Πριν από περίπου εννέα μήνες, σε συνομιλία με τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών Γιώργο Πανέτσο, ο ίδιος είχε αναφέρει: «Μετά τη μεταπολίτευση, η βαθμιαία χαλάρωση του δημόσιου ήθους, ο αυξανόμενος λαϊκισμός, ο πληθωρισμός των επαγγελματιών, οι πελατειακές σχέσεις και –κυρίως– η προϊούσα διαφθορά εξουδετέρωσαν το παλαιότερο σύστημα των αξιοκρατικών αναθέσεων, με αποτέλεσμα τη σταδιακή κατάρρευση της δημόσιας αρχιτεκτονικής». Κοντολογίς, το δημόσιο παράδειγμα σημείωσε απίσχνανση και συμπαρέσυρε ιδιωτικές κατοικίες και καταστήματα, με το αποτέλεσμα που βλέπουμε στις πόλεις του εργολαβικού χάους…
Παρά ταύτα, η έλλειψη αξιομνημόνευτων κατασκευών στον πολύπαθο δημόσιο χώρο ανά την ελληνική επικράτεια δεν κατάπιε την όρεξη αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών για αισθητικά και τεχνικά άρτια έργα, παρά τη δυσκολία αποδοχής των προτάσεών τους από ιδιώτες και Δημόσιο. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι το νέο κτίριο της Δημοτικής Επιχείρησης Υδρευσης και Αποχέτευσης Λαμίας (ΔΕΥΑΛ), που ολοκληρώθηκε το 2016 και αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δημόσια βιοκλιματικά και ενεργειακά αυτόνομα κτίρια που διαθέτουμε στην Ελλάδα.
Η μελέτη του γραφείου VTria Architects του Βασίλη Τριανταφύλλου, η οποία ολοκληρώθηκε την περίοδο 2005-2006, ήταν πολύ «προχωρημένη» για τα δεδομένα της πρωτεύουσας της Φθιώτιδας, αλλά, με τη στήριξη των φωτισμένων στελεχών της ΔΕΥΑΛ, το 2016 παραδόθηκε στο κοινό των Λαμιέων. Τι καθιστά, όμως, αυτή την κατασκευή ξεχωριστή; Με την εκμετάλλευση του γεωθερμικού πεδίου του υπεδάφους του οικοπέδου και την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών κυψελών στις στέγες και στα υαλοστάσια των όψεων, για μερική κάλυψη αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια, το νέο κτίριο της ΔΕΥΑΛ δεν έχει πλέον… κοινόχρηστα, συμβάλλοντας στη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος του κτιρίου και στα δημοτικά τέλη.
Σύγχρονη εκδοχή
Παράλληλα, και είναι πολύ σημαντικό αυτό, έχουμε μια σύγχρονη εκδοχή για το δημόσιο κτίριο, που εντάσσεται αρμονικά στην πολεοδομική κλίμακα της πόλης, παραμένοντας λειτουργικό και, κυρίως, παρέχοντας πρωτόγνωρες συνθήκες εργασίας –με άνετους χώρους και ελεύθερη θέα– και εξυπηρέτησης επισκεπτών, διά των ανοικτών κοινόχρηστων χώρων.
Αν αυτά ακούγονται πολύ τεχνικά, η αισθητική αρτιότητα του κτιρίου έχει ήδη αναδειχθεί από Ελληνες και ξένους ειδικούς. Το λειτουργικό αμφιθέατρο (που, ενδεικτικά, ήδη έχει φιλοξενήσει εκδήλωση του TEDx), ο εσωτερικός, ανοικτός υπαίθριος χώρος (με πλακόστρωτα, καθιστικά, υδάτινες επιφάνειες και καταρράκτες), ο εμφανής δημόσιος χαρακτήρας του (ο όγκος του, στο πλαίσιο της ανθρώπινης κλίμακας βέβαια, το μαρτυρά) και η ύπαρξη πολλαπλών εισόδων, προσβάσεων και διαδρομών (ανοικτό κλιμακοστάσιο, ράμπες κ.λπ.) δημιούργησαν έναν χώρο κοινωνικής συμβίωσης.
Υπάρχει, όμως, κάτι ακόμη σημαντικότερο. Παρά την αρχική γκρίνια ορισμένων δημοτών για τα έξοδα (παρότι καλύφθηκε εξ ολοκλήρου από το ΕΣΠΑ) και για το «τι τα θέλουμε εμείς τέτοια κτίρια εδώ», το κοινό των Λαμιέων έχει πλέον αγκαλιάσει τις νέες εγκαταστάσεις της ΔΕΥΑΛ – μάλιστα, στελέχη της επιχείρησης, περήφανα για τον χώρο εργασίας τους, κάνουν… ξεναγήσεις στη νέα αυτή κατασκευή, που αποτελεί πλέον το νέο τοπόσημο της Λαμίας.
Και είναι ακριβώς αυτό το δημόσιο υπόδειγμα που δημιουργεί αρχιτεκτονική κινητικότητα στην πόλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η επένδυση ιδιώτη στο εμβληματικό νεοκλασικό κτίσμα της πλατείας Πάρκου, που κάποτε αποτελούσε ξενοδοχείο, ενώ στους ισόγειους χώρους, μέχρι πριν από περίπου 15 χρόνια, στέγαζε εμπορικά καταστήματα, ώσπου τελικώς εγκαταλείφθηκε. Η όρεξη, όμως, έχει ανοίξει και για δύο δημόσια κτίρια της Λαμίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, αρχιτεκτονική κινητικότητα παρατηρείται στα δικαστήρια της πόλης αλλά και στις εγκαταστάσεις της Περιφέρειας Κεντρικής Ελλάδας, όπου μηχανικοί έχουν αρχίσει να κάνουν μετρήσεις και να αναζητούν πλαίσιο χρηματοδότησης για την αναβάθμιση των εν λόγω, πολλαπλά τραυματισμένων, κτιρίων.
Ποιος ξέρει… Ισως μερικά δημόσια έργα, ειδικά σε «αναπάντεχες» πόλεις όπως η Λαμία, δημιουργήσουν ένα πλαίσιο διά του οποίου η αρχιτεκτονική παιδεία πάρει «τα πάνω της» και ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στην Ελλάδα συντονιστούν με τις ανάγκες –αισθητικές και τεχνικές– του σύγχρονου πολίτη και με τις κατακτήσεις της αρχιτεκτονικής της εποχής μας. Ποιος ξέρει…