ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ
Μονοί Λόγοι – Δοκίμια,
άρθρα και συνομιλίες,
εκδ. Περισπωμένη, σελ. 384
Τι σημαίνει να είσαι Ελληνας στην Ευρώπη τού σήμερα; Και πώς είναι δυνατή η προσωπική εμπειρία στην κοινωνία της ομογενοποίησης, η οποία εξαλείφει κάθε πιθανό ερώτημα; Αυτά είναι τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τον Αντώνη Ζέρβα στους «Μονούς Λόγους» του, ένα βιβλίο με δοκίμια, άρθρα και συνομιλίες, τα οποία είχε συγγράψει κατά κύριο λόγο την εποχή που ζούσε κι εργαζόταν στις Βρυξέλλες.
Τα κείμενα αυτά συγκροτούν ουσιαστικά «το πνευματικό ημερολόγιο ενός Ελληνα που αναλογίζεται τον τόπο και την εποχή του μέσ’ από το γραφειοκρατικό και οργανωτικό κέντρο της Ευρώπης». Η Ελλάδα ιδωμένη από απόσταση, λοιπόν, και η Ευρώπη βιωμένη εκ των ένδον.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι «Μονοί Λόγοι» κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτόχρονα με τα ποιήματα του Μανουήλ Σκριβά, ενός προσωπείου του ποιητή που συνομιλεί με έναν από τους μεγάλους Γάλλους ποιητές εντός παρόμοιων ιστορικών συνθηκών. Οπως ο Ζοακίμ ντι Μπελέ του 16ου αι. πήγε στη Ρώμη, στο κέντρο της τότε Ευρώπης, και γύρισε απελπισμένος, έτσι και ο Σκριβάς επέστρεψε εξίσου απελπισμένος από τις Βρυξέλλες με μόνη περιουσία τις ποιητικές του συλλογές.
Εδώ, το προσωπικό βίωμα μιλάει για κάτι που υπερβαίνει τον αυτισμό του προσωπικού βιώματος και γίνεται αφετηρία για να συζητηθούν σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης εποχής, όπως ο πατριωτισμός στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, το ζήτημα της ατομικής και της συλλογικής ελευθερίας, καθώς και της ελεύθερης βούλησης. Ιδίως το τελευταίο είναι από τα θεμελιώδη που απασχολούν τον Ζέρβα, γιατί σηματοδοτεί με ανάγλυφο τρόπο την αποστασιοποίηση του ανθρώπου από τις ψευδαισθήσεις που αναμασά η Ιστορία.
Η υπέρβαση
Οι «Μονοί Λόγοι» αποδεικνύουν ότι ένας ποιητής μπορεί να αρθρώνει άρτιο δοκιμιακό λόγο παράλληλα με τον ποιητικό και να χρησιμοποιεί και τους δύο για να υπογραμμίζει την υποχρέωση της υπέρβασης του προσωπικού βιώματος χάριν του αρραγούς συλλογικού πνεύματος που οφείλει να διέπει την ιδιότητα του πολίτη, ιδίως στη σύγχρονη εποχή. Ο Ζέρβας αντιμάχεται την υπερίσχυση του προσωπικού βιώματος τόσο στην ποίηση όσο και στην καθημερινή ζωή.
Ειδικά για το ποίημα, πιστεύει πως πρέπει να είναι επεξεργασία νοήματος με το αίσθημα στο παρασκήνιο. Εξ ου και ο ειρωνικός του τρόπος που δεν αναιρεί τον λυρισμό, αντιθέτως τον καθαρίζει από τη συναισθηματολογία. Διότι το προσωπικό βίωμα πρέπει να μετουσιωθεί σε κόσμο για να αποκτήσει πνευματικό βάρος, να μεταμορφωθεί σε στοχασμό και να μπορέσει να είναι σχετικό με το παρόν. Από αυτήν την άποψη, η καλύτερη εισαγωγή στον κόσμο του Α. Ζέρβα είναι ίσως το «Ημερόλογιο Βρυξελλών» και οι «Συνομιλίες».
Στον τόμο περιλαμβάνονται ακόμη πρωτότυπες ερμηνευτικές προτάσεις για τους Καβάφη, Εμπειρίκο, Λορεντζάτο σε ένα πλέγμα με τους Πάουντ, Αρτώ, Μπατάιγ, Μπερνανός, Μπέριμαν κ.ά. Ολοι τους συνθέτουν την πνευματική οικογένεια του Ζέρβα. «Χωρίς πνευματική οικογένεια είναι αδύνατο να καταλάβεις το παρόν σου», τονίζει επανειλημμένως ο Ζέρβας.
Οι «Μονοί Λόγοι», όπως και τα λοιπά έργα του Ζέρβα, δεν είναι απαισιόδοξα ούτε μηδενιστικά. Αντίθετα, δείχνουν πως θα υπάρχει πάντα η αγωνία του πνεύματος, όπως κι αν διαμορφώνεται στο παρόν. Και αυτή η αγωνία του πνεύματος είναι μαζί και η μεγάλη τέρψη του ανθρώπου.
* Η κ. Χριστίνα Λιναρδάκη είναι φιλόλογος – μεταφράστρια.