Πώς είναι να σκηνοθετείς κάτι που έγραψε η μητέρα σου και αφορά τον παππού σου; «Το λέω και στους ηθοποιούς: Οταν μπαίνουμε στην πρόβα, τα θεατρικά πρόσωπα παύουν να είναι συγγενείς και αποκτούν ξεχωριστή καλλιτεχνική οντότητα», ξεκαθαρίζει ο Δημήτρης Τάρλοου για «Το Ευχαριστημένο», το βραβευμένο βιβλίο της μητέρας του Μαρίνας Καραγάτση που σκηνοθετεί στο θέατρο Πορεία και αφορά τον Μ. Καραγάτση.
Διευκρινίζει, ωστόσο, ότι το κεντρικό πρόσωπο του αφηγήματος είναι η Λασκαρώ, η υπηρέτρια, «η οποία φέρνει στη σκηνή τη λαϊκότητα και ταυτοχρόνως τη χειραφέτηση. Βλέπεις ένα πρόσωπο το οποίο έχει μεγαλώσει σε ένα ταπεινό περιβάλλον της Aνδρου, με όλη όμως την καθαρότητα του χωριού αυτού, μα αναζητά την τύχη της στην Αθήνα. Κι αυτή τη γυναίκα, όταν πεθαίνει, δεν την κηδεύει κανείς. Την παράχωσαν σε έναν κοινό τάφο στο Γ΄ Νεκροταφείο».
Η συμφιλίωση με το παρελθόν είναι ο μόνος δρόμος, μας δείχνει η Μαρίνα Καραγάτση γράφοντας για όσα τραυμάτισαν και στοίχειωσαν την οικογένειά της. «Μέσα από την εξιστόρηση της οικογένειας της μάνας μου, περνούν όλη η άνοδος και η πτώση της αστικής τάξης και της εφοπλιστικής τάξης», λέει ο Δημήτρης Τάρλοου. «Σιγά σιγά άρχισα να αναγνωρίζω την αξία του βιβλίου της μάνας μου. Επέμεινε να το σκηνοθετήσω, και αφού το ξαναδιάβασα δύο φορές ακόμη, μπήκαμε στη διαδικασία της συγγραφής από την Ερι Κύργια. Και τώρα, ασχολούμενος θεατρικά μαζί του, συγκινούμαι με έναν διαφορετικό τρόπο γιατί βλέπω πώς μπορεί να ζωντανέψει ένα πρόσωπο επί σκηνής.
– Ο Καραγάτσης προκαλούσε τρόμο στο οικογενειακό του περιβάλλον. Σκληρός, αυταρχικός, τυραννικός, νευρικός…
– Για λογαριασμό των ανθρώπων που έχουμε λίγο ταραγμένα νεύρα, θα υπερασπιστώ τον Καραγάτση. Ηταν όλα αυτά που λέτε, αλλά ταυτοχρόνως ταλαιπωρούνταν και ο ίδιος από μια πολύ ευαίσθητη ψυχοσύνθεση. Ταλαιπωρούσε τους άλλους βασανιζόμενος. Ενώ περιέγραφε τόσο ωραία τα αισθήματα των ηρώων του, είχε μια αναπηρία με την έκφραση του αισθήματος. Οι άνθρωποι του θεάτρου είμαστε ανάπηροι διότι ζούμε μέσα στην πρόβα, αυτή τη δεύτερη ζωή και επενδύουμε σ’ αυτή. Οταν επιστρέφουμε σπίτι, είναι πολύ γενναίοι αυτοί που μας ανέχονται.
– Καταπίεσε τόσο πολύ τη μητέρα σας όσο περιγράφει η ίδια στο «Ευχαριστημένο»;
– Την κατέστρεψε. Της έκοψε χρόνια δημιουργικής εργασίας, λόγω του φόβου που ανέπτυξε η μάνα μου ότι οι γυναίκες δεν αξίζουν… Την απέκοψε από την επιθυμία να κάνει κάτι καλλιτεχνικό νωρίτερα, όσο εκείνος ήταν εν ζωή.
– Αναρωτιέμαι τόσο για σας όσο και για τη μητέρα σας, έχετε κάνει ψυχανάλυση;
– Εκανα ψυχαναλυτική δουλειά, κυρίως ψυχοθεραπευτική. Ηταν δουλειά σε μάκρος που ξεκλείδωσε ουσιώδη προβλήματα. Η μητέρα μου δεν χρειάζεται ψυχοθεραπεία για να τα πει. Χρειάζεται αφηγηματική ικανότητα και χιούμορ. Η τόλμη που αναφέρατε είναι και κληρονομική. Ο Καραγάτσης είχε τόλμη και κάτι αιφνιδιαστικά ωμό στις περιγραφές του. Αυτό το έχει κληροδοτήσει και το έχω πάρει κι εγώ κατά έναν τρόπο. Είναι επιθυμία για την αλήθεια.
