Ο κλάδος της θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας βρίσκεται σε κομβικό σημείο. Ενώ ολοκληρώνεται η αναδιάρθρωση των μεγάλων επιχειρήσεων για τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους, παράλληλα βρίσκεται σε εξέλιξη η ολοκλήρωση του χωροταξικού σχεδιασμού σύμφωνα με το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις Υδατοκαλλιέργειες (ΕΧΠ-Υ). Η θέσπιση το 2011 του ΕΧΠ-Υ αποτέλεσε σημαντική κατάκτηση για το σύνολο των εμπλεκόμενων φορέων, δημιουργώντας το απαραίτητο υπόβαθρο για την επίλυση χρόνιων προβλημάτων.
Η οργανωμένη χωροθέτηση μονάδων
Το ΕΧΠ-Υ προσδιόρισε Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΑΥ), δηλαδή «θαλάσσιες περιοχές που πληρούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών». Βασικό εργαλείο για την εφαρμογή του Ειδικού Πλαισίου είναι η πρόβλεψη ότι μέσα στις ΠΑΥ θα δημιουργούνται Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ), δηλαδή οργανωμένων θαλάσσιων εκτάσεων εντός των οποίων θα χωροθετούνται μονάδες υδατοκαλλιέργειας. Μόνον επικουρικά προβλέπεται από το ΕΧΠ-Υ χωροθέτηση σε Περιοχές Ατυπης Συγκέντρωσης Μονάδων (ΠΑΣΜ) ως μεταβατικής κατάστασης πριν από τη θεσμοθέτηση των ΠΟΑΥ και σημειακή χωροθέτηση μεμονωμένων μονάδων σε ειδικές περιπτώσεις. Ακόμα πιο έντονα, η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του ΕΧΠ-Υ αναφέρει ότι οι ΠΑΣΜ θα ισχύσουν μόνο για διάστημα πενταετίας από τη θεσμοθέτηση του Πλαισίου, ενώ η σημειακή χωροθέτηση είναι μόνον κατ’ εξαίρεσιν δεκτή. Ο καθοριστικός ρόλος των ΠΟΑΥ επιβεβαιώθηκε με την έκδοση το 2012 από το ΥΠΕΚΑ εγκυκλίου (8112/15-2-2012) που απαγόρευε πλέον την εγκατάσταση νέων μεμονωμένων μονάδων, στοχεύοντας στην παρεμπόδιση της άναρχης χωροθέτησης.
Εξι χρόνια μετά την έγκριση του Ειδικού Πλαισίου, δεν έχει θεσμοθετηθεί ούτε μία ΠΟΑΥ, παρότι από χρόνια έχουν κατατεθεί στις αρμόδιες υπηρεσίες σχετικές μελέτες, χρηματοδοτημένες από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας 2007-2013. Η μη δημιουργία ΠΟΑΥ έχει δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα και ανασφάλεια στις επιχειρήσεις και τους επενδυτές, μειώνοντας τις δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου. Και αυτά συμβαίνουν ενώ με την Οδηγία 2014/89 επιβάλλεται πλέον και από την Ε.Ε. η υποχρέωση κατάρτισης θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων που θα περιλαμβάνουν (και) τις υδατοκαλλιέργειες.
