Edith Hall – Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου

Edith Hall – Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου

5' 37" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Με αφορμή το τελευταίο βιβλίο της «Αρχαίοι Έλληνες», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, η ερευνήτρια της ελληνικής αρχαιότητας και φανατική ταξιδιώτισσα Edith Hall μοιράζεται τις θέσεις της για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, τις προσωπικές της εμπειρίες από τη χώρα μας και τη σχέση μεταξύ ελληνικού τοπίου και μύθου.

Τι ήταν αυτό που σας έκανε να θέλετε να μελετήσετε την αρχαία Ελλάδα;

Το πρώτο μου ταξίδι στην Ολυμπία, όταν ήμουν 19 χρονών. Είχα μελετήσει τον λυρικό ποιητή Πίνδαρο στο σχολείο, αλλά τα ποιήματά του μου φαίνονταν πολύ δυσνόητα. Όταν όμως αντίκρισα την Αρχαία Ολυμπία, βίωσα μια αποκάλυψη: βρισκόμουν στον τόπο για τον οποίο είχαν γραφτεί τα ποιήματα. Aυτό ήταν το ποτάμι, το φως και τα βουνά που ο Πίνδαρος ανέφερε στους Επίνικους (σ.σ. τις ωδές που έγραψε, κατόπιν παραγγελίας, προς τιμήν των νικητών στους πανελλήνιους αγώνες στην Ολυμπία, στους Δελφούς, στον Ισθμό και στη Νεμέα). Και ξαφνικά όλα άρχισαν να βγάζουν νόημα: το ταξίδι μέσω Αρκαδίας που έκανα για να φτάσω εκεί ήταν η ίδια κοπιαστική διαδρομή που ακολουθούσαν και οι αθλητές προκειμένου να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Εξακολουθεί να είναι η Αρχαία Ολυμπία το αγαπημένο σας μέρος στην Ελλάδα; Ποια άλλα σημεία ξεχωρίζετε;

Η Αρχαία Ολυμπία είναι ένας ιδιαίτερος τόπος, υπάρχουν όμως μέρη που θεωρώ ακόμα πιο ατμοσφαιρικά. Ένα από αυτά είναι ο Ναός της Αρτέμιδας στη Βραυρώνα, στον οποίο κατά τους κλασικούς χρόνους έφερναν νεαρά κορίτσια από την Αθήνα για να υπηρετήσουν τη Βραυρωνία Θεά έως την ηλικία των δέκα ετών. Όταν κάποιος βρίσκεται ως επισκέπτης στο κέντρο της Αθήνας, εύκολα μπορεί να του διαφύγει πως μεγάλα τμήματα της Αττικής είναι ακόμα ύπαιθρος. Στη Βραυρώνα, συγκεκριμένα, υπάρχει ένας σημαντικός υγρότοπος, που αποτελεί καταφύγιο για πολλά είδη πτηνών και άγριας ζωής.

Στο αρχείο μου έχω φωτογραφία από επιγραφή εντός του αρχαιολογικού χώρου που λέει «Απαγορεύεται το κυνήγι» – στον ιερό τόπο της Αρτέμιδας, της θεάς του κυνηγιού! Όποιος έχει βρεθεί στο συγκεκριμένο μέρος με τη μοναδική βιοποικιλότητα καταλαβαίνει γιατί οι Αθηναίοι το αφιέρωσαν σε εκείνη. Ήρθα με τις κόρες μου στη Βραυρώνα όταν πλησίαζαν την εφηβεία και η εμπειρία ήταν ιδιαίτερη τόσο για εκείνες όσο και για εμένα. Ξεχωρίζω επίσης τον Ναό της Ήρας στην Περαχώρα, στον Κορινθιακό κόλπο. Και αυτός βρίσκεται σε ένα τοπίο απίστευτης φυσικής ομορφιάς. Ίσως να θυμάστε πως σύμφωνα με τον μύθο ήταν εδώ, στο ιερό της Ήρας Ακραίας, που η Μήδεια έφερε τα παιδιά της για να τα θάψει και ο κολπίσκος στον οποίο είναι χτισμένο το ιερό μοιάζει να το προστατεύει σαν μητρική αγκαλιά.

Πιστεύετε πως βοηθάει στην κατανόηση του τρόπου σκέψης των αρχαίων Ελλήνων η επίσκεψη στα μέρη όπου διαδραματίζονται οι μύθοι και τα τελετουργικά;

Τα τοπία στους αρχαιοελληνικούς μύθους έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική τοπογραφία, γι’ αυτό και θεωρώ χρήσιμο να επισκέπτεται κανείς τις τοποθεσίες. Στόχος μου είναι να βρεθώ κάποια στιγμή σε κάθε μέρος που αναφέρεται στην ελληνική μυθολογία. Έχω γράψει για την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη και έχω εντοπίσει όλες τις τοποθεσίες που αναφέρονται στο έργο: από την Αυλίδα στη Βοιωτία, όπου έγινε η θυσία της Ιφιγένειας, έως την Ταυρίδα, από την οποία κατάφερε τελικά να αποδράσει. Η Ταυρίδα βρίσκεται κοντά στη σύγχρονη Σεβαστούπολη στην Κριμαία. Το θεωρώ συναρπαστικό, γιατί η Μαύρη Θάλασσα αποτελούσε τμήμα του ελληνικού κόσμου μέχρι πρόσφατα, και συγκεκριμένα μέχρι το 1922, όταν με την ανταλλαγή των πληθυσμών τερμάτισε η ελληνική παρουσία εκεί. Η Μαύρη Θάλασσα έχει μεγάλη συναισθηματική και πολιτιστική βαρύτητα τόσο για τους αρχαίους όσο και για τους σύγχρονους  Έλληνες.

Το τελευταίο σας βιβλίο, «Αρχαίοι Έλληνες», πραγματεύεται τον χαρακτήρα των αρχαίων Ελλήνων και πώς αυτός διαμόρφωσε τη συνεισφορά τους στον παγκόσμιο πολιτισμό. Πώς γίνεται μια τόσο μικρή χώρα να γέννησε τόσο σημαντικές έννοιες όπως η δημοκρατία, η φιλοσοφία και η εμπειρική ιατρική;

Στο βιβλίο μου ξεκαθαρίζω πως αυτή η εκπληκτική εξέλιξη δεν έχει να κάνει με κάποιου είδους φυλετική ανωτερότητα των Ελλήνων. Για τους ίδιους τους αρχαίους Έλληνες δεν ήταν το αίμα που κυλούσε στις φλέβες τους το στοιχείο που καθόριζε την εθνική τους ταυτότητα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ως συνεκτικό κρίκο την κοινή καταγωγή, τις τελετουργίες, τον τρόπο ζωής και τη γλώσσα. Στο βιβλίο μου επιχειρώ να ορίσω τα δέκα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την πολιτισμική «προσωπικότητα» των αρχαίων Ελλήνων: ήταν οι κατάλληλοι άνθρωποι στις ιδανικές συνθήκες – μεταμόρφωσαν τα επιτεύγματα άλλων πολιτισμών σε γειτονικές περιοχές, όπως η Βόρεια Αφρική, το Λεβάντε και η Εγγύς Ανατολή, σε κάτι ριζικά νέο. Η περιέργεια και η αγάπη για την καινοτομία είναι δύο καταλυτικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής κουλτούρας, μαζί με το ενδιαφέρον για τα ταξίδια και τις εξερευνήσεις, τα οποία γεννήθηκαν από ανάγκη.

Ήταν η φτώχεια των αρχαίων Ελλήνων που τους ώθησε να ταξιδέψουν και να εποικίσουν όχι μόνο τη Μεσόγειο, αλλά και τη Μαύρη Θάλασσα. Σε αντίθεση με τους Αιγυπτίους και τους λαούς της Μεσοποταμίας, δεν είχαν τεράστιες γόνιμες εκτάσεις για να καλλιεργήσουν, οπότε έπρεπε να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις μακριά από την πατρίδα τους. Αυτή η διασπορά αποτελεί και τη ρίζα του «ελληνικού θαύματος».

Τα άγνωστα περιβάλλοντα στα οποία βρέθηκαν τους υποχρέωσαν να προσαρμοστούν σε νέα δεδομένα και έτσι γεννήθηκε η επιστήμη. Για παράδειγμα, οι Έλληνες που εποίκισαν την Ολβία στη σύγχρονη Ουκρανία έπρεπε να εξελίξουν την αμπελουργία, προχωρώντας ακόμα και σε επεμβάσεις στο γενετικό υλικό των σταφυλιών, για να μπορέσουν να παραγάγουν κρασί σε ψυχρότερα κλίματα, διότι θεωρούσαν την κατανάλωση οίνου απαραίτητο στοιχείο του τρόπου ζωής τους.

Ποιος είναι ο αγαπημένος σας αρχαίος Έλληνας;

Σίγουρα ο Αριστοφάνης. Το χιούμορ του είναι κοφτερό και η σάτιρά του αδίστακτη. Η ιδέα ότι η σάτιρα είναι σημαντική σε μια δημοκρατία, η ικανότητα να διακωμωδείς αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία είναι εξαιρετικά επίκαιρη. Κάτι που έχω παρατηρήσει στους Έλληνες είναι ότι μπορούν και γελούν ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές τους. Αυτό τους «κρατάει» ψυχολογικά. Επίσης έχω την αίσθηση πως ο Αριστοφάνης θα ήταν ωραίος στην παρέα. Στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα είναι ο μόνος που έχει μείνει να πίνει και να συνομιλεί με τον Σωκράτη μέχρι αργά. Στο «Συμπόσιο» λέει επίσης μερικά πολύ όμορφα πράγματα για την αγάπη και το πώς οι άνθρωποι είναι ημιτελείς όταν έχουν αποκοπεί από το άλλο τους μισό, όποιο και αν είναι το φύλο τους.

Έχετε κάποια αγαπημένη «άχρηστη» πληροφορία για τον αρχαίο κόσμο;

Το πεντελικό μάρμαρο με το οποίο έχει χτιστεί ο Παρθενώνας είναι στην ουσία «διπλοφουρνισμένα» κοχύλια. Το ξέρατε αυτό; Εμένα μου το είπαν οι εργάτες στα νταμάρια του Διονύσου, όταν πήγα να δω από πού προέρχεται το μάρμαρο. Για την ακρίβεια, μου εξήγησαν ότι ολόκληρη η Αττική βρισκόταν στον πάτο της θάλασσας όταν αυτές οι πέτρες άρχισαν να σχηματίζονται και ότι ήταν προϊόν δύο ηφαιστειακών εκρήξεων. Είναι εντυπωσιακός ο ανθρώπινος μόχθος που χρειάστηκε για το λάξεμα της πέτρας και τη μεταφορά της στην κορυφή του λόφου της Ακρόπολης στην Αθήνα, και μάλιστα σε μια εποχή με ελάχιστα τεχνικά μέσα.

* Τον Φεβρουάριο του 2017, η Edith Hall αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή