ANDRES BARBA
Χέρια μικρά
μτφρ.: Βασιλική Κνήτου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 115
Το πρώτο πράγμα που κάνω μόλις πάρω στα χέρια μου ένα λογοτεχνικό βιβλίο, είναι να διαβάσω πού το αφιερώνει ο συγγραφέας του. Από το είδος της αφιέρωσης, το πρόσωπο που το αφιερώνει, από τον τρόπο που έχουν τοποθετηθεί οι λέξεις από τον συγγραφέα εξάγω μερικά ασήμαντα υποκειμενικά συμπεράσματα για το είδος και το περιεχόμενο του βιβλίου που πρόκειται να διαβάσω. Ο Ισπανός συγγραφέας Αντρές Μπάρμπα που συστήνεται στο ελληνικό κοινό με τη νουβέλα του «Χέρια μικρά» (μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) αφιερώνει το βιβλίο σε δύο κορίτσια που υπήρξαν φωτεινά και σκοτεινά σαν τις ηρωίδες του…
Ο Μπάρμπα επιχειρεί ένα δύσκολο εγχείρημα. Τολμηρό. Το βιβλίο του δημιουργεί συναισθήματα τρόμου, ενώ το πλαίσιο θα μπορούσε να είναι φτιαγμένο για να δημιουργεί οίκτο. Ενα κορίτσι επτά χρόνων, η Μαρίνα, επιβιώνει ενός αυτοκινητικού δυστυχήματος. Και οι δύο γονείς της είναι νεκροί. Η Μαρίνα σε καθεστώς σοκ και μουδιάσματος μεταφέρεται σε ορφανοτροφείο κοριτσιών.
Οταν το 1905 ο Φρόιντ γράφει τις «Τρεις μελέτες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας», αμφισβητείται εντόνως. Ταρακουνά άλλωστε με τη θεωρία του για την παιδική σεξουαλικότητα τα θεμέλια ενός συντηρητικού πολιτισμού που φαντάζεται τα παιδιά ως αγγελούδια χωρίς γείωση, υπάρξεις ως άγραφες πλάκες ή στον αντίποδα καταδικασμένα βρέφη του προπατορικού αμαρτήματος που θα εξαγνιστούν με τη βάφτιση. Κανείς δεν φανταζόταν μέχρι τότε ότι το βρέφος κουβαλά βιολογικά ένστικτα και ότι με την πρώτη μητρική σχέση ενεργοποιείται η χαρτογράφηση της μετέπειτα σεξουαλικότητάς του. Ηταν ίσως ανακουφιστικό για τους ενήλικες να φαντάζονται τα παιδιά τους χωρίς επιθυμία και επιθετικότητα. Και όλα αυτά να ξυπνούν με έναν μαγικό τρόπο εκεί γύρω στην εφηβεία.
Από το 1905 έχει περάσει παραπάνω από ένας αιώνας, ακόμα και σήμερα όμως πολλοί εντυπωσιάζονται και κυρίως τρομοκρατούνται όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις βαθύτερες σκέψεις των παιδιών.
Ο Ισπανός συγγραφέας φαίνεται να υποστηρίζει ότι όσο άδικα και αν σου έχει φερθεί η ζωή, πάντα υπάρχει κάποιος που του έχει φερθεί πιο άδικα. Ο Μπάρμπα στήνει ένα σύμπαν όπου το πραγματικό, το ψυχικό, το συναισθηματικό πλάθονται μέσα στα μικρά χέρια εξ αρχής αναζητώντας στο καινούργιο πλαίσιο νέες ισορροπίες. Το κορίτσι είναι νεοφερμένο. Υπάρχουν όμως ήδη αρκετά κορίτσια που βρίσκονται εκεί από καιρό ή από πάντα. Στο φως της ημέρας όλα φαίνεται να λειτουργούν παραδειγματικά. Τα κορίτσια καλωσορίζουν τη Μαρίνα, χωρίς να δείχνουν τα συναισθήματά τους. Η Μαρίνα όμως φέρνει το παρελθόν της.
Ο συγγραφέας διεισδύοντας στη γυναικεία ψυχολογία μιλάει για τη διαφορετικότητα που είναι ενστικτωδώς διακριτή από τις άλλες συνομήλικές της. Τα κορίτσια που δεν έχουν ορατό σεξουαλικό όργανο να συγκρίνουν, και να πάρουν τη θέση τους στην ιεραρχία, συγκρίνονται με χίλιους τρόπους. Με το μήκος των μαλλιών, με τις ομορφότερες κούκλες, με τις καλύτερες αναμνήσεις, συγκρίνονται ακόμα και με φαντασιώσεις αν σε αγάπησαν περισσότερο οι γονείς σου. Και ας βρίσκονται όλες τελικά στην ίδια κατάληξη.
Μέσα σε αυτό το σύμπαν του ιδρυματισμού, παίζονται κρυφά και φανερά παιχνίδια επικράτησης και ελέγχου. Εχουμε δει και έχουμε διαβάσει αντίστοιχα να επικρατούν στις φυλακές, ή ακόμα και στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ακόμα και αν η κατάληξη είναι ο θάνατος, οι άνθρωποι αναζητούν πάντα να δοκιμάζουν τα όρια, να διαφοροποιούνται, να εξαρτώνται αλλά και να εξουσιάζουν.
Αυτό δεν αφορά φυσικά μόνον τους ενήλικες. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να γίνονται όσο σκληρά επιθυμούν. Οσο σκληρά τους έχει επιτρέψει η φύση τους αλλά και η φύση της ζωής τους. Και εκεί, κάτω από τα βραδινά σκεπάσματα ή πίσω από τα ανώδυνα κοριτσίστικα παιχνίδια μπορεί να στήνονται παιχνίδια ψυχικής ή και σωματικής εξόντωσης.
Αλλωστε, οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να χτυπήσουν κάποιον σωματικά για να τον κάνουν να πονέσει. Γνωρίζουν καλά τη δύναμη που έχει η ψυχική χειραγώγηση, οι λέξεις πώς πονάνε όταν τοποθετηθούν σωστά και πώς τα παιχνίδια ρόλων μπορούν να αποδυναμώσουν το υποκείμενο. Και αυτά τα παιχνίδια τα γνωρίζει περισσότερο από τα δύο φύλα το θηλυκό.
Ο Αντρές Μπάρμπα ανήκει στην ισπανόφωνη παράδοση της συμβολικής γραφής, του παραμυθικού στοιχείου αλλά και του εσωτερικού ψυχικού παλμού. Γράφει μια ιστορία για να πει μια άλλη. Και ακόμα καλύτερα γράφει μια ιστορία γιατί ίσως τον πονάει μια άλλη. Μια ιστορία για το φως και το σκοτάδι της απώλειας, της μοναξιάς και της επιβίωσης, ιδίως όταν είσαι διαφορετικός.