Η παγίδα της Ιστορίας

4' 38" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τ​​ο τελευταίο βιβλίο του κ. Βερέμη δεν είναι βιβλίο Ιστορίας. Για την ακρίβεια δεν υπάρχουν βιβλία Ιστορίας. Ολα είναι πραγματείες για την Ιστορία, με εξαίρεση ίσως τους χρονολογικούς πίνακες. Οι προθέσεις και η συμβολή των πρωταγωνιστών της Ιστορίας είναι υποθέσεις που ουδέποτε επιδέχονται κατηγορηματικής διάψευσης. Ομως, το βιβλίο «Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο οραματιστής του εφικτού» (εκδ. Μεταίχμιο) είναι πολλές πραγματείες μαζί. Ιστορεί βεβαίως την πορεία του μεγάλη ηγέτη, αλλά υπάρχει επίσης το κεφάλαιο-πραγματεία που αφορά την εμπλοκή του στρατού (με τη σύμπραξη και του Ελευθέριου Βενιζέλου) κατά τον Μεσοπόλεμο, όπως και το κεφάλαιο για τις μεταλλάξεις του Φιλελευθερισμού παγκοσμίως και πώς αυτός εμφυτεύθηκε στην Ελλάδα. Κυρίως είναι μια πραγματεία για την ηγεσία, προσφιλές θέμα στον κ. Βερέμη. Προσφάτως, εξέδωσε το «Δόξα κι αδιέξοδα. Ηγέτες της ελληνικής ιστορίας» και το «Ανδρέας Παπανδρέου. Μεγάλες Προσδοκίες» και κάποια ακόμη για τον Βενιζέλο.

Υπάρχει όμως μια παγίδα της Ιστορίας όταν μιλάμε για τον ρόλο των πολιτικών και την εκ των υστέρων κρίση τους. Στη γνωστική επιστήμη (cognitive science) εμφιλοχωρεί ένα μεγάλο ερώτημα το οποίο οι φιλόσοφοί της προσπαθούν ανεπιτυχώς να απαντήσουν. Λένε ότι ο άνθρωπος, η σκέψη του ανθρώπου, δεν θα μπορέσει ποτέ να κατανοήσει πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος, διότι η σκέψη είναι προϊόν του εγκεφάλου. Συνεπώς, το μέρος δεν θα μπορέσει ποτέ να συμπεριλάβει το όλον. Το ίδιο ερώτημα υπάρχει και για την Ιστορία. Αυτό που είμαστε, αυτό που σκεφτόμαστε είναι προϊόν της Ιστορίας, και συνεπώς γεννάται το ερώτημα της κριτικής της. Η Ιστορία διαμορφώνει προκαταλήψεις και αυτές οι προκαταλήψεις διαμορφώνουν την ανάγνωση της Ιστορίας.

Θαυμασμός και επιείκεια

Ο θαυμασμός του συγγραφέα για τον μεγάλο Kρητικό είναι ανυπόκριτος. Το βιβλίο ξεκινά: «Ατομα με ασυνήθιστη ευφυΐα, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, καταφέρνουν να υπερβούν το όραμα των συνηθισμένων πολιτικών που είναι απλώς η κατάκτηση και η διαχείριση της εξουσίας…» και καταλήγει: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι ίσως ο πιο ολοκληρωμένος από τους πολιτικούς ηγέτες που γνώρισε η Ελλάδα… Οντας καινοτόμος φυσιογνωμία, θέσπισε ένα νέο είδος πολιτικού, χωρίς προηγούμενο αλλά και χωρίς επόμενο…».

Ο σφόδρα επικριτικός Βερέμης προς όλους τους ηγέτες, επειδή αυτοί δεν τόλμησαν τις ριζοσπαστικές αλλαγές που χρειάζεται ο τόπος, είναι εξαιρετικά επιεικής με τον Ελευθέριο Βενιζέλο που δεν τόλμησε τη μεγαλύτερη φιλελεύθερη και ριζοσπαστική αλλαγή του 1910, δηλαδή τη σύγκρουσή του με το στέμμα, την εποχή που είχε όλα τα χαρτιά στα χέρια του. Γράφει: «Αφού κέρδισε έτσι τον λαό, ο Βενιζέλος ασχολήθηκε με την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης του στέμματος. Η σχέση του με τον Γεώργιο έγινε αμέσως φιλική. Ο ρεαλιστής άναξ κατάλαβε ότι ο πραγματιστής Κρητικός δεν έπασχε από ιδεοληψίες, ούτε θυσίαζε τους κύριους στόχους του σε ιδεολογικές αντιμοναρχικές αγκυλώσεις… Η ενότητα κυβέρνησης και θρόνου γινόταν για τον Βενιζέλο πρόσθετο όπλο εθνικής ομοψυχίας…».

Βεβαίως, ήταν άλλος ο «ρεαλιστής», όπως τον χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, βασιλεύς Γεώργιος, κι άλλο ο ασυγκράτητος διάδοχος και κατόπιν βασιλιάς. Αλλά το πρόβλημα δεν ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄. Ηταν ο θεσμός που έφτιαχνε κατά κανόνα Κωνσταντίνους· και τον πρώτο και τον δεύτερο. Η κατάργηση της βασιλείας, που ήταν αίτημα λαού και στρατού, την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα θάφτηκε από τον εκσυγχρονιστή πολιτικό, με αποτέλεσμα η χώρα να σωρεύσει απανωτά δεινά μέχρι το 1975.

Θα ήταν καλύτερο να είχε γίνει ο «Εθνικός Διχασμός» το 1910 αντί του 1915; Δεν το ξέρουμε, αν και πολλοί θα πουν ότι το 1910 λόγω της δυναμικής των αντιμοναρχικών μπορεί να μην είχαμε ακριβώς Διχασμό. Βεβαίως, η Ιστορία δεν γράφεται με «μπορεί» και με «αν», κάτι που φέρνει πάλι στο προσκήνιο το φιλοσοφικό ερώτημα «αν μπορούμε να κρίνουμε την Ιστορία με δεδομένο ότι είμαστε προϊόντα της».

Ολέθριες συνέπειες

Να σημειώσουμε ως υστερόγραφο αυτής της προβληματικής μια παράγραφο του συγγραφέα: «Η πιο συζητημένη απόφαση του Βενιζέλου κατά την εποχή της παντοδυναμίας του υπήρξε ο διορισμός του διαδόχου Κωνσταντίνου ως Γενικού Επιθεωρητή του στρατού και μελλοντικού αρχιστράτηγου. Κατά τη συζήτηση στη Βουλή για τη δημιουργία του θεσμού της Γενικής Επιθεώρησης, ο Στέφανος Δραγούμης προειδοποίησε τους βουλευτές με τα ακόλουθα λόγια: “Δεν θέλω να είμαι Κασσάνδρα και μάντης κακών αλλά το μέτρον θα έχει ολέθριες συνέπειες”».

Και η απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου είχε ολέθριες συνέπειες. Ο Διχασμός δεν θα ήταν τόσο διχασμός, αν ο Κωνσταντίνος δεν είχε –ελέω Βενιζέλου– την αίγλη του στρατηλάτη και απελευθερωτή της Βορείου Ελλάδος. Ετσι, ενώ επικρίνουμε σφοδρά τον κ. Γιώργο Παπανδρέου που έβαλε την κ. Τίνα Μπιρμπίλη στο ταπεινό ΥΠΕΧΩΔΕ, η ολέθρια απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου να μεταμορφώσει σε «στρατηλάτη» τον Κωνσταντίνο δικαιολογείται από τον κ. Βερέμη ως εξής: «Η πρόθεση βέβαια του Βενιζέλου ήταν συνεπής με τη συνολική προσπάθεια ενότητας που θέλησε να επικρατήσει πριν την εθνική εξόρμηση».

Εκ των υστέρων κρίνουμε εύκολα αποφάσεις που ελήφθησαν πάνω στο κάμα της πολιτικής και χωρίς τη γνώση των αποτελεσμάτων· γνώση που έχουμε σήμερα. Δεν θα ήταν διανοητικά πιο τίμιο να υιοθετήσουμε μια μορφή «ιστορικού αγνωστικισμού», παρ’ όλο που μπορεί να γίνει αδιέξοδος και ίσως επικίνδυνος; Επικίνδυνος, γιατί κάποιος μπορεί να αποφύγει κρίσεις ακόμη και για τους στυγνούς δικτάτορες ή ακόμη και για τον ίδιο τον Κωνσταντίνο.

Ο κ. Βερέμης αναφέρει ότι «αντικείμενο του Διχασμού ήταν η διαφορά ανάμεσα σε δύο θεωρήσεις της εξωτερικής πολιτικής. α) Της πολιτικής Βενιζέλου, που ζητούσε άμεση έξοδο στον πόλεμο της Τριπλής Συνεννόησης (Αντάντ), προκειμένου να διασφαλιστούν τα κέρδη των Βαλκανικών Πολέμων και να ικανοποιηθούν οι εθνικές διεκδικήσεις, και β) της πολιτικής του βασιλιά Κωνσταντίνου, που για τον ίδιο ακριβώς λόγο επέμενε να παραμείνει η Ελλάδα ουδέτερη…». Λίγο παρακάτω, ο κ. Βερέμης σημειώνει ότι όταν ο Βενιζέλος συζήτησε ένα σχέδιο για βοήθεια στη Σερβία, «ο βασιλιάς του απάντησε τελικά ότι δεν μπορούσε να δεχθεί τη λύση αυτή, γιατί θεωρούσε ότι θα νικούσε στον πόλεμο η Γερμανία». Σήμερα ξέρουμε ότι ο πρώτος είχε δίκιο και ο δεύτερος άδικο. Σήμερα όμως…

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή