Ο 61χρονος Ελβετός Ρούντολφ Ελμερ καταλαβαίνει καλύτερα από τον καθένα γιατί ο πληροφοριοδότης των Paradise Papers προτιμά να μένει ανώνυμος. Οταν ο Ελμερ, στέλεχος της τράπεζας Julius Baer στα Νησιά Κέιμαν, αποφάσισε να παραδώσει στοιχεία στις φορολογικές και εισαγγελικές αρχές δεκάδων χωρών, υπέστη τρομακτικό πόλεμο από το ελβετικό τραπεζικό σύστημα: βίωσε κοινωνικό και οικονομικό θάνατο, πέρασε έξι μήνες στη φυλακή, έπαθε δύο φορές νευρικό κλονισμό. Σήμερα, 12 χρόνια μετά, αντλεί μεγάλη ικανοποίηση ταξιδεύοντας σε όλο τον κόσμο και βοηθώντας με τις εξειδικευμένες γνώσεις του να ξηλωθούν οι «παράδεισοι της μυστικότητας». Συναντήσαμε τον Ελμερ στην Αθήνα, όπου ήρθε προσκεκλημένος του ευρωβουλευτή Στέλιου Κούλογλου και του Ιδρύματος Πουλαντζά, ενώ επικοινωνήσαμε ξανά μαζί του όταν έσκασε η «βόμβα» των Paradise Papers. «Τώρα πια πολλοί μιλούν γι’ αυτά τα ζητήματα», είπε. «Αλλά λίγοι κάνουν κάτι γι’ αυτά».
– Πιστεύετε ότι οι ελληνικές φορολογικές αρχές θα επωφεληθούν από τις αποκαλύψεις των Paradise Papers;
– Οι φορολογικές αρχές παντού, όχι μόνο στην Ελλάδα, είναι υποστελεχωμένες και αυτό συμβαίνει επί τούτου, ώστε να μην μπορούν να ελέγξουν συγκεκριμένα άτομα και πολυεθνικές επιχειρήσεις. Δεν θα ήταν δύσκολο για μια ομάδα νέων, μορφωμένων υπαλλήλων να αντλήσουν συμπεράσματα από τα έγγραφα. Η απόφαση είναι πολιτική. Το ύψος των περιουσιακών στοιχείων που δεν φορολογούνται είναι τρομακτικό.
– Δεν αναφέρεστε μόνο σε χρήματα, αλλά σε κρυμμένα περιουσιακά στοιχεία γενικότερα.
– Τα ρευστά περιουσιακά στοιχεία είναι μόνο ένα μικρό μέρος του αδήλωτου πλούτου. Οι κινήσεις των λογαριασμών, όμως, βοηθούν στο να αποκαλυφθούν τα υπόλοιπα, γιατί από κάπου πρέπει να πληρωθεί η θέση για τη θαλαμηγό στη μαρίνα του Μονακό ή τα ασφάλιστρα για τους πίνακες που βρίσκονται σε κάποια αφορολόγητη ζώνη. Αν γνωρίζει κάποιος τους λογαριασμούς, είναι εύκολο να εντοπίσει αυτές τις κινήσεις .
– Η αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών θα βοηθήσει τις φορολογικές αρχές;
– Η αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών αφορά, π.χ., έναν Ελληνα που έχει ανοίξει λογαριασμό στην Ελβετία στο όνομά του. Αλλά αυτά είναι τα μικρά ψάρια είναι όσοι προσπαθούν να κρύψουν 100.000-200.000 ευρώ από την εφορία. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα άτομα μεγάλου πλούτου μπορούν να προσλάβουν ειδικούς που τους βοηθούν να δομήσουν την περιουσία τους με τρόπο που να θεωρείται ότι δεν τους ανήκει.
– Δώστε μου ένα πρακτικό παράδειγμα.
– Είστε μια πολύ πλούσια κυρία. Ξέρω ότι έχετε αϋπνία επειδή σκέφτεστε την εφορία. Εγώ ο τραπεζίτης σάς προτείνω να βάλετε τα πάντα σε ένα τραστ. Για τα ακίνητα και τη θαλαμηγό ιδρύουμε εταιρείες στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, στο Τζέρσεϊ και στο Χονγκ Κονγκ, οι οποίες εκδίδουν ανώνυμες μετοχές (bearer shares) που ανήκουν στο τραστ. Οι εταιρείες αυτές πληρώνουν τη συντήρηση των ακινήτων και τα άλλα έξοδα. Νιώθετε άσχημα που αποχωρίζεστε τα περιουσιακά σας στοιχεία, τυπικά δεν επιτρέπετε να τα ελέγχετε, αλλά μπορείτε να μου δηλώνετε τις επιθυμίες σας με ένα τηλεφώνημα στο οποίο θα χρησιμοποιήσετε κάποιο συνθηματικό όνομα. Μπορούμε να συναντιόμαστε κάπου που θα μιλάμε ανοικτά, π.χ. σε ένα γήπεδο γκολφ. Εσείς συνεχίζετε κανονικά να κάνετε τις διακοπές σας στη θαλαμηγό, να ζείτε στα σπίτια, ενώ όποτε χρειάζεστε χρήματα, φροντίζω να τα έχετε. Ετσι, περιουσιακά στοιχεία, ρευστά και μη, είναι στη διάθεσή σας χωρίς να τα καταχωρίζετε σε κάποια φορολογική δήλωση. Επιπλέον, τηρείτε τη φορολογική νομοθεσία.
– Πώς θα μπορούσε να αλλάξει αυτό;
– Πρέπει να υπάρξουν στους φορολογικούς παραδείσους δημόσια μητρώα στα οποία να καταχωρίζονται όχι μόνον αυτοί που έχουν την κυριότητα (beneficial owners) αλλά και οι ωφελούμενοι (beneficiaries), αφού κατά κανόνα τα τραστ δεν βρίσκονται στην κυριότητα κανενός, είναι στον «αέρα». Επίσης, οι ανώνυμες μετοχές πρέπει να απαγορευθούν, γιατί αποκρύπτουν την ταυτότητα των ιδιοκτητών των εταιρειών. Σε πολλά μέρη ήδη απαγορεύονται, αλλά στην Ελβετία, στον Παναμά, στις Παρθένους Νήσους εξακολουθούν να υπάρχουν, γιατί μία από τις κύριες λειτουργίες των φορολογικών παραδείσων είναι να υποσκάπτουν τους νόμους των άλλων χωρών. Επίσης πρέπει να ενισχυθεί η διακρατική συνεργασία και να επιβάλλονται κυρώσεις στις χώρες που δεν συνεργάζονται. Πάντα θα υπάρχουν παραθυράκια στη φορολογική νομοθεσία, αλλά το τίμημα της χρήσης τους θα αυξηθεί αν καθιερωθεί η προσωπική ευθύνη. Οχι μόνον οι πελάτες αλλά και όσοι διευκολύνουν τη φοροδιαφυγή (διευθυντές τραπεζών, νομικοί και φορολογικοί σύμβουλοι) πρέπει να τιμωρούνται με τρόπο που να λειτουργεί πραγματικά αποτρεπτικά. Επιβάλλοντας πρόστιμα δεν αλλάζει τίποτα, απλώς τα συνυπολογίζουν στα εταιρικά κόστη και δεν αλλάζουν επιχειρηματικό μοντέλο.
– Εχετε εργαστεί και ως ελεγκτής πολυεθνικών επιχειρήσεων στην KPMG. Πιστεύετε ότι η δημοσίευση οικονομικών στοιχείων ανά χώρα (country by country reporting) θα βοηθήσει στο να σηκώσουν οι πολυεθνικές τα φορολογικά βάρη που τους αναλογούν;
– Το 56% των θυγατρικών της Deutsche Bank βρίσκεται σε φορολογικούς παραδείσους. Για τις θυγατρικές των 50 μεγαλύτερων εισηγμένων της Ευρώπης ο μέσος όρος είναι 20%, δηλαδή μία στις 5 εταιρείες εδρεύει σε φορολογικό παράδεισο χωρίς κάποιον λόγο, πέρα από το να παρακάμπτει τους νόμους άλλων χωρών. Η δημοσίευση οικονομικών στοιχείων ανά χώρα θα βοηθούσε να δούμε πόσους εργαζόμενους απασχολούν σε κάθε χώρα, τι τζίρο κάνουν, πού τον κάνουν, αλλά και ποιες είναι οι σχέσεις μεταξύ εταιρειών του ίδιου ομίλου. Ομως ο όγκος της πληροφορίας που θα πρέπει να επεξεργαστούμε είναι τεράστιος, χρειάζεται προσωπικό και συστήματα υπολογιστών. Εστω και έτσι, τα κόλπα είναι πολλά. Γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να υποχρεωθούν οι τέσσερις μεγάλες ελεγκτικές εταιρείες (PWC, Deloitte, EY, KPMG) να βεβαιώνουν στην ετήσια έκθεση ελέγχου ότι η εταιρεία δεν μεταφέρει κέρδη σε χώρες με χαμηλούς συντελεστές. Αυτοί που υπογράφουν τις εκθέσεις ελέγχου είναι συνεταίροι (partners) των εταιρειών, άρα ξαναγυρίζουμε στο θέμα της προσωπικής ευθύνης. Νομίζω ότι θα ήταν πολύ πιο οικονομικό, γρήγορο και αποτελεσματικό από το να στήσουμε από την αρχή ένα διεθνές σώμα «εφοριακών χωρίς σύνορα».