– Περισσότερο σοκαριστική για τον αναγνώστη ήταν η δειλία τού Καραγάτση: Αφησε τη σύζυγό του, τη Νίκη, να βγαίνει προς αναζήτηση τροφίμων, σε μια δύσκολη γειτονιά στα Δεκεμβριανά, επειδή ένας αστρολόγος τον είχε συμβουλέψει να κλειστεί στο σπίτι για ένα δίμηνο.
– Συνήθως ακούμε για τους ποιητές και τους συγγραφείς πόσο γενναίοι είναι, πόσο αντιστασιακοί, ότι έφαγαν τις φυλακές με το κουτάλι. Στο μυθιστόρημα της μάνας μου βλέπουμε το αντίθετο. Εναν άνθρωπο που λέει, εμένα η γενναιότητά μου ήταν η τέχνη μου, να μην ενισχύομαι από κόμματα για να με κάνουν ευπώλητο. Κι έτσι είναι. Ο Καραγάτσης παραμένει ένας συγγραφέας που δεν είναι αγαπημένος κανενός κόμματος, κυρίως των αριστερόστροφων κομμάτων, αλλά παραμένει αγαπημένος του κοινού και μια πρόκα στο υπογάστριο του συστήματος, με την έννοια ότι δεν βολεύει καμία πλευρά. Διαβάζοντας τα μυθιστορήματά του, βλέπετε, ότι δεν ήταν καθόλου συντηρητικός. Είχε καλές σχέσεις και με αριστερούς και δεξιούς. Τα νεύρα του κλονίστηκαν μετά τον θάνατο της αδερφής του, της Ροδόπης. Τότε ανέπτυξε τον φόβο για την ψυχασθένεια. Φοβήθηκε μήπως υπάρχει κάτι κληρονομικό. Και ενισχύθηκε με την τραυματική γέννηση της μάνας μου, διότι ο γιατρός που ξεγέννησε τη γιαγιά μου της έκανε μια ανεπανόρθωτη ζημιά, καταστρέφοντας και τη σεξουαλική τους ζωή.
– Πότε άρχισε η μητέρα σας να κατανοεί τη συμπεριφορά του Καραγάτση;
– Από την εφηβεία, κι αυτό άρχισε να εκδηλώνεται με μια οργή, με μια συμμαχία με τη μητέρα της, μια σιωπηλή αντίσταση, όπως περιγράφει. Οταν αρχίζει κι έχει τις πρώτες σχέσεις της, ο Καραγάτσης εκδηλώνει μια ζήλια, δημιουργείται μια απόσταση και των δύο και μετά πεθαίνει.
– Οταν τελειώνουν οι πρόβες, αφήνοντας πίσω την Ελλάδα των Καραγάτσηδων, πώς αισθάνεστε στην Ελλάδα του σήμερα;
– Δεν μου αρέσει να ζω σε μικρόκοσμο. Η ιστορία που μας λέει η Λασκαρώ για τη βαναυσότητα από την πλευρά του συζύγου και του πατέρα της, κατά κάποιον τρόπο μου θυμίζει την Ελλάδα. Μια Ελλάδα που ανέχεται, αν όχι εκτρέφει, τη βία, και ταυτοχρόνως έχει κάτι εξαιρετικά άλαλο. Ακούγονται πολλές κραυγές για πολλά, αλλά επί της ουσίας υπάρχει μια βαθιά σιωπή γύρω μας για πολλά ζητήματα που αφορούν κυρίως το γυναικείο φύλο. Το έργο της μάνας μου έχει πολύ να κάνει με το τι έχει υποστεί η γυναίκα στην Ελλάδα. Θέλω να μιλήσω γι’ αυτό, αλλά χωρίς υψωμένη γροθιά. Η ιστορία της Λασκαρώς είναι η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Αυτή η βουβαμάρα που τη συναντώ και στους στίχους του Σαββόπουλου «όλη η Ελλάδα ατέλειωτη παράγκα».
«Το Ευχαριστημένο» της Μαρίνας Καραγάτση. Παίζουν οι Καίτη Μανωλιδάκη, Σίσσυ Τουμάση, Σμαράγδα Σμυρναίου, Ειρήνη Δράκου, Χρήστος Μαλάκης.