθύνες και τα δικαιώματα που αυτή συνεπάγεται. Η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού ξεκίνησε ως μια έκφραση νεωτερικότητας, ως μια προσπάθεια κατάργησης του παλαιού κόσμου για να καταλήξει τελικώς στη διάσωση του παλαιού κόσμου, αφού δεν μετακινήθηκε καθόλου από τη θρησκευτική εσχατολογική προσέγγιση μιας αρχαϊκής κοινότητας. Χωρίς καμιά προετοιμασία για την εφαρμογή ενός καπιταλισμού με ηθικές αρχές τύπου Βέμπερ, το κόμμα και ο σοσιαλιστικός παράδεισος του μέλλοντος πήραν απλώς τη θέση της θεϊκής αυθεντίας και του ουράνιου παραδείσου.
Ο κλονισμός τους έφερε μια καπιταλιστική ζούγκλα, μέσα στην οποία οι ίδιοι άνθρωποι πέρασαν από την απαγόρευση του οπορτουνισμού στη διαστρεβλωμένη αναγνώρισή του ως δημοκρατικού δικαιώματος. Η κλονισμένη εθνική ισορροπία αναζήτησε –για άλλη μία φορά– την αποκατάστασή της σε μία και μόνη πολιτική φιγούρα, πατερναλιστική και απολυταρχική: Μετά τον τσάρο και τον Στάλιν, ο Πούτιν ήρθε να δώσει το νέο εθνικό αφήγημα μιας χώρας, επανατοποθετώντας στο υψηλότερο εχθρικό βάθρο την Αμερική, την ελευθερία των ΜΜΕ, την αφ’ υψηλού άρνηση προσχώρησης σε μια δυτικού τύπου νεωτερικότητα. Η παλιά Ρωσία πέθανε. Ζήτω η παλιά Ρωσία!
Ποιος είναι
Ο δημοσιογράφος Αρκάντι Οστρόφσκι γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρωσία. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ πήγε στη Μεγάλη Βρετανία όπου σπούδασε και στη συνέχεια εργάστηκε, επί σειρά ετών, ως ανταποκριτής των Financial Times και του Economist στη Μόσχα. Οπως σημειώνει ο Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης στον πρόλογο του βιβλίου, «έχει την κοφτερή ματιά του δημοσιογράφου και τη νηφαλιότητα του ιστορικού. Καταγράφει ψύχραιμα τις αλλαγές στο γεωπολιτικό δόγμα της Ρωσίας, τα αισθήματα ταπείνωσης που νιώθει η ρωσική κοινωνία τη δεκατία του ’90, την απογοήτευση από την “εξαπάτηση των δυτικών”, αλλά και τα αισθήματα υπερηφάνειας που νιώθει σήμερα, υποστηρίζοντας κατά συντριπτική πλειονότητα τις επιλογές της ηγεσίας του Κρεμλίνου».