Οι εγκύκλιοι που επιφέρουν… σύγχυση
Θα περίμενε κανείς ότι τα παραπάνω δεδομένα θα είχαν οδηγήσει σε προσπάθεια επιτάχυνσης των διαδικασιών εφαρμογής του ΕΧΠ-Υ, και πρώτα από όλα ολοκλήρωσης της έγκρισης των από χρόνια κατατεθειμένων μελετών ΠΟΑΥ. Αντ’ αυτού, δύο εγκύκλιοι της Γ.Γ. του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Μάρτιος 2016) και της Γ.Γ. του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Ιούνιος 2017) ακύρωσαν την εγκύκλιο του 2012, επιτρέποντας την επανενεργοποίηση και την αναδρομική προώθηση (!) αιτήσεων ίδρυσης μεμονωμένων μονάδων υδατοκαλλιέργειας που είχαν υποβληθεί πριν από την εγκύκλιο. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι οι αιτήσεις αυτές θα εξετασθούν κατά προτεραιότητα (!), δηλαδή πριν από τις αιτήσεις των ΠΟΑΥ. Οι δύο εγκύκλιοι οδηγούν σαφώς στην καταστρατήγηση και, πρακτικά, στην ακύρωση του ΕΧΠ-Υ και των στόχων για εξυγίανση και εξορθολογισμό της χωροθέτησης και ανάπτυξης του κλάδου. Αντί να επιδιωχθεί –έστω και τώρα– η ταχεία προώθηση των φακέλων δημιουργίας ΠΟΑΥ, γίνεται επιστροφή στην προ του 2011 κατάσταση άναρχης χωροθέτησης. Για τις εγκυκλίους αυτές το σύνολο του κλάδου (Σύνδεσμος Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών – ΣΕΘ, Πανελλήνια Ενωση Μικρομεσαίων Ιχθυοκαλλιεργητών – ΠΑΝΕΜΙ) έχει εκφράσει αιτιολογημένες και επανειλημμένες αντιρρήσεις.
Οι ενστάσεις εστιάζουν στην έλλειψη οποιουδήποτε κριτηρίου σχετίζεται με τη φερεγγυότητα και τη διαχειριστική επάρκεια των φορέων που έχουν αιτηθεί την έγκριση νέων αδειών, την παράκαμψη προγενέστερων αποφάσεων μοριοδότησης για την αξιολόγηση των υποβληθέντων αιτήσεων χωροθέτησης υιοθετώντας ως μοναδικό κριτήριο τον αριθμό πρωτοκόλλου του αιτήματος και την ακύρωση οποιασδήποτε έννοιας συγκριτικής αξιολόγησης των αιτήσεων.
Παρ’ όλα αυτά, τα δύο υπουργεία φαίνεται ότι εμμένουν στην εφαρμογή των νέων εγκυκλίων, με τις εξής συνέπειες:
α) Ανατροπή των δεδομένων πάνω στα οποία είχε βασιστεί επί χρόνια ο επιχειρηματικός σχεδιασμός στον κλάδο.
β) Αθέμιτο ανταγωνισμό εις βάρος της μεγάλης πλειονότητας των επιχειρήσεων που από χρόνια προσπαθούν να προωθήσουν νομίμως τη δημιουργία ΠΟΑΥ και την προνομιακή αντιμετώπιση αυτών που δεν πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις.
γ) Ακύρωση του χωροταξικού σχεδιασμού, προς βλάβη τόσο της ανάπτυξης όσο και του περιβάλλοντος.
δ) Αντίθεση με την εγκεκριμένη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
ε) Αντίθεση με την πάγια νομολογία του ΣτΕ για την υποχρέωση χωροταξικού σχεδιασμού, που σημαίνει ότι οποιαδήποτε επένδυση γίνει με βάση τις δύο εγκυκλίους θα είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε προσφυγές.
Ζητείται λύση
Οι πρακτικές που ακολουθούνται δεν ευνοούν την ορθολογική ανάπτυξη του κλάδου και δεν επιλύουν κανένα από τα υφιστάμενα προβλήματα. Αντίθετα επιτείνουν την αναρχία, ανοίγοντας δρόμους σε φορείς μη προσαρμοσμένους στο κανονιστικό πλαίσιο για την καταστρατήγηση των κανόνων δικαίου, ενώ βάλλουν ευθέως κατά του δημοσίου συμφέροντος.
Οι μεθοδεύσεις αυτές είναι δυνατόν να παρεμποδίσουν την αναδιάρθρωση του κλάδου στην κρίσιμη συγκυρία της επιχειρούμενης πώλησης των δύο μεγαλύτερων παραγωγικών επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας της χώρας, των «Σελόντα» και «Νηρεύς».
Η μόνη λύση είναι η άμεση προώθηση των ΠΟΑΥ και η συνέχιση της απαγόρευσης σημειακών χωροθετήσεων.
* Ο κ. Δημήτρης Οικονόμου είναι καθηγητής Χωροταξίